ڕەچەڵەک و ڕیشەو هۆرامییەکا
هورئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی: ئەسعەد ڕەشید
بەشەی نۊزڎەهەمە
ئەمانوڵڵاخانی والیچ بە لەشکەرێ گۆرەی فۆجەو کورڎەسانی و سوپاو قاجاری و چوار تۊپې گۆرېوە جە شارو (سنە)یۆ ئامان پەی سەرو هۆرامانو لهۊنی، بە نیازو پېواییکەرڎەی جە والی (عەلی ئەکبەر خان) کە چا کاتەنە هەم حاکمو (جوانڕۊی) و هەم سەرتیپو سوارەی بییەن، جوانڕۊوە یاوان شارو پاوەی، دمای وچانێ و ئیسراحەتی (عەلی ئەکبەر خان) چەنی دەسێوە سەربازە هورچنیایا و ژمارێ تفەڼگچیە شارەزایا کۆتېنې وەڵې سوپاو والی، کەنارو تەنگاوەو سیروانیرە ڕوەو دەگایەکانو ناوچەو (نۆسووڎې) کۆتېنې ڕا، ئۆڕەحمان بەگ کوڕو حەمەسەعیڎسانی چەنی ژمارێ تفەڼگچییە هۆرامییا قەرەوڵشان جە ئوردو والې گېرتېنۆ و ژمارێشان چەنە کوشتېنې، لېشاوەو لەشکەرو والی بە ڕادێ بییەن کە (ئۆڕەحمان بەگ) و ئا جەنگاوەرې ک چەنیش بیېنې بە ناچاری پاکشېشان کەردېنە. ئیتر حەمەسەعیڎسان پەی جارێتەری نۆسووڎەش چۊڵە کەردېنە و گېڵانۆ پەی دەگاو عەبابەیلې، لەشکەرو ئەمانوڵاخانی لوێنې دلې (نۆسووڎې) و فرە بە دڵڕەقانە کۆتېنې گیانو خەڵکو ناوچەکەی، هەرچی (قەڵا و قولې و قەرەۋڵگێ)شا بیېنې وڕنێنېشا و پەی ملپەنەکەچکەرڎەی هۆرامییەکا و کوشتەی گیانو فیڎاکاریشان ئەمانوڵڵاخان پەی ماوەو یەرې مانگا جە (نۆسووڎە) مەنەڼۆ، دماو ئا ماوەیە (حەزرەتو شېخ عەبدولڕەحمان ئەبولوەفا کوڕو شېخ عوسمانو تەوېڵې و محەمەڎ پاشاو جافی) میانشانە کۆتېڼې حۆلدای پەی ئاشتکەرڎەیۆ ئەمانوڵڵاخانی و حەمەسەعیڎسانی و گېڵنایۆ هۆرامییەکا پەی سەرو ماواو مەسکەنو وېشان، چوونکوم خاس دەرکشان پا نائومېڎییە کەرڎەن کە دوورکۆتەیۆ حەمەسەعیڎسان و سەردارانو تەرو هۆرامی و گېرتەی دەسو داگیرکاری و ئاردەیش پەی سەرو ناوچەکەی و ئا گرڎ زوڵم و ستەمە کە کەرڎەنشان ئۆ خەڵکەکەی، سەرشانە نمەشۊن و هۆرامییەکې پەی فرسەتێ مەگېڵان هەقەو وېشان بە زیاڎۆ بسانان، پەوکەی ڕازیې بیېنې بە میانگیرییەکەو شېخ عەبدولڕەحامنی و محەمەڎ پاڎشاو جافی، دماتەر حەمەسەعیڎسانشا گېڵنانۆ پەی نۆسووڎې و ئیجاریچ والی قاییل بییەن کە سان و تفەڼگچییەکېش بگېڵاوە پەی هۆرامانی، والیچ وېش و لەشکەرەکەش گېڵانۆ پەی (سنە)ی.
ساڵەو (1869ز.) پەی جاری یەرەمی و تەنیا ماوەو دەسەڵاتو حەمەسەعیڎسانینە لەشکەرو دۆڵەتو قاجاری تەپشا کوانۆ سەرو هۆرامانو لهۊنی، چا کاتەنە (فەرهاڎ میرزا) مامۊ ناسرەدین شاو قاجاری حوکومڕانی کورڎەسانیش کەرڎەن، ئاشکەران وەڵتەر فەرهاڎ میرزا دلې پیلانێ قیزەۋنېنە هەسەن سانش کوشتەن، ئانەیچ تا خایتێ چەمېش سوورکەرڎەن پەی حۆلدای جە ڕاو کۊتائاوەردەی دەسەڵاتو سانەکانو هۆرامانی. پەی لەشکەرکېشی ئی جارەیشان (مسەفا قولی خان ئیعتیماد سەڵتەنە و بیووک خانی سەرتیپ) بە دوې فۆجې جە سەربازەکانو هەمەڎانی و ئەفشاری، چەنی ژمارێ ئېجگار فرەی تفەڼگچیې کە (عەلی ئەکبەر خان) حاکمو جوانڕۊی گلېرې کەردېبېنېوەو وېچش سەرداری کەردېنې، پېوەرە هۊتەرەشان ئاردەن پەی سەرو جەنگاوەرەکانو هۆرامانو لهۊنی. کاتێ لەشکەرەکە یاوان یاگێ بە نامې (تەپو شېخ سڵېمانی) هۆرامییەکې کە وەڵتەر دلې دار و دەوەنو ئا یاگېنە وېشان مڵاسدابې و قەرەوڵېشا گېرتېبېنې، هەڵمەتێ ئازایانېشان بەردېنە سەرشان و چن فەرماڼدێوەو چن سەربازێشان چەنە کوشتېنې، یۊ جە کوشییاکا (هەڵۆ خان) نامێ بییەن کە پەنەشان واتەن (سوڵتانو فۆجەو زەفەری)، دمای ئا سەرکۆتەیە (حەمەسەعیڎسان) پەنجسەڎ سوارېش بە فەرماندەیی (ئۆڕەحمان بەگی) کوڕیش کیاستېنې پەی کەنارو (زێ سیروان) و وەراوەر بە گوزەرو لەشکەرو قاجارییەکا سەنگەربەڼییشان کەرڎەن بە تەرزێ کە هیچ کەسێ نەتاوۊن چی دەس و چۆ دەسو سیروانیۆ ئاموشۊ بکەرۊن، ئەنجامو ئا سەنگەربەڼیەیە تەژنای زۊرش پەی لەشکەرو داگیرکا ئاردەن و بە تەمامی شپرزېش کەردېنې. میرزا شوکوروڵڵای سەنەندەجی بە دەمو (عەلی ئەکبەرخان)یۆ مەگېڵنۊوە، نویستەنش:
جە کاتێنە فەرماندە و سەربازەکې فرە تەژنەشان بې، هیچ کەس نەیارې نزیکو ئاوەو سیروانی بگنۊوە، مسەفا خانو ئیعتیماد سەڵتەنە و بییوک خانی سەرتیپ واتشان: ئینە چ نۊعە ڕێوەنە تۊ هورچنیېنە و ئېمەت تووشې کەردېنمې، هەڵبەتە تۊ چېرەنە چەنی هۆرامییەکا ڕېککۆتەنی و گەرەکتەن گرڎیمان فۊتیەیمې، بەڵام من سەوگەندی گۆرەم پەی وارد کە ئا ڕێ کە هورمچنیېنە تەنیا ڕێوەنە ئېمە بیاونۊ مەڵبەڼو حوکومڕانی هۆرامانو لهۊنی.[1]
//