بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ سەڎ و شەسس و هەشتەمە
یاڎەوەریەکۍ حەمەو حەمە سەعیڎی، بەرگی دوەم
میانو سەردایێمانە پەی لاو ئېژا (دکتور کەمال فواد)ی، باسش جە تاریخ و کەلتوور و ناوچەو هۆرامانی کەرد، واتش: پاکتەرین زوان، یام لەهجەی کورڎی زوانی هۆرامین، ژەنی هۆرامانی زوانەکەشا پاکتەرینەن، کاتێ واتە و واچش پەنە کەران، چوونکوم کەمتەر جە پیاکاشا ناوچەکاشانە لوێنۍ جبەر، تېکەڵۍ ئی لا و ئۆ لای نەبیېنۍ، واچۍ: مەشیێ زوانی فەرمی کورڎی زوانی هۆرامیی بییێ، دماتەر باسش چا یەرە قەباڵا کەرد کە بە زوانی ڕومی و گریکی نویسیێنۍ و دلۍ هۆرامانینە ئیزیێنێ، ساڵەو (1909ز.) بریێنۍ پەی لەندەنی و زوانئەشناسەکا شیکەردېنێ، ناواخنەکېشا باس جە ۋرەتە و ئەسای مېوەدەیمۍ کەران.
قەباڵەکۍ هۆرامانی:
سەبارەت بە چەنیبییەی ئېستەیۆ ئا قەباڵا و یاوایشان بە بەرو وەڵاتیو بە دەسو پسپورا زوانئەشناسی جە لەندەن، هەم ناواخنشاو جۊرو ڕانویسی و ئەلفابێتیشان.
بە هۊکارو پەخشکەرڎەیشان دلۍ چڼین کتېب و گۊڤارانە، چېگەنە تەنیا بەکوڵی چا بارۆ ئیشارە بە لاپەڕە (82) کتېبو (تارېخی هۆرامان)ی مامۊسا حەمەمین هۆرامانی کەرمۍ، پی تەرزە:
سۊفیێ نزیک جە شېخەکانو هۆرامانی یەرۍ پارچۍ پۊس مەئېزۊوە، ئا پۊسۍ نویستەیشان سەرۆ بییەن، ساڵەو (1909ز.) جە ڕاو (د. سەعید خانی کوردەسانی) یاوێنۍ دەسو پروفیسۆر (ئی. ئێچ. منس) جە لەندەن، پروفیسۆر منس پۊسێشا مەکیانۊ پەی لاو (ئەی کاولی) کە نویستەو سەریش بە ئەلفابێتی ئارامی مەبۊن، پەی ئانەی پروفیسۆر (کاولی) پېسە پسپۆرێ ئارامی زانێ چەنەش کۊڵیۊوە و ناواخنەکەیش ڕۊشن بکەرۊوە.
دمای کۊڵیایۆ جە دوە پۊسەکەی تەری کە بە زوانی گریکی سەرشاوە نویسیابۍ، پروفیسۆر منس ماچۊ: تاریخو نویستەی یۊیشا مەگېڵۊوە پەی ساڵەو (88و.ز)، ئەوۍ تەرېشان پەی ساڵەو (22 – 21 وز.) مەگېڵاوە، ئانەی پروفیسۆر منسی چەربارەو ئا دوە قەباڵەیە وەڵاکەردۆ، ساڵەو (1910ز.) بۍ، وەڵاکەرڎەیۆ ئانەو پروفیسۆر (کاولی) دماتەر ساڵەو (1919ز)، تاریخو نویستەیش مەگېڵۊوە پەی (12 – 11 و.ز).
بەپاو ئا تاریخە جیاوازەو سەرو قەباڵەکا، پەیمان بەرمەگنۊن سەردەمو یەرۍ فەرمانڕەوا جیاوازا دۆرانو ئەشکانیەکا نویسیێنۍ، ناواخنشان سەنەڎو ئەسای و ۋرەتەی (مېوە دەیمېن).
دیسان سەبارەت بە ئازایی و چەم نەتەرسی هۆرامییەکا، مامۊسا ئەیوب ڕۊسەم پەیمان مەگېڵنۊوە:
باسێ سەرو لەشکەرکېشی و پەلامارەو قاجاریەکا پەی سەرو هۆرامانی:
فەرهاد میرزا، مامۊ نەسرەدین شاو قاجاری ساڵەو (1291ک.) پېسە ڕاوەبەرو حکومەتو کوردەسانی دیاری کریۊن، مەبەس جە حکومەتو کوردەسانی، قەڵەمڕەوی ئەمارەتو بەنی ئەردەڵانین، کە چا کاتەنە فەرمانش پەی بەرکریۊن. فەرهاد میرزا توشو نەوەشی مەبۊن، پەوکەی داواو بەخشای کەرۊ جە پۆستەکەیش، نەسرەدین شاو قاجاری ڕازی نمەبۊن، دمای یەرۍ مانگا خاس مەبۊوەو جە تارانۆ مەگنۊ ڕا پەی سنەی بە هامڕایی چەنی کوڕێ ڕەزاقولی خانو والی، کە چا سەردەمەنە نیشتەجاو تارانی بېیەن، فەرمانداری فەوجەو سنەیش پەی دیاری کەرڎەن، کاتێ مەیاوان وەرۆ، میرزا زەکی وەزیری لابەرۊو جە ڕاو گەروسیۆ ڕەوانەو تارانیش کەرۊوە.
فەرهاد میرزا ڕۊ (14) و مانگەو زیلقەعدەی مەیاوۊ سنە، دمای مېمانداری و پېشوازیێ گەرمی گرڎو چین و تۊکا ناوچەکەی، شەرەفە مەلیک گرڎو کەسایەتیە دیار و نامڎارەکا ئاگەیشە پەنە مەشناسۊن، چاگۆ مەلۊ پەی بیناو (بارەگاو فەرمانڕەوایی)، قسە و باسێ پېشکەش بە ئاماڎەبیایا کەرۊن:
(من تاکو ئەچی ویلایەتەنە حاکم بۊ، چەنی هیچکامێتا دروۍ نمەکەرون، شمەیچ نمەبۊ چەنی من هیچ کاتێ درۋۍ بکەردۍ، هەر کاتێ درۋۍ و ساختە جە هەرکەسێنە بەرکۆت، بەبۍ پەردەپۊشی و شارتەیۆ سزا دریۊن، بە سەراحەت و بۍ پەردە پەنەتان ماچوون: من پەی دڵسوزا و ڕاسواچا بەهەشتی بەرینەنا و پەی ئاژاوەچیا و درۊزنا جەحەڼەم). بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]