ناساندن
حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کە بە کوورتکراوەی حدکا دەناسرێت، یەکێکە لە حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لە ئێستادا2023 بنکەیان لە شاری کۆیەی هەرێمی کوردستانە، حیزبێکی سیکۆلارە و باوەڕی بە جیابوونەوەی ئایین هەیە لە دەسەڵات و لە پەیوەندییەکانیشیدا پەیڕەوی پلوڕالیزم دەکات بەرانبەر ڕێکخراوەکانی دەوروبەری.
مێژوو
سەرەتای حیزب دەگەڕێتەوە بۆ ماوەی جەنگی جیهانی دووەم و لە 16-08-1942 ڕووناکبیرانی ئەوکاتی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕێکخراوی نهێنی ژ.ک درووستدەکەن، کە بە (کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد) ناسراوە، دوای سێ ساڵ و لە 16-08-1945 بە شێوەیەکی مۆدێرنتر حیزبی دێموکراتی کوردستان لەسەر هەمان بناغە دامەزرا بە سەرکردایەتی قازی محەمەد.
دواتریش بەهۆی هەوڵدانەکانی حیزب و قازی کۆماری #مەهاباد# لە 22-06-1946 دامەزرا، کە دوای 11 مانگ حکوومڕانی ڕووخێنرا.
ئامانجەکانی حیزب
ئامانجی حیزب لە خەباتی نەتەوەیی-دیموکراتی خەڵکی کورد و ڕۆژهەڵاتی کوردستان خۆی دەبینێتەوە، هاوشان لەگەڵ نەتەوەکانی دیکەی کورد وەک (عەرەب، ئازەری، بەلووچ و تورکمان) و هێزە دیموکراتەکانی دیکە، بۆ بەدەستهێنانی مافە ڕەواکانی خۆیان و دیاریکردنی چارەنووسی نەتەوەی کورد و دامەزراندنی دەوڵەتێکی فیدراڵی بۆ ئێران، ئامانجی دواتریش پێکهێنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی سۆسیالیستییە.
بە بۆچوونی زۆرێک لە چالاکان و چاوەدێرانی سیاسی، بە بۆنەی دۆخی نێودەوڵەتییەوە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران داوای فێدراڵیزم دەکات، بەڵام لە ڕاستیدا ئەم حیزبە حیزبێکی سەربەخۆییخوازە و بۆ دەوڵەتی کوردی خەبات دەکات.
تەنانەت کاتی گشتپرسیی هەرێمی کوردستان بۆ سەربەخۆیی ئەم هەرێمە (25ی ئەیلوولی 2017) ، حیزبی دیموکرات پشتیووانییەکی بێوێنەی لە خەڵک و حکوومەتی هەرێمی کوردستان کرد.
خەباتی نوێی حیزبی دێموکرات-ڕاسان
ئەم حیزبە لە نەورۆزی 2016دا، خەباتی نوێی خۆی لەژێر ناوی ڕاسان دەستپێکردەوە، دوای ڕاگەیاندنی ڕاسان، چەندین ئۆپەراسیۆنی گەورەی پارتیزانی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەڕێوەچووە کە سەدان کوژراو و برینداری لەنێو هێزەکانی حکوومەتی ئێرانی لێکەوتۆتەوە و زیاتر لە 50 پێشمەرگەی ئەم حیزبەش کوژراون، بە وتەی ئەندامانی ئەم حیزبە، ڕاسان تەنیا خەباتی چەکداری نییە و خەباتێکی فرەڕەهەندە.
کۆنفرانسی یەکەم-1955
دوای تێکچوونی کۆماری کوردستان و دووبارە گەڕانەوەی دیکتاتۆری محەمەد ڕەزاشا بۆ کوردستان، گیران و لەسێدارەدانی بەشێک لە ڕێبەرانی حیزب و لە سەرووی هەمووانەوە پێشەوای حیزب، پرش و بڵاوی دەکەوێتە نێو حیزب و چالاکی نامێنێت.
