ڕەچەڵەک و ڕیشەو هۆرامییەکا
هورگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی: ئەسعەد ڕەشید
بەشەی ویسەمە
هامکات، باسم چانەیەکەرد منیچ ئا گرڎو چەکدارېمە ئینێ چەنی، بېتاقەتیچم جە شمە زیاتەرەن، بەڵام بە ناچاری دڵوەشیشان مڎەوە، پەنەشان ماچو ئینە قۊناغەو گیانبازینەو سەرکۆتەی بە ئاسانی دەس نمێ، دڵنیێ بیدې گەر نیمەو چەکڎارەکایچم دێنې کوشتەی نمازو ئېشەو ئی لەشکەرە بەبې ئاوی ڕۊ بکەرۊوە.
پەی یاونای پێمانەکەیش و زیاتەر بەرۋستەی دڵسۊزی و نۊکەری وېش پەی دەسەڵاتو قاجاری، عەلی ئەکبەرخان فەرمانشدان بە سەیفووربەگی نایب و مەڵڵا ئۆڕەحمانی داییزاڎەی هەر نۊعێ بییەن بگېڵان پەی ئېستەیۆ سەرچەمێ ئاوې نزیکو لەشکەرەکەینە، ئاڎیچې چەنی پەنجسەڎ چەکدارا لوێنې و دمای فەترێ هانەو ئاوێشان ئېستەنۆ کە دووربییەن جە قەرۊڵو جەنگاوەرانو هۆرامی، چەکدارەکې عەلی ئەکبەرخانی ئەچا یاگېنە سەنگەربەڼییشان کەرڎەن، چن کەسێچشان گېڵێنێ پەی لاو لەشکەرەکەی و کۊششو ئېستەیۆ هانەکەیشان یاونان بە عەلی ئەکبەرخانی، ئاڎیچ یەکسەر مژدەش بەردەن پەی سەردارە دۆڵەتییەکا و گرڎشان پېوەرە لوێنې پەی سەرو هانەکەی، دمای ئانەی سوپاکېشا تېر ئاوە بیېنە و تەژناییشان مەڕیان و کوشییانۆ، هەر ئا شەوە (ئیعتیماد سەڵتەنە و بیووک خان) فەرمانشان دان بە سەربازەکاشان ماڕێ پېچاوپېچە پەی سەرو (زێ سیروانی) وەشبکەران پەی پڕایۆ سوپاکېشان، پا تەرزە هەتاکو دەمەو ساعب گرڎو لەشکرەکەی خەریکو هەرمانکەرڎەی بیېنې، چەکدارەکې عەلی ئەکبەرخانی ئانېشا شارەزێ مەلەوانی بیېنې تاوانشان جە (زێ سیروانی) پڕاوە و چۆڎەسو ئاوەکېوە سیپە و سەنگەرشان بەستەن، سەربازەکانو هەمەڎانی و ئەفشاریچ بە تەمامو چەک و تفاقی جەنگیشاوە پڕێنێ، دمای یاوایشان بە یاگې دیاریکریێ، دەسشان کەرڎەن بە تۊپوارانو چەکڎارە هۆرامییەکا، (بەکر بەگی هۆرامی) کە یۊبییەن جە فەرماندە ئازاکانو حەمەسەعیڎسانی، چەنی گوللە تۊپێوە لوان ئاسمانەرە و پارچە پارچە بییەن، دەسدای بەکر بەگی فرە کارش کەرڎەن سەرو ورەو جەنگاوەرە هۆرامییەکا، پەوکەی دماو ماوێ جە وەرگیری کەرڎەی، سەنگەرەکې وېشا چۊڵې کەردېنې.
