بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە
هۊرئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی:
ئەسعەد ڕەشیدئەسعەد ڕەشید
بەشې ویسەمە
لایێ تەریچۆ گېڵنەر ئیسفاڎە جە پەیلواو درووسەوازەکا وەرگېرۊن و پەی دیاریکەرڎەی پېوەڼی تاکەکانو کۊمەڵگا پیشەسازییەکانی پا کەلتوورە مۆدێرنە کە نامېش نییان کەلتووری نەتەوەیی. ئاڎ پاسەمزانۊ تاکەکۍ دلۍ کۊمەڵگای پیشەسازی، کەلتووری نەتەوەیی بە تەرزێ سەلبی وەرمەگېران و دمای ئانەی وەرشمەگېران هورستە و نیشتەیش پۆوەکەران و ڕاو ئاڎیۆ مەبان بە ئەندامۍ دلۍ ئا کۊمەڵگایەو ئا تاکېچە کە وەرشمەگېران نمەتاوان هیچ تەقەیۊرێ جە سیستەمو ئا کەلتوورەینە بکەران و تەنیا پەیشان هەن پاڕەوی جە یاساکانیش بکەران و بەپاو یاساکاش هورستە و نیشتەی بکەران.
بەپاو ئی پەیلوایە، تاک دلۍ ئی کۊمەڵگایانە بەشدارنییەن جە خولقنای یام فاڕای یاساکانو ئا کەلتوورەینەو ئاڎ تەنیا پەیش هەن دلۍ پروسێوە پەرۋەرڎەیینە سیستەم و یاساکا و داتاکا وەربگېرۊن و کەلتوورەکەی جە هورستە و نیشتەیە کەرڎەیی و واتەیی و هورشیەکاشەنە پېسە وېش بەرهەم بارۊوە. ئی پەیلوایە عەینو پەیلوایەکەو سۆسۆرین جە بارەو وەرگېرتەی زوانی دلۍ کۊمەڵگێوە زوانینە جە لاو تاکەکانو ئا کۊمەڵگا زوانیەیە.
گېڵنەر، دلۍ هەرمانەکۍ وېشەنە یەکبین کار سەرو ئانەی کەرۊن کە ئا کەلتوورە چەنینەن و چەنی مەفاڕیۊوە، ئاڎ هەرگیز پەرسە چانەی نمەکەرۊن ئانەی ئا کەلتوورەو یاساکېش ئاردېنېرە کېن و سەرو چ بنەمێوە ئاردېنېشەرە؟ واتا ئاڎ تەنیا باس چا کەسا مەکەرۊن کە کەلتوورەکەی مەفاڕاوە، چەنی ئانېشا کە کەلتوورەکەی بە تەرزێ سەلبی وەرمەگېران.
سۆسۆر، هەرچەنی هەرگیز جە بارەو یاسائەرەنیارا زوانیۆ نمەدوۊن و تەنیا باس جە یاسابەکاربەرا زوانی مەکەرۊن، بە عەینو چېوی گېڵنەریچ، باس جە یاسائەرەنیارا ئا کەلتوورەیە نمەکەرۊن کە نەتەوەوازەکۍ مەفاراشۆ پەی دلۍ تاکەکانو دلۍ کۊمەڵگای پیشەسازی و تەنیا باس جە نەتەوەوازەکانی مەکەرۊن کە ئەرەفاڕەرۍ کەلتوورەکەینۍ چەنی ئا کەسا کە دلۍ کۊمەڵگا پیشەسازییەکانە کەلتوورەکەی وەرگېران.
جەلاو درووسەوازەکاوە پروسەو ئاردەرەی زیڼەوەرەکانی ئېژا نییەن و ئانەی کە یاگۍ ئېژایەن بەکارئاردەکەیشانەن، پەی نموونەی جە چەنەکۊڵیای جە زوانینە ئانە قیمەتش نییەن کە کۍ زوانش ئاردەنەرەو ئا هۊکارۍ چېشېنۍ پەشتەو ئی ئاردەیەنە هەنۍ؟
ئانەی یاگۍ ئېژایەن ئانەن چەنەکۊڵیای چانەیە بکریۊن ئا زوانە چەنی بەکاربریۊن و چەنی مروڤ فېرو بەکارئاردەکەیش ببۊن؟ واتا ئانەی بەقیمەتەن ئانە نییەن کە زوان بشناسمۍ و بزانمۍ چېشەن، ئانەی کە بەهاش هەن ئانەن کە زوان بزانمۍ و باکارشبارمۍ. بەپاو ئی پەیلوایە گرڎ چېوێ بەهاش ئینا بەکارئاردەکەیشەنە نەک جە بییەیشەنە.
گېڵنەر، پېسە درووسەوازەکا جەخت سەرو ئانەیە کەرۊوە کە ئانەی دلۍ ئامېرەکانو بەرهەمئاردەی کۊمەڵگا پیشەسازییەکانە ئېژان، ئانە نییەن بزانمېن بنەماکۍ ئاردەنەی ئا ئامېرا چېشەن، ئانەی بە قیمەتەن ئانەن ئا ئامېرۍ چەنی بەکارمەیان، ئاڎ پاسەمزانۊ سەروەختو ڕوەدای ئاردەنەی ئا ئامېرا نمەکریۊن دوەجارە ببۊوە.
لاو ئاڎیۆ، جە ڕوەدای ئاردەنەی ئا ئامېرانە نەبییەی هۊشییاری شېوەی جۆهەری خودو ئا ڕوەداوېنە و ئېمە نمەتاومۍ پېسە ئاڎیشا ئا ڕوەداوۍ جارێتەر ئەنجامە بڎەیمېوە. واتا نمەتاومۍ بەبۍ لاسایۍ و تەقلیدکەرڎەیۆ ئانەی ئاڎیشا کەرڎەن پېسە ئاڎیشا ئا ئامېرا بارمۍ بییەی. ئامای دلۍ ئا ئامېرا لاو ئېمۆ قۊمیێوە تەقلیدین و ئېمە بە تەرزێ تەقلیدی ئا ئامېرا وەشېکەرمېن، وەشکەرڎەی ئامېرەکا پېسە ئاردەنێوە کە کۊمەڵە کەسێ بەبۍ ئاگایی ئەنجامشان دان جیاوازەن جە وەشکەرڎەی ئامېرەکان جە ڕاو تەقلیڎکەرڎەیۆ ئاردەرەیەکەو ئاڎیشاوە، پەوکەی نمگونجیۊ بە عەینو شېوەو وەشکەرڎەی هەرەقەتینو ئامېرەکانی مامەڵە چەنی وەشکەرڎە تەقلیدیەکاشا بکریۊن، وەشکەرڎەیە تەقلیدیەکانو ئامېرەکانی نمەبۊن بە هیچ ڕێوە جە ڕاکا بگېڵیۊوە پەی وەشکەرڎەیە هەرەقەتینەکەیشان. بەشێ جە کتېبو بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە، نویستەی عیرفان مستەفا، هۊرئەوەگېڵنای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.
[1]