ناونیشانی بابەت: مەترسییەکانی تاڵیبان بۆ سەر کوردستان: بەشی شەش و کۆتایی
ئامادەکردن: #عادل قادری#

(ڕەگوڕیشە و تایبەتمەندییەکانی سەلەفییەت لە کوردستان)
لە بەشەکانی پێشوودا بەستێنەکان و هۆکارەکان و زەمینە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی سەرهەڵدان و تەشەنەسەندنی سەلەفییەتمان باس کرد و تایبەتمەندی و کۆڵەکە سەرەکییەکانی جیهانبینی سەلەفیەتمان ڕوون کردەوە و تەنانەت ئەو ئاستەنگ و لەمپەڕانەش کە لە بەردەم باس و توێژینەوەکەدا بوون، خرانە ڕوو. باسی تێڕوانینی ئەو بیرمەندانەش کرا کە لە ڕێگەی چەمک و دەستەواژەی شوناس و سەرچاوەکانی شوناس، پیرۆزی و ڕەگەزەکانی پیرۆزی و جۆرەکانی سەلەفییەت لەسەر بنەمای تەفسیر و ڕاڤە و خوێندنەوەی بابەتی پیرۆز، لە ڕەهەندی جۆراوجۆرەوە بابەتەی سەلەفیەتیان شی کردەوە. ئێستە ئەنجامی باسەکە و دەرهاوێشتەی شیکارییەکە بە کوورتی و پوختی لێرە دەخەینە ڕوو.
=KTML_Bold=“ئەنجامە گشتییەکانی لێکۆڵینەوه”‌=KTML_End=
ئەم وتارە عەوداڵی دۆزینەوە و دیاریکردن و ناسینی وتاری سەلەفییەت و سەرچاوە شوناسسازەکەی ڕەوتی سەلەفییەت لەنێو کوردە سونییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بووە. ئەم ڕەوتە فیکری و کۆمەڵایەتییە دوای هێرشی هێزەکانی هاوپەیمان بۆ ئێراق لە ساڵی 2003ی زاینی هاتە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و تاکوو ئێستە هەندێک هۆگر و لایەنگری بۆ خۆی پەیدا کردووە. ئەم گرووپە لە ڕێگەی یارمەتیدانی گرووپە سەلەفییە ڕادیکاڵەکانی دیکە لە جیهان، بە تایبەت لە ئێراق و ئەفغانستان، و هەروەها ڕووبەڕووبوونەوەی تووندئاژۆ و تووندوتیژ لەگەڵ کەسان و خەڵکانی غەیری سەلەفیی ناوخۆی کوردستان، بوون بە بابەت و دیاردە و پرسێکی سەرنجڕاکێش بۆ کۆمەڵگە.
ئولیڤییە ڕۆی (1994) باوەڕی وایە؛ کە ئەم ڕەوتە بە دوای شکستی ئەزموونی ئیسلامگەرا سیاسییەکان لە چارەسەرکردنی قەیران و ئاریشە جۆراوجۆرەکاندا هاتە ئاراوە و سەرنجی پەتی و ڕووت بە ڕەهەندی ئیسلامیی شوناستەوەرانەی موسڵمانان و جموجووڵە سیاسییەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست (کە لە درێژەیدا ڕۆژ دوای ڕۆژ لە ئامادەیی و هەبوونی هێزە کۆمۆنیستییەکان کەم بوویەوە و ئامادەیی هێزە ئەمریکییەکانی زیادی کرد) ئاستی ڕادیکاڵیزمی ئەم ڕەوتەی زیاد کرد و بردییە سەرەوە. ئیمانۆئێل کاستێلز (1384) بە بێ جیاکردنەوەی ڕەوتە میانەڕۆ و ڕادیکاڵە ئیسلامییەکان لە یەکتر، باوەڕی وایە؛ کە هەموو ئەم ڕەوتانە لە ئەنجامی شکست و هەرەسهێنانی دەوڵەتەکانی جیهانی ئیسلام لە ڕەوت و پڕۆسەی مۆدێڕنیزم و نوێکردنەوە و لە ئەنجامدا بەرەوڕووبوونەوەی خەڵکی ئەم وڵاتانە لەگەڵ هەموو جۆرە قەیرانی ئابووری، کۆمەڵایەتیی و سیاسیدا هاتوونەتە ئاراوە. کاستێلز ئەم ڕەوتانە لە دونیای ئێستادا بە یەکێک لە گرینگترین سەرچاوەکانی شوناس دادەنێت.
