ڕەچەڵەک ( ڕیشە)و هۆرامییەکا
هورئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی: ئەسعەد ڕەشید
بەشۍ یاڼزەهەمە
هەر بە نزیکبییەیۆشان جە نۆسووڎۍ، دەسوبرد مەنوچەربەگ و برێکېش دێنېشاوەنەو ماڕێنېشا و دوورېشان وستېنێ، دماتەر پەی جاری دوەمی فەرمانو حوکومڕانی هۆرامانو لهۊنی دریانۆ بە (عەلی مەردان سانی)، ئاڎیچ چا کاتەنە فرە نەوەش بییەن، کاتو گېڵایۆشەنە پەی نۆسووڎۍ ساڵەو (1808ز.) کۊچی دمایینش کەردەن.
ئەمانوڵڵاخانی یەکەم، والی ئەردەڵانی ساڵەو (1824ز.) حوکومڕانی هۆرامانو لهۊنیش دان بە ئەسکەڼەرسانی، ئەچا کاتەنە حوکومڕانی هۆرامانو لهۊنی دەسو مەنوچەربەگی و براکاشەنە بییەن، بەڵام ئەسکەڼەرسان بە نیازو سەپنای دەسەڵاتو وېش سەرو گردو هۆرامانیرە پەلامارەو هانەگەرمڵەیش دێنە، دماتەر ئامان سەرو نۆسووڎۍ چا کاتەنە دەگاکۍ تەمام چۊڵە کریێنە، مەنوچەربەگ ڕوەو شارو سنەی لوان و برێکېش (خانە بەگ و عومەر بەگ) چەنی خەڵکو نۆسووڎۍ ڕوەو (زەهاو) لوێنۍ، دمایی ئەسکەڼەرسان گېڵانۆ پەی یاگۍ وېش، بەڵام ئیبراهیم بەگش ڕائەسپاران کە نۆسوڎۍ ئاوەڎانە بکەرۊوە. وەهارو ئا ساڵېنە (خانە بەگ و عومەر بەگی براش) هۊتەرەشان کەرڎەن سەرو نۆسووڎۍ و (ئیبراهیم بەگ)شان کوشتەن و ڕوەو (زەهاو) گېڵێنێ، ئەسکەڼەرسان پەی ئەسای هەقەو ۋنەو (ئیبراهیم بەگی) بە ژمارێ فرۍ جە تفەنگچیەکاشۆ ڕوەو زەهاو لوان و (خانەبەگ و عومەربەگ)ش کوشتېنۍ، ئیتر ئا خەڵکۍ کە چەنیشان بیېنۍ ڕوەو نۆسووڎە گېڵێنێ، ئەسکەڼەرسان ماوێ جە نۆسوڎە مەنەنۆ و دماتەر وەکېڵێش نیانەرەو ڕوەو (ملەکۆ) گېڵانۆ.
دمای ماوێ کەڵکەڵەو کوشتەی (مەنوچەربەگ)یش کۆتەن سەرە، کەسێش بە نامۍ (عەلی حاجیار) ڕائەسپاران پەی کوشتەیش. (عەلی حاجیار ) پەی جابەجاکەرڎەی مەرامەکەیش لوان پەی (سنەی) پەی لاو (مەنوچەربەگی) و پاسەش نیشانەدان گوایا جە (ئەسکەڼەرسانی) تووڕەبییەن و پەناش پەی لاو مەنوچەربەگی ئاردېنە و ئاماڎەن هەر فەرمان و ئەرکێ کە پەنەش بسپارۊن جابەجاش بکەرۊن، دمای فەترێ دەرفەتش پەی هۊرکۆتەن و مەنوچەربەگش کەشتەن.
