بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ سەڎ و پەنجا و یەکەمە
هەر دەم ئا وەڵاتۍ کە هامسێ کورڎینۍ هۆڵۍ مڎان کە زوان و ئەدەب و هونەرو ئېمە گەشە نەکەرۊن، ئیتر نمەزانان کە ئېمە بە هەزاران ساڵۍ وەڵۍ ئاڎیشاوە سەرو ئی خاکەیۆ مەژیومۍ، کەچی ئاڎۍ ساحیب یانېنۍ و ئېمەیچ کرېچیۍ ئاڎیشا، پەوکەی نویسەر و هونەرمەڼ هەتا پەیش کریۊن مەشۊم پەشتی بە سەرچەمە وېمانەکان ببەسۊن.
هەر جە کۊنۆ شاعېرەکۍ ناوچەو هۆرامانی بە مەڵامەتو سەختی ناوچەکەی، هەم بییەی دەرامەتی مادیی و مەعیشی، ناچارۍ نەبیېنۍ بە زوانو داگیرکەران شېعرە بواچان، بڎیە کتېبو پیرشالیاری زەردەشتی لاپەڕە (3).
هەستی نەتەوەیی، ڕەنگدایۆ ئا وەرگیریە دلۍ ناوچەو هۆرامانی هەر زوۆن پەرەش سانان، هەر ئانەیچ پاسنەشە کەرڎەن پەی یوەم جاری چ شېعرە، چ پەخشانە، ئەچاگۆ پېدابۊن، ئا گرڎو سامانە فراوانەیە چنگۍ داگیرکەرانە پارېزنون و ڕزگار کەرۊن.
نموونەو ئا وەرگیریچە شېعرەکۍ (هورمزگان)ینە:
هورمزگان ڕمان ئاتران کژان، وېشان شاردەوە گۆرەی گۆرەکان، زورکاری ئارەب کردنە خاپوور، کنا ئی پاڵە هەتا شارەزوور، شەن و کەنیکا وە دیل بشینا، مەرد ئازا تلۍ وە ڕووی هوینا، ڕەوشتی زەردەشت مانۊوە بۍ کەس، بزیکا نیکا (هورمز) وە هیچ کەس.
ئەچېگەنە ڕۊشن مەبۊوە کە زەردەشت ئایېر پەرس نەبېیەن، بەڵکوم خاوەنو ئایینی خوڎا پەرەسی بېیەن، بڎیە عەینو سەرچەمەی وەڵینی، لاپەڕە (8-9)، ئا شېعرۍ هەکە بەشێنە جە ئەدەبو وەرگیری (مقاومە)، ئانەیچ ڕۊخسارو هونەرو وەڵاتو ئاریانۋاچەکا نیشانە مڎۊن.
دلۍ کەشکوڵو هۆرامانینە ئامان: بڕێ شېعرۍ شاعېرە کۊنەکاما کۆتېنۍ وەردەس کە فرېشان دلۍ هیچ سەرچەمێنە تۊمارۍ نەکریێنۍ، بڕێچشان تەنانەت شاعېرەکېشان نەشناسیێنۍ، یاوانۍ ئا باوەڕە ئیتر مەشۊم چانەی زیاتەر مۊرەو ویرشیەیۆ دلۍ چەماشان دریۊن.
نویستەیۆ ئی کەشکۊڵۍ بڕێ دیکۊمێنتۍ بە پېزېش پەی تاریخو هونەر و ئەدەبی تۊمارۍ کەردېنۍ، هەم ژیوای بڕێ جە شاعېرەکاش بە چین و تۊ نەتەوەکەیمان ئاشنێ کەردېنۍ.
دلۍ عەینو سەرچەمەینە، لاپەڕە (5) ئامان: (بە مەڵامەتو ئانەی فرەو شېعرەکا هینۍ شاعېرەکا ناوچەو هۆرامانینۍ، بە خاسم زانا نامېش بنیەو (کەشکوڵو هۆرامان)ی، دیارەن ئا گرڎو ئاسارا دلۍ بەرگێ و دوۍ بەرگانە ڕاشان نمەبۊوە، ئاواتم ئانەن گرڎۍ تۊمارۍ بکەروون و کتېبیانەی کورڎیشان پەنە دۊڵەمەڼ بکەروون. وەڵاتو (خڤەنیرەتە)ی ئەچی سەردەما دمایینە داگیرکەرەکۍ گرڎ لێوە شاڵاوەی فەرهەنگیە و تاریخیەشان سەر کریان، چەنی ئانەیچ گەر تەماشە بکەرمۍ هەر بن دار و تەۋەنێ ئی وەڵاتەیە، یام دلۍ هەر مەڕێ هۆرامانینە چڼیین بەڵگۍ تاریخیۍ و جوگرافیۍ وېشان حەشار دان کە جوابێ دەمکوت کەرانە مڎاوە بە داگیرکەرا کوردەسانی.
دلۍ عەینو سەرچەمەینە، لاپەڕە (3) ئامان: (گونجیۊ کە ڕەوشی ئایینی زەردەشتی بییەبۊ بە ئامیانێ هونەری پەی کەسە بەهرەمەڼەکا کە زیاتەر قیمەت بڎان ئەپا لایەنە هونەریەیە)، هونەر یام ئاداب و باوەکۍ نەتەوەی، بییەی فرە ئایینی، وەرپەرچو ئا گرڎ پاگەڼا مڎاوە کە ئینکاری جە بییەو نەتەوێوە مەکەران، هونەر و ئەدەبو ئېمە گەرچی بندەسو داگیرکەرانە بېیەن، بەلام ئا سرووتە ئایینیۍ کە بە دەما و دەم پەیمان مەنېنێ سەرچەمە ڕەسەنەکېشان پەی ڕۊشن کەردېنمێ.
هونەر، زیاتەریچ هونەرو گورانیۍ مەبۊن بە مایۍ مەنەیۆ زوانی و پارېزنۊچش، دەسگېرتەی بە هونەری ڕەسەنیۆ میللەتی دلۍ ماکو وېشەنە مازۊوە، بەڵام لادای چەنەش ڕوەو هۊردارای بەرۊش. پارېزگاری جە ڕەسەنیبییەی هونەرو گورانیا و مووزیکی کورڎیمان ئینا گەردنو کېنە؟
بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]