ئەو هۆکارانەی کە لەلایەن ئەم دوو بیرمەندە کۆمەڵایەتییەوە خراونەتە ڕوو، سەرهەڵدان و دەرکەوتنی ڕەوتی سەلەفییەتی جیهانی تا ڕادەیەک ڕوون دەکەنەوە. ئەوان تەنیا سەرنجیان نەخستۆتە سەر لایەن و هۆکارە سیاسییەکانی ئەم ڕەوتە، بەڵکوو سەلەفییەتیان لە بەستێنی شکڵگیری و سەرهەڵدانی خۆی و بە تایبەتمەندیی کۆمەڵایەتی ئەم بەستێن و زەمینەیە لەپێش چاو گرتووە. بیروڕاکانی ئەم دوو بیرمەندە لەبارەی سەلەفییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش بە ڕاست دەگەڕێت، چونکە سەلەفییە کوردەکان باڵێکی جیا نین لە ڕەوتی سەلەفییەتی جیهانی و بە تەواوەتی لەگەڵ گرووپە سەلەفییەکان لە ئاستی دونیادا لە پەیوەندیدان. بەڵام ئەم بیروڕا و تێڕوانینانە ناتوانن هەموو ڕاستییەکانی پەیوەست بە سەلەفییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بخەنە ڕوو. کۆمەڵگەی کوردی خاوەن تایبەتمەندیی کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابووریی خۆیەتی و لە ئەنجامدا ئەو گرووپانەش کە لە ناو ئەم کۆمەڵگەیەدا سەریان هەڵداوە، هەڵگر و خاوەنی تایبەتمەندی خۆیانن. هەر بۆیە لەم ڕووەوە بۆ تەواوکردنی تێڕوانین و بیروڕاکانی ڕۆی و کاستێلز لەم بوارە و دۆزینەوەی هۆکارەکانی گۆڕینی ئەم ڕەوتە بۆ سەرچاوەیەکی شووناسساز بۆ هەندێک لە کوردەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئەم توێژینەوەیە لە چوارچێوە و فۆرمی خوێندنەوە و موتاڵای کەیسیانە و بابەتیانە، ئەو کەسانەی هەڵسەنگاندووە کە هاتوونەتە ناو ئەم گرووپەوە و خۆیان بە سەلەفی ناوزەد دەکەن. هەر بۆیە بیرکردنەوەی کۆمەڵایەتی و جیهانبینی ئەم گرووپە لە ڕێگەی وتووێژە نیوەدرووستکراوەکان و هەڵهێنجانی زانیاری و دەیتاکانە و بە کەڵکوەرگرتن لە کۆددانانی بیردۆزانە و ناوەرۆکیانە گەیشتووەتە ئەنجام.