دمای ئانەی هۆرامییەکې پاکشېشان کەردېنە، لەشکەرو داگیرکارا بە ڕێوە سەختە و جەنگەڵانەرە جمێنېرە، کاتێ نزیکې (نۆسووڎې) بیېنێ بە نیازو وچاندای بنە و بارگەشان هوردان و یەک شەو چاگە مەنېنێ، چۆلایچۆ (حەمەسەعیڎ سان) پەی وەرگیری ئەچا هۊتەرې داواو یاردی و هامکاریش جە حوکومڕانەکانو هۆرامانو تەختی کەردېنە، جەنگاوەرانو هەر دوە بەشو هۆرامانو تەختی و هۆرامانو لهۊنی پەی ماوێ قارەمانانە گژیێنې و زەرەرێ فرەشان بە سوپاو قاجاری و چەکدارەکانو عەلی ئەکبەرخانی یاونان، بەڵام ئانە ئاشکەران هەمیشە هېزو دۆڵەتی هەم بە فرەیی ژمارەیشان و هەم تفاقی جەنگی و پۊشتەو پەرداخیشان، گەر زەرەریچشان بگنۊ وەنە پۆشاوە دیارنېیەن و کارشان وەنە نمەکەرۊن و داگیرکارانېچ پەی یاوای بە مەرامە گڵیاوەکاشان گرڎ ڕێوە مەگېران. پەوکەی سەرەنجام تاوانشان دەسبگېران سەرو (نۆسووڎې) و حەمەسەعیڎسان و جەنگاوەرەکې هۆرامانو لهۊنی چەنی کوڕەکانو هەسەن سانی و جەنگاوەرەکانو هۆرامانو تەختی جە ڕاو شارەزووریۆ بەیان پەی سلېمانی.
دمای ساڵێ، (فیروزە خانمە) هامسەرەو (حەمەسەعیڎسان) و کناچې (شېخ عەلی عەبابەیلې) چەنی (ڕۊسەم بەگی) کوڕیش گېڵێنێ پەی جوانڕۊی، لوێنې پەی لاو (عەلی ئەکبەرخان) بە نیازو گفت و گۊ کەرڎەی چەربارەو گېڵایۆ (حەمەسەعیڎسان) پەی هۆرامانی، فەیروزە خانمە پەی عەینو هەرمانې سەردای (سنە)یش کەرڎەن و چەمش بە (فەرهاڎ میرزا) کۆتەن، ئەچا چەمپەنەکۆتەیەنە سەرو ئانەی ڕېکې کۆتېنې کە (حەمەسەعیڎسان) و جەنگاوەرە هۆرامییەکې بگېڵاوە پەی سەرو ماواو وېشان و جە لاو دۆڵەتیۆ هیچ زامەت و زەرەرێشان نەیاوۊ پەنە. دمای ئا ڕېککۆتەیە، حەمەسەعیڎسان چەنی ژمارێ جە دەس و پېوەڼەکاش گېڵێنێ پەی شارو (سنە) و ماوەو یەرې مانگا یانەو (میرزا عەبدوڵڵا) مېمانداری کریێنې.
پەی دیاریکەرڎەی چارەنویسو حەمەسەعیڎسانی ماوەو ئا یەرە مانگەینە فەرهاڎ میرزا چن نامێوەش نویستېنې پەی (ناسرەدین شای)، دما قەرارو شای ئانە بییەن کە هەر لۊنێ بییەن مەشۊم (حەمەسەعیڎسان) و کوڕەکېش دلېنە بریان، ئەچی بارۆ فەرهاڎ میرزا دەقو نامې دەربارو شاهانەیش نیشانەو عەلی ئەکبەرخانی دێنەو پەنەش واتەن پەنەوازەن هورزو بە ئەنجامدای ئا ئەرکەیە، هامکات ئانەش پەنەیاونان کە سەرکۆتەیش ئەچا ئەرکەنە خزمەتێ گۆرە و دڵسۊزانەن و بە پېچەوانەیچۆ تووشو دڵگرانی وگلەیی و چەنەپەرسایۆ شای پایەبەرزی مەبۊوە.[1]