ئەمانوڵڵاخانی یەکەم، هەواڵو کوشتەی مەنوچەر بەگیش ئەژنەویەن، داواش جە ئەسکەڼەرسانی کەردېنە بکوشەکەش تەسلیم بکەرۊن، کەچی ئەسکەڼەرسان ملش بە داواکېش نەڎان و چەنەش هورگېڵانۆ، ئاڎیچ پەی تەمېکەرڎەی ئەسکەڼەرسانی جە (سنۆ) لەشکەرێ گۆرەش ڕوەو هۆرامان وستەن ڕا، کاتێ ئەسکەڼەرسان جە ژمارە و هېزو لەشکەرەکەو والی هاگاڎاربییەن، یاوانەنە کە نمەتاوۊ وەرگیری لەشکەرێ چامنەیە بکەرۊن، پەوکەی ڕوەو شارەزوور ڕەمان، دماتەر جە ڕاو (میرزا ئۆلکەریم) نامێوە (عەلی حاجیار) تەسلیم بە ئەردەڵانییەکا کریانۆ و جە شارو سنەی تیرواران کریان.
میرزا ئۆلکەریم بییەن بە تکاکار تاکو ئەسکەڼەرسان بگېڵۊوە پەی هۆرامانی، دمای وەرگېرتەی ڕازیبەی والی، نامبریا ڕوەو زاڎگاو وېش گېڵانۆ، چاگەیچۆ لوان پەی شارو سنەی، بەڵام هەر بە یاوایش بە شارو سنەی دەسبەجا زەنجیرکریان و پەی زیڼانی بریان، دمای ئانەی ماوێ دلۍ زیڼانینە مەنەنۆ جە دەرفەتێنە ڕەمان و ڕوەو شارەزوور گېڵانۆ، کە یاوان شارەزوور ژمارێ فرۍ جە دەس و پېوەڼ و هەوادارەکېش دۆرو وېشەنە جەمۍ کەردېنێ، دلۍ جەنگێنە زەرەرێ فرەش ئەو لەشکەرو ئەردەڵانییەکا دان.
ئەنجامو ئا زەرەرانە والی ناچاربییەن (میرزا ئۆلکەریم) بکیانۊ پەی لاو ئەسکەڼەرسانی و پەی ئانەی قاییلش بکەرۊن بە گېڵایۆش پەی شارو سنەی، ئاڎیچ قاییلبییەن بگېڵۊوە، بەڵام پا شەرتۍ بە سانو هۆرامانی بنریۊرە، ئەمانوڵڵاخانیچ کە وەڵتەر فەرمانو حوکومڕانی (هۆرامانو لهۊن)یش پەی (عوسمان سان)ی کە یۊبییەن جە کوڕە گەنجەکا (عەلی مەردان سان) بەرکەرڎەن، پێمانشدان بە (عوسمان سانی) گەر بتاوۊن جە دەرفەتێنە ئەسکەڼەرسانی بکوشۊن کەرۊش بە سانو گردو هۆرامانی، بەڵام عوسمان سان ئەچا کێن و بەینەیە ئەسکەڼەرسانش هاگاڎار کەرڎەنۆ و مەرامەکەو ئەمانوڵڵاخانیش لاوە درکنان، دماجار ئەمانوڵڵاخان ناچاربییەن (حەیدەرسان براو عوسمان سان) ڕابسپارۊن پەی جابەجاکەرڎەی نەخشەکەیش، هامکات چانەیچە وریاش کەرڎەنۆ گەر ئا ئەرکەیە ئەنجام نەڎۊن فەرمان مڎۊن بە ئەسکەڼەرسانی کە ئاڎیشا بکوشۊن، پەوکەی حەیدەرسان بە ناچاری دوۍ پیێ کە یاگۍ متمانۍ وېشەنۍ ڕامەسپارۊ پەی ئانەی ئەسکەڼەرسانی بکوشان. ڕوێشان پەی کوشتەی ئەسکەڼەرسانی دیاریکەرڎەن کە ئا ڕوە ئەسکەڼەرسان پەی وېشتەی لوان پەی (گەرماوەو میرزا فەرەج)، ئا دوە کەسەیچە پەی کوشتەی ئەسکەڼەرسانی ڕائەسپاریێبېنۍ، ئاماڎۍ بیېنۍ و دمای زیارەیش جە گەرماوەکېنە یۊ گرۊڵیێوەشا نییان پۆ.[1]