ئەو ئەنجامانەی کە لەم بەشەی ئیشەکەدا دەرکەوتن، دەربڕ و دەرخەری ئەم بابەتەیە کە ناکرێت ئەم ڕەوتە لەژێر ناوی بزووتنەوە یان ڕێکخراوێکی ئایینی ناو ببەین، چونکە نە ڕیکخستنێکی دیاریکراوی هەیە و نە بابەت و دیاردەیەکی سەرتاپاگیر و گشتەکییە لەنێو کوردەکاندا، بەڵکوو ڕەوتێکی فیکرییە کە ئایدۆلۆژیای دینی ئەندامەکانی پێکەوە دەبەستێتەوە و ڕێکیان دەخات. ئەم ڕەوتە زۆر بزۆز و گەڕۆکە و بێنیشتمانە. ئەوان هەر خاکێک کە موسڵمانێک تێیدا دەژی بە وڵات و سەرزەمینی ئیسلامیی دەزانن و خۆیان لە هەمبەریدا بە بەرپرس دەزانن. هەر بەم هۆیەوە، زیاترین ئامرازەکانی پەیوەندییان ئەنتەرنێت و سەتەلایتە. تەوەر و خولێنکەی ئەندێشەی ئەم ڕەوتە ناڕەزایەتییە لە هەمبەر دۆخی هەنووکە و سەپێنراوە واتە دۆخی ئامادەی ئێستا. ئەوان دژی نەزمی جیهانی و ناوچەیی خۆیان هەستاونەتەوە و ئارەزوویان تێکدان و نەهێشتنی ئەم نەزم و تەکوزییە و درووستکردنی نەزم و ڕیکخستنێکی نوێیە لە جیهاندا. نەزم و ڕێکخستنەوەیەک کە موسڵمانەکان بگەڕێنێتەوە بۆ ترۆپکی شارستانییەتی ئیسلامی، لە ڕوانگەی ئەواندا گرینگترین هۆکارێک کە موسڵمانانی لە هەمبەر شارستانییەتەکانی دیکە لاواز کردووە، برەوپەیداکردنی شیرک و نەزانی و خورافەیە. ئەوان باوەڕیان وایە ئەگەر بێتوو موسوڵمانەکان تەوحید بە باشی تێ بگەن و لە هەموو ژیانیاندا جێبەجێ و پراکتیزەی بکەن، ئێستا لە ناو ئەم هەموو نەزانی و خورافەیەدا نغرۆ نەبووبوون و بەم جۆرە شارستانییەتی ئیسلامی خوار و سووک و چرووک نەدەبوو. موسوڵمانان دەبێت تەوحید کە بە مانای یەکێک زانینی خودا لە بابەتەکانی خالیقبوون، ئامرییەت و ڕوبوبییەت و ئولوهییەتە، بپارێزن. بە پێچەوانەی ئەمە بێت تووشی کوفر و شیرک دەبن و لە بازنەی ئیسلام دەچنە دەرەوە. هەر بەم پێیە واجیبە لەسەر موسوڵمانانی دیکە کە لە کەسی خەتاکار دوور بگرن و بێزاری و بێزی لێ بکەن.
هەروەها ئەم بیرکردنەوەیە باوەڕی وایە کە حیزبحیزبۆکینێ بووەتە هۆی ئەوەی کە موسوڵمانەکان لە هەمبەر هێزی مەزنی کافر و موشریکەکان پەرش و بڵاو بن و لاواز کەون. هەر بۆیە دەبێت هەموو موسڵمانەکان لە حیزبایەتی و باڵباڵێنکردن خۆیان بەدوور بگرن و ڕوو بکەنە سەلەفیگەری، چونکە سەلەفییەت ڕێگەی مافە و هەموو ڕێگاکانی دیکە باتڵن. لە تێڕوانینی ئەماندا جیهان دوو بەشە: دارو‌لئیسلام و دارو‌لکوفر. ڕۆژاوا ڕەمز و سیمبولی دارو‌لکوفرە و کۆمەڵگە ئیسلامییەکان یان دارو‌لکوفرن یان تێکەڵەیەکن لە دارو‌لکوفر و دارو‌لئیسلام. بەڵام دارولئیسلام لەم قۆناغەدا نییە و سەلەفییەت لەسەر شانێتی جیهان بکات بە دارولئیسلام. دارولئیسلامێک کە تێیدا سنوورەکان کاڵ بوونەتەوە و لەناو چوون، هەمووان لە باشترین دۆخدا ژیان دەبەنە سەر و پارێزراون و شەرعی خودا زاڵە و لەباتی حوکومەتی خەڵک لەسەر خەڵک کە نموونە و نوێنەری تاغووتە، خودا لەسەر خەڵک حوکومەت دەکات و تەنیا شتێک کە لەم کۆمەڵگە ئیسلامییەدا نرخ و بایەخی هەیە تەقوای ئینسانەکانە.
