بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ سەڎ و شەسس و نۊهەمە
دمای چن ڕوێ دەسکەرۊن بە دۆر و تەسلیم و تەشکیلات، ڕېکۋستەیۆ ئیدارەی و نیارەی وەرپەرسو ناوچەکان و ئاواییەکان.
میرزا شوکروڵڵای سنەیی ماچۊ:
بە تەرزێ ڕېک و پېکبۍ چەنی خەڵکی و نۊکەر و ئەڼامەکا ویلایەتی کەسی بېکارش ناستۆ، نانو کەسیش نەبڕی، گرڎ کەسێ بە ئەڼازەو شایانی و لیاقەو وېش هەرمان و کارش پەی دیاری کەرد، خەڵکش وەشحاڵ کەرد، دمای ئانەی گرڎو تیرە و عەشرەتو ناوچەکەی ئامێ و ئاماڎۍ خزمەتکاری بېنۍ، پێمانو وەفاڎاریشان دا بە مامۊ شای (فەرهاد میرزا)، بېجگە هۆرامییەکا، ئانەیچ فەرهاد میرزای تووڕە مەکەرۊن، پەوکەی بەرنامە مەنیۊرە پەی داگیرکەرڎەو هۆرامانی و هەق ئەسای چەنەشان.
ماچان هۆرامییەکۍ تەسلیمۍ نمەبان و گەرەکشان نیەن جەنگو دۆڵەتو قاجاری بکەران، گوایا کاتێ فەرهاد میرزا مەگنۊڕا پەی داگیرکەرڎەو هۆرامانی بە جەنگ، پیا دیارەکۍ و سوڵتانەکۍ گرڎو بەشەکا هۆرامانی گلېرۍ مەباوەو قەرار مڎان نمایەندێ بکیانان پەی لاو فەرهاد میرزای و پەنەش بواچان ئېمە کارمان سەرو دۆڵەتیۆ نییەن، پەی وېمان دلۍ ئی دار و تەۋەنە سەختەینە مەژیومۍ، گەر بەیدۍ سەرما ناچار جەنگتان چەنی مەکەرمۍ.
پەی ئی مەبەسەیە شېخو تەوېڵۍ ملۊ پەی لاو فەرهاد میرزای، کاتو واتە و گۊشگېرتەینە پېخامو سوڵتانەکا هۆرامانیش مڎۊ پەنەو ماچۊ: هۆرامییەکۍ گەرەکشان نېیەن جەنگو نەسرەدین شای بکەران، وازشان چەنە باردېن، ئاڎیچۍ کارشان سەرو دۆڵەتیۆ نېیەن، فەرهاد میرزا جوابو شېخۍ ئەپی دېڕە شېعرۍ مڎۊوە:
ما شېخ و زاهد نمی شناسیم
یا جامی باد یا نروی ساقی
شېخو هۆرامانیچ ئەپی دېڕە شېعرۍ جوابو فەرهاد میرزای مڎۊوە:
ما میر و سلتان نمی شناسیم
یا عدل و احسان یام قهر باقی.
کاتو سەفەرێمەنە پەی ناوچەکانو هۆرامانی دیمو وەرکۆتی، پەیم بەرکۆت ئاوەڎانیەکۍ هۆرامانی گرڎشان نزیکەو (120) دەگێ و شارەکڵېنۍ، ئیسە ئاوەڎانیشان چەنەن، ژیوای دلېشانە زیڼەن، چەنی ئانەیچە دەیەها خانەواڎۍ هۆرامیۍ دلۍ شارەکانو (تاران، کرماشان، سنە، کامیاران، مەریوان، سلېمانی، هۆلېر، قەزاو شارەزووری، دلۍ وەڵاتە لایڎەکانە زیاتەریچ ئۆروپا و ئەمریکا)نە مەژیوان و سەرقاڵۍ هەرمانو کارو وېشانۍ و ئەچاگە نیشتەجایېنۍ.
ئانەیچە ئاشکەران هۆرامان جە سەردەمە کۊنەکانە فرە گۆرەتەر بییەن چانەیە کە ئیسە هەن، پېسە جوگرافیاو ناوچەکەی و هەم پېسە ژمارەو نیشتەجایەکا.
جوگرافیای کەلتووریش جە وەرکۆتۆ تاکو نزیک بە (هەمەڎانی و ئانەی پەنەش واچیان سنوورو ئەمارەتو ئەردەڵانی)، جە وەرنیشتۆ تاکو (کەرکووک و ئانەی مەبۊن بە سنوورو ئەمارەتو بابانی)، جە سەرنیشتۆ تاکو (موکریان و تیلەکۆ)، جە پانیشتۆ تاکو (ئیلام و بانمیل) بییەن.
جوگرافیاو حوکومڎاریچشان جە سنوورە کەلتووریەکەیشان فراوانتەر بییەن، یاگۍ نیشتەجایەشان جە ئیسەی فرەتەرە بیېنە کە هەنە.
هۆرامییەکۍ جە دېر زەمانۆ بە چڼین جۊرۍ و بە چڼین بەشۍ و دلۍ چڼین کاتە جیاوازانە پەی چڼین یاگە جیاوازا کۊچشان پەنەکریان، بەڵام ئەچا یاگە تازاچەنە دمای چڼین ساڵا هەڵای بە زوانو وېشان قسۍ مەکەران، وازشان جە زوانەکەو وېشان ناردەن، پېسە هۆرامییە ئاوارەکا لاو (شیرازی، هۆرامییەکۍ سەرنیشتو ئێرانی دلۍ چوار قەڵاو عەبدول مەلەکی و زاغمەرزی سەرو کەناراوەکاو ڕۊخانەو خەزەری)، ئانۍ ئڼە فرۍ بیېنۍ پېسە ژمارەی، هەم دۆری ڕامیارشان گېڵنان، دۆرانو قاجاریەکانە قاسم خان هوژەبرە دۆلەی هۆرامی، والی مازیندەرانی بییەن، دماتەریچ دۆرانو پەهلەوینە ڕەزا شاو ئێرانی، کاتێ مامۊیش مەکیانۊ پەی حوکومڕانی ئا سنوورەیە، بە نامێوە داوا جە هۆرامییەکا سەرنیشتو ئێرانی مەکەرۊن هامکارېش بان و پەشتیش بگېران، دەقو ئا نامۍ مەنېنەو پارېزیێنە، ئینا تاران. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]