بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ سەڎ و شەسس و دوەمە
ئیتر هەقەن زانیاریەکان چەربارەو زوانی هۆرامی ڕاسۍ بکەرمێ، ئەچۍ سەر و بەڼەنە نمەبۊن قەرارو زانستی ملکەچو پەنەۋازییەکانو ناسونالیزمی بکەرمۍ، ئیتر کاتو ئانەیە ئامان دڎانۍ پانەیرە بنیەیمۍ هەکە هۆرامی دیالێکتێوە زوانی کورڎی نییەن، بەڵکوم زوانێ سەربەۋېن، پېسە تاریخی ئەوەمەڼەو زوانێ دېرینی کە وەڵۍ پېڎابییەی کورڎی پېسە گرووپێ ڕەگەزی و وەڵۍ پېڎا بییەو زوانی کورڎیی، پېسە زوانێ سەربەۋۍ بییەن، زیاتەریچ تاکو ئیسە هیچ بەڵگێوە نییەن هەکە سەلەمنۊش زوانی کورڎی پەی هۆرامی زوانو ئەڎێ بییەن و دلۍ قوناغێ تاریخینە پېسە لقێ چەنەش جیا بیەنۆ.
جوغرافیا ڕۊڵ و دۆرێ سەرەکېش دیەن جە پارېزنای زوانی هۆرامی و نەتاویایۆش دلۍ زوانی کورڎینە، هەم جە ڕوە ڕامیاریەکېچۆ نەبییەی دەسەڵاتێ میانی و سەرانسەری کورڎی و نەبییەی هیچ دیالێکتێ بە زوانو نویستەی و دېر پېڎابییەو چەمکو زوانی نەتەوەیی دلۍ کورڎینە، زوانی هۆرامیشان ۋستەنە قەراخ، ئیتر تاواش وېشانەکاو وېش پارېزنۊ و پېسە زوانێ سەربەۋۍ درېژە بە ژیوای وېش بڎۊن.
ئینەیچە پا مانێ نمێ کە هۆرامییەکۍ کوردۍ نیەنۍ، بەڵکوم ماناش ئانېنە کە هۆرامییەکۍ هەر پېسە ئێزیدیەکا کە چەنی جە ڕوەو ئایینیۆ جیاوازېنۍ، پېسە زوانی جیاوازېنۍ و ئڼەو ئانەی کە ئێزیدیەکۍ مافی ئایینیشان هەن، ئاڎیچۍ مافی زوانیشان هەن.
پېوەڼیی دیارو میانو هۆرامی و کورڎی، پېسەنە پېوەڼی مېیانو زوانی عەرەبی پەتی و زوانو هەر وەڵاتێ عەرەبین بە جیا، دلۍ دنیاو عەرەبییەنە هەر هاموەڵاتیێ عەرەب بە کەردار دوۍ زوانېش هەنۍ: زوانو ئەڎایی، یانی ئا زوانە دلۍ یانەی و بازارینە پەنەش دوۊن، هەم زوانو نویستەی کە دلۍ ژیوای گرڎینینە فېرش مەبۊن، چەمکو زوانی ئەڎایی گرفتو پېوەڼی میانو هۆرامی و کورڎی چارەسەر کەرۊن، پی تەرزە هەر هۆرامیێ دوۍ زوانېش هەنۍ، یۊشان زوانی ئەڎاییشەن کە وېشانەن، ئەوی تەرشان زوانی کورڎین کە گرڎینەن.
بەپاو مەدرەسەی ناسیونالیستی فەرەنسایی، هەسی نەتەوەیی، نەک زوان، بنەماو نەتەوەی وەشکەرۊن، پېوەڼی میانو هۆرامی و کورڎینە کریۊ تیوریە فەرەنسیەکە جە تیورەکا تەری گونجیێ تەرە بۊن، ئەچی دیاگاوە زوانی جیاواز وەرپەنگ نییەن وەردەمو هەسو کوردبییەینە، یام مەیلی نەتەوەیینە.
ئەچی سەر و بەڼەنە، زوانی عەرەبی کە زوانو قسەکەرڎەی کوردە فەیلیەکان، نەبییەن بە ڕاگیر وەردەمو بەشداریکەرڎەیشان دلۍ ژڵېوە نەتەوەییە کورڎیەکانە، یام دلۍ شوڕشەکا ڕزگاری کوردەسانینە، ئینە نیشانەما مڎۊن کە شەرت نییەن گرڎ جارێ دلۍ مەسەلۍ وۍ بە کورد زاناینە زوان وەڵۍ وەڵېوە بۊن، نموونەو هۆرامییەکا و کوردە فەیلیەکا نیشانە مڎان، کە هەس ئینا وەڵېوە نەک زوان.
ڕەنگە ئینە کۊمەکێ بۊن پەی پەنەۋازی ئەشناسای زوانی هۆرامی پېسە زوانێ لۆکاڵی، ئینەیچە بەشېوێ ئۆتۆماتیکی کېشۊمان پەی دېونای مەسەلێ تەرۍ کە مەسەلۍ بە فەرمی ئەشناسای ناوچەو هۆرامانیەن. دەسەواچۍ (هۆرامان)ی دلۍ نویستە فەرمیەکانە نییەنەو هەقەن ئی نامە دېرېنی پارېزیۊن، ئەچی بارۆ تەجرەبەو سەرکۆتەیمان جە پارېزنای و بە فەرمی ئەشناسای نامۍ دېرېنۍ بڕێ ناوچا پېسە پشدەر و شارەزوور و شارباژێڕیما هەنۍ. ڕەنگە گلېرکەرڎەیۆ ناوچە هۆرامی نشینەکا دلۍ یەک ئیدارەی سەربەۋېنە بە نامۍ هۆرامانیۆ و ئەشناسای هۆرامی ئەچی چوارچېوەنە پېسە زوانێ لۆکاڵی، هەرمانێ قورسە نەبۊن.
ئېژاتەرین لایەنو ئی مەسەلۍ ئانەن، کە چی سەردەمەنە پارېزنای زوانە لۆکاڵیەکا جە فۊتیای، کۊمەک کەرڎەی بە داواکاریە زوانیەکاشا، بەشێن جە پەنەۋازیەکا مافو مروڤی و مافە کەلتووریەکا، وەڵاتێ فرە کەلتوور و چەنەویەردەی پېسە کوردەسانی، ئەشناسای ئا مافا هیچ گرفتێ نمەسازنۊن. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]