بە سەرنجدان بەم وتار و جیهانبینییە دەکرێت بەپێی ڕۆی ئەم ڕەوتە بە ڕەوتێکی نوێ بناژۆخواز ناو ببرێت. ڕۆی (1994) باوەڕی وایە لە سەردەمی هاوچەرخدا و لە ئاستی جیهاندا دەشێت سێ ڕەوتی ئیسلامی لە یەک جوێ کەینەوە؛ ئەلف/ بناژۆخوازەکان؛ کە هەمان عولەما سووننەتی و کۆنەکانن. لە تایبەتمەندییە دیارەکانی ئەم گرووپە ئەوەیە کە زۆر پێداگر و داکۆکیکارن لەسەر شەریعەت و بە شتێکی جێگیر و نەگۆڕ و تەواوی دەزانن. هەروەها لە کاورباری سیاسیدا دەستێوەردان ناکەن و لەم ڕوەوە پارێزکارانە و کۆنسێرڤاتیستانە دەجووڵێنەوە. ب/ ئیسلامگەرا سیاسییەکان؛ دەکرێت لەمانە ئاماژە بە گرووپگەلێکی وەکوو ئیخوانولموسلیمینی میسر و ئەو گرووپە ئیسلامییانە کە لە ئێراندا شۆڕشیان کرد، بدرێت. ئەوان باوەڕیان بە گۆڕانهەڵگری و گۆڕانکاری لە شەریعەتدا هەیە و لە بواری سیاسیدا چالاکن و زیاتریش دەربڕی ناڕەزایەتی دژی سیاسەتی دەوڵەتە ئیسلامییەکانن. هەروەها پێداگرن لە ئامادەبوونی ژنان لە کۆمەڵگەدا و لەگەڵ حوکومەتەکانی جیهانی ئیسلام لە ڕێگەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردندا پەیوەندی و دانووستانیان هەیە. ج/ نوێ بناژۆخوازەکان؛ سەلەفیگەری ڕیشەی فیکریی هەموو گرووپە پەیوەست و پەیوەندیدارەکان بەم ڕەوتەیە. ئەوان لە ڕووی باوەڕ و عەقیدەوە و پێڕەوی لە بنەماکانی دین وەکوو بناژۆخوازەکانن، بەڵام جیاوازییان لە پانتای سیاسیدا دەردەکەوێت. نوێ بناژۆخوازەکان، بەپێچەوانەی بناژۆخوازەکان لە کاروباری سیاسیدا دەست وەردەدەن و بەشدار دەبن و باوەڕیشیان بە شۆڕش هەیە.
بە هەمان شێوە کە گوترا چەمکی سەرەکیی ئەم ڕەوتە”ناڕەزایەتی”ییە. هەر بۆیە تایبەتمەندییەکی دیکەی ئەم ڕەوتە کە ئەنجامی دەیتا و زانیارییەکانە، شوناسی خۆڕاگر و بەرخۆدەری سەلەفییەتە. ئەم دەستەواژەیه، ‌ کاستێلز (1384) بەکاری بردووە؛ ئەو سێ جۆر شووناس لە یەک جوێ دەکاتەوە؛ شووناسی ڕەواییبەخش، شوناسی پلاندار و شووناسی خۆڕاگر. لە تێڕوانینی ئەودا، شووناسی خۆڕاگر لەلایەن بکەرە کۆمەڵایەتییەکان و لە بارودۆخ و هەلومەرجێکدا درووست دەبێت کە ئەوان لەلایەن لۆژیکی دەسەڵات بە بێ بەها و نرخ لە قەڵەم دراون یان مۆرکی ڕەتکردنەوەیان لێ دراوە. لەم حاڵەتەدا بکەرەکان شووناسی خۆیان لەسەر بنەمای بەرخۆدان لە هەمبەر بنەما و کۆڵەکەکانی پشتیوانکراوی کۆمەڵگە دەبیننەوە و پێناسە دەکەن. سەلەفییەتیش هەموو چەمکە هاوبەشەکانی خۆی لەسەر بنەمای ناڕەزایەتی و لە چوارچێوەی سێ چەمکی؛ هۆگربوون بە ڕابردوو، هەبوونی کۆمەڵگەیەکی ئایدیال و ناڕەزایەتی دژی دۆخی زاڵ و سەپاو، مانیفێست دەکات. ئەوان هەروەها لەلایەن وتارە زاڵەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە بێبایەخ لەقەڵەم دراون و مۆرکی توندئاژۆیی و تەنانەت تیرۆریستبوون لەسەر جەستە و گیانیان بە قوورسی هەست پێ دەکەن.
