زوانی ئەڎایی و چن سەرنجێ
زوانی ئەڎایی ئەوەڵ زوانا کە زاڕۆڵە پەنەش فێر بۊ قسێ کەرۊ.
بە مانایێوتەر، زوانی ئەڎایی، زوانێوا کە زاڕۊڵە تەوانوو ویرۆکەرڎەیۆ و قسەکەرڎەیش هەن پەنە و متاوۆ بە خاستەرین شێوە بەکارش بەرۆ.
تارێخوو فەرمیکەرڎەیۆ ڕۊ زوانی ئەڎایی:
جە 17_ەو نوامبروو (1999ز.) ڕېکوزیاو نەتەوەیۆگیرەکاو دنیای، 3ێ سیاوکامیش پېشەو ڕۊ زوانی ئەڎایی بە فەرمی ئەژناسان پەی هەمیەتدای و پارېزنای زوانە ڕەسەنەکاو دنیای.
ئێژایی زوانی ئەڎایی:
زاناو و شارەزایەکې دنیای بە گرڎی زوان بە یۊ جە نیشانەسەرنەکاو کولتووریی تاقمە نەتەوەییە جیاوازەکا مژناسان. جیا جە ئەژناسنای زوانی پېسەو هەمیەتدارتەرین ئامڕازۊو ئەوەواڕیایەو چەمک و یاوینەکا جە مابەینو ئینسانەکانە، زوانسناشەکې زوانی بە ئلێمانێوی ئەوەجەداری پەی ویرووکەرڎەیۆ و پارېزنای وینگایەکاو پەی نەتەوەکا جەهانی مژناسانی.
بییەی تاقمە جۊراوجۊرەکاو جە هەر میڵللەتێوەنە نەک تەنیا هەڕەشێ نییەنێ، بەڵکوو پەی وەڵکەوتەی ژیوای ئینسانی بە دەرفەت و پەنەوازی حەسێب کریانی.
زڼە ئاستەیۆ هەر کولتوورێوی پەیوەندی ڕاسەوڕاسیش چەنی زڼە ڕاگېرتەو زوانێوی هەن هەکە چاگەوە سەرچەمەش گېرتەن. هەر پی هۆکارەیچە، پارېزنای فرەچەشنی و فرەجۊری کولتوورەکا لکەدریان بە پارېزناو زوانەکاشاوە.
جە دنیانە فرە وڵاتێ هەنې کە بە مەڵامەتو هەمەجۊری نەتەوەیی و کولتووریی، فرەتەر جە زمانێوی بە زمانی فەرمی ویشا مژناسا.
وەلێم بڕێ جە حکوومەتەکاو دنیای، بە زەحمەت ملانە چېرو باروو زوانو ئەڎایی نەتەوەکاشا و باوڕشا پاسەن هەکە گەشەو زوانی ئەڎایی بۊ بە بنەما پەی جیابییەی نەتەوەیی و هۊرشنیایەو دەسەڵاتیشا. پۆکەی بەهانېشا پەی کەم بایەخدای بە زوانی ئەد٘ایی، پارېزنای یەکپارچەیی و سەربەوێ‌بییەی دەسەڵاتەکەیشان.
ئازموونێ چن ساڵە نیشانش دان، پەی پارېزنای زوانی ئەڎایی، بەیانیە و پەیامی ساڵانە و پەیامی ڕامیار نمەتاۋۊ تەنیا فاکتی پارێزەر بۊ.
فاکتۆری سەرینێ پەی پارېزنای زمانی ئەدایی:
1. ڕۊڵی ناوازە و بایەخداروو ئەڎا وتاتەی جە فېرکاری زوانی ئەڎایی.
ئارۊ زوانشناسی جیا جە باسه تیۆرییەکا جە بارەو سروشتوو زوانی جە پەروەرنیای زاڕڵانە، ڕۊڵوو ئەڎا و تاتەی بە یەکەم مەرج مژناسۆ. ئەر ئەڎا و تاتێ بە هەر مەڵامەتێ نەتاوانێ زوانو وېشا فێرۆ زاڕڵەکاشا بکەرا، با بە دمایین ئەڵقەو میراتوو زوانەوانی و زوانەکەشا پەی نەسڵوو دماڕۆی نمەواڕیۊوە و دەساودەس نمەکریۊ.
وام چۊمسکی، کە پیسەو تاتەو زمانەوانی مۆدێڕنی مژناسیۆ، وینگاش ئانەن زوان و بنەماکېش جە مەژگوو ئینسانینە بە شېوېو سروشتی بەرنامەش پەی نریانەرە و ژیوگەو زاڕڵەی تەنیا ڕۊڵێوی هاندەرش هەن پەی فێربییەی یام ویرۆکەرڎەیۆ و شارەزابییەی.
2. ژمارەو جەماوەرو قسەکەراو زوانی.
هۆکارېوتەر ئەوەجەدار پەی زڼەڕاگېرتەو زوانی، ژمارەو جەماوەرێوین هەکە پا زوانیە قسێ کەرانێ. تاکو قسەکەر و بەکاربەرو زوانێوی فرەتەرێ بانێ، هەرەشێ جە ویرەوشیەو زوانی کەمتەر بۊوە. پی دەلیلەن هەکە ئەژناسای زوانی و بەکاربەردەیش جە دیالۆگ و نویستەکانە متاوۆنە یاریدەر بۊ پەی پارېزنای و کەمتەر کەرڎەیۆ هەڕەشێ جە بەین‌لوایش.
دەرئەنجامەنە:
ڕسالەت و فەلسەفەو زوانی پېوەڼی مابەینو ئینسانەکان، مادامېو کە جۊروو چالاکی زوانەوانی ڕواڵەتکاری و ڕووکاری بۊ و هۊرشڵەویەیش چەنە گنۊوە و پەی پێوەندی مابەینو ئینسانەکا و میللەتەکا تۊقنەر هەڕەشەدار بۊ، چالاکی پی شێوە یاگې گومانین.
ئازاد ڕەحیمی.
[1]