گرینگترین و باوترین وتاری زاڵ لە کوردستان چەمکی سیکۆلاریزمە. ئەگەرچی ناسیۆنالیزم لە کوردستانیش زۆر باوە، سەلەفییەکان لە دووتوێی وتووێژەکانی خۆیان ڕکابەرایەتییەکی ئەوتۆیان لەگەڵ ئەم چەمکە نیشان نەدا و تەنانەت هەندێکیان خۆیان بە ناسیۆنالیست دەزانی، بەڵام بەتوندی لەگەڵ چەمکی سیکۆلاریزم دژبەر بوون و بە دژی ئیسلامیان دەزانی. ئەم گرووپە بە پێداگریی لەسەر شموولییەت و گشتگریی دین و ئامادەبوونی لە هەموو بوار و ڕەهەندە کۆمەڵایەتییەکان، دەست دەدەنە ڕەخەکردنی سیکۆلاریزم و ئەو تێڕوانینەی مەبەستی بەرتەسککردنەوەی بازنەی دینە لە ناو کۆمەڵگە ڕەت دەکەنەوە.
هەر بۆیە دەشێت بگوترێت کە سەلەفییەت ئەگەرچی لە هەمبەر سیکۆلاریزمی زاڵ و باو لە کو‌ردستاندا هاتۆتە ئاراوە بەڵام بە پێداگریی زۆر لەسەر تەوحید و پیرۆزیسڕینەوە لە شوێنگەلێک کە بۆ خەڵک پیرۆزن، لە پراکتیکدا یارمەتییان گەیاندۆتە سیکۆلاریسم.
لە لایەکی دیکەوە، سەلەفییەت ڕەوتێکی یەکسان و یەکدەست نییە. ئەم گرووپە لە هەندێک حاڵەتدا بیروڕایان لەگەڵ یەک جیاوازە و بەپێی هەر ئەم جیاوازیانە دەکرێت سەلەفییە کوردەکان بە سەر چەندین دەستە و گرووپ دابەش بکرێ. دیارترین دەرکەتەی جیاوازیی نێوانیان لە چوار چەمکی سەرەکیدا خۆی دەبینێتەوە؛ جیهاد، تاغووت، تەکفیر و ئامادەیی ژن لە کۆمەڵگەدا. زۆربەی سەلەفییەکانی کوردستان باوەڕیان بە جیهادی ئەکبەر هەیە و جیهادی دژی کوفار یان کافرەکان بە کۆڵەکەی بنەڕەتیی دین دادەنێن. بەم دەستە لە سەلەفییەکان دەگوترێت جیهادی. بەڵام خودی جیهادییەکان لە کوردستان دابەش دەبن بە سەر دوو دەستەدا؛ ئەلف/ کەسانێک کە باوەڕیان وایە نابێت بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ تاغووت کە بریتییە لە هەموو حوکومەتەکانی وڵاتە ئیسلامییەکان و غەیرە ئیسلامییەکانی جیهانی ئەمڕۆ، دانووستان و پەیوەندی هەبێت و لە کێبڕکێ و ململانێی هەڵبژاردندا بەشداری بکرێت. ئەم گرووپە دەتوانین بە جیهادییە ڕادیکاڵەکان ناو ببەین. ب/ دەستەیەکی دیکە لە جیهادییەکان ئەگەرچی هەموو حوکومەتەکانی ئێستا بە تاغووت ناو دەبەن، دانووستان لەگەڵیان لە ڕێگەی بەشداریی لە هەڵبژاردن یان هەر شێوەیەکی دیکە ڕەت ناکەنەوە. ئەم دەستەیە لە سەلەفییەکان دەکرێت بە جیهادییە میانڕۆکان ناوزەد بکرێن. باڵی دووەمی سەلەفییەکان، کە باوەڕیان بە جیهاد نییە و لەسەر نەبوونی هەلومەرجی جیهاد لە کات و سەردەمی ئێستادا پێداگرن، بە سەلەفییە غەیرە جیهادییەکان ناویان دەبرێت کە ئەوانیش خۆیان دابەش دەبن بە سەر دوو دەستەدا: ئەلف/ ئەو سەلەفییانەی کە وەکوو گرووپی جیهادییەکان هەموو حوکومەتەکانی ئێستا بە تاغووت ناو دەبەن، بەڵام باوەڕیشیان بە جیهاد لە دژیان نییە کە لەم وتارەدا ئەمانە ناونران غەیرە جیهادییە کۆنسێرڤاتیستەکان. ب/ دەستەی دووەم ئەو غەیرە جیهادییانەن کە نەک تەنیا باوەڕیان بە جیهاد و ناڕەزایەتی دژی حوکومەتەکانی جیهانی ئیسلام نییە بەڵکوو زیاترین دژایەتی و دژبەرییان لە هەمبەر تاکەکانی ناو ئەم کۆمەڵگەیانەیە. ئەوان حوکومەتەکانی ئێران و عەرەبستانی سەعودی بە تەواوی بە ئیسلامی دەزانن. ئەم گرووپە دەکرێت بە غەیرەجیهادییە سونەتی یان نەرێتییەکان ناو ببرێن.
تەکفیر و ئامادەیی ژنان لە کۆمەڵگەدا، وەکوو دوو چەمکی جیهاد و تاغووت، هۆکاری جوێکردنەوەی دەستە و گرووپە سەلەفییەکان لە یەکتر نین، بەڵکوو لەو چەمکانەن کە لە خوێندنەوەیاندا لەنێوان گرووپە سەلەفییەکاندا جیاوازیی هەیە. لە هەمان حاڵدا دەشکرێ لەنێوان ئەم چەمکانە تەکوزی و ڕیکوپێکییەک بەدی بکرێت. بەم شێوەیە کە زۆربەی جیهادییەکان پێداگرن لەسەر تەکفیر و لەگەڵ ئامادەبوونی ژنان لە کۆمەڵگەدا کێشەیان نییە و زۆربەی غەیرە جیهادییەکان لەگەڵ بابەتی تەکفیر لە ئاستە بەربڵاوەکەیدا هاوڕا نین و ئامادەیی ژنان لە ناو کۆمەڵگەشدا بە شیاو نازانن.
ئەنجامێکی دیکەی ئەم توێژینەوەیە ئەمەیە کە ژنانی سەلەفی هەڵگر و خاوەنی هەندێک تایبەتمەندین کە لە پیاوان جودایان دەکاتەوە. ئەم گرووپە گرینگترین تایبەتمەندیی کۆمەڵگەی ئایدیال یان هەمان دارولئیسلامێک کە لە داهاتوودا درووست دەکرێت، بە پاراستنی یاسا و ڕێساکانی ئیسلام لەلایەن ژنان دەزانن نەک تەواوی مرۆڤەکان. ئەم یاسا و ڕێسایانە لە پاراستنی حیجاب و پەروەردەکردنی منداڵان و وەرگرتنی ڕەزامەندیی هاوسەراندا کوورت دەکرێتەوە. ئەوان هەموو ئەرکەکانی ژنێک لە پەیوەندی لەگەڵ هاوسەر و منداڵەکانییدا پێناسە دەکەن و هاوسەر، بنەماییترین ڕۆڵی لە جیهانی ژیانی ئەواندا هەیە. سەرباری ئەمەش تێڕوانین و ڕوانگەی ئەوان بۆ مافەکانی ژن و باوەڕە سیاسییەکان زۆر کۆنسێرڤاتیستانە و پارێزکارانەترە لە پیاوانی سەلەفی.
=KTML_Bold=سەرچاوە:=KTML_End=
1- منصورە اعضم آزادە، هاوژین بقالی، تحلیل جامعەشناختی سلفی­گری بە مثابەی یکی از منابع هویت ساز در کردستان ایران، پژوهشگاە علوم انسانی و مطالعات فرهنگی [1]