ساڵی 1947 کۆمەڵێک لە کادری گەنجی حیزب دەکەونە دووبارە زیندوو کردنەوەی ڕێکخستنی حیزب، و ساڵی 1948 کۆمیتەیەک پێک دێت کە ئەو کۆمیتەی (کمیتە آذربایجان و کوردستان) دەکاتە بەشێک لە حیزبی توودەی ئێران کە ئەو کات حیزبێکی بەناوبانگ لە سەرانسەری ئێران، لەوکاتەشەوە حیزب دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی بڕیاری حیزب توودە.
ئەم شێوازەش هەتاوەکوو ساڵی 1955 بەردەوام بوو و لەو ساڵەدا دکتۆر عەبدولڕەحمان قاسملوو و کۆمەڵێک لە هاوڕێیانی بیر لەوە دەکەنەوە جارێکی دیکە لە حیزبی توودە بێنە دەرەوە و سەربەخۆ ببنەوە.
هەر بۆیە ساڵی 1955 یەکەمین کۆنگرەی حیزب لە گوندی کەوتەری مەهاباد بە بەشداری ژمارەیەکی کەم کادیری حیزب پێکدێت.
لەو کۆنگرەیەشدا بڕیار دەدرێت بە پچڕاندنی پەیوەندی لەگەڵ حیزبی توودە و دانانی کۆمیتە بۆ ڕێبەریکردنی حیزب بە ناوی کۆمیتەی مەهاباد بە بەرپرسیاریەتی سەید عەبدوڵڵا ئیسحاقی، بەڵام ناوی سکرتێر یان پێشەوا و لێپرسراوی بۆ دانەنراوە، بەڵام کەسی یەکەمی حیزب بووە.
کۆنگرەی دووەم-1964
کۆنگرەی دوو لە گوندی سونێ لە سنووری نێوان #سەردەشت# و #قەڵادزێ# بوو و زۆرێک لە ئەندامان ئامادەبوون کە ئەوکات هاوکات بوو لەگەڵ شۆڕشی ئەیلوول.
لەم کۆنگرەیەشدا هیچ کەسێک بە سکرتێر هەڵنابژێرن و تەنیا سەید عەبدوڵڵا ئیسحاقی وەک کەسی یەکەمی حیزب دادەنرێت.
لەم کۆنگرەیەدا بڕیار درا حیزب ببێتە پاشکۆی #پارتی دیموکراتی کوردستان# و سەربەخۆیی خۆی لەدەست بدات، هەروەها ڕۆژنامەی حیزب کە ناوی کوردستان بوو بکرێتە دیسان بارزانی.
کۆنفرانسی دووەم-1969
دوای دەستگیرکردن و کوشتنی چەندین کادیر و ڕێبەری حیزب لەلایەن ئێران و ئێراقەوە، لە ساڵی 1969 کۆمەڵێک لە کادیران کۆدەبنەوە بۆ ئەوەی حیزب ببوژێننەوە بۆ جارێکی دیکە، بەڵام ئەمە لەلایەن بەشێک لە کادیرانی حیزبەوە دەکرێت کە کەسی یەکەمی حیزبیان بەدڵ نەبووە چونکە بۆ هەموو بڕیارێک گەڕاوەتەوە بۆ کەسی یەکەمی پارتی دیموکراتی کوردستان.
کۆنفرانسی سێیەم-1971
لە سەرەتای حەفتاکان، دکتۆر قاسملوو دەگەڕێتەوە و بڕیار دەدات حیزب درووستبکاتەوە سەرلەنوێ و بۆ ئەوەش تیمێک پێکدەهێنێت بەناوی کۆمیتەی ساخکەرەوەی حیزب و ماوەیەک پێکەوە کاردەکەن، و لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی پێکەوە دەستووری حیزب دەنوو#سنە#وە.
دووبارە و بۆ جارێکی دیکە ساڵی 1970 ڕۆژنامەی کوردستان دەست دەکاتەوە بە چاپی خۆی، کۆنفرانسی سێیەم لە شاری بەغدا لە ئێراق لە 1971 دەبەسترێت و پڕۆگرامی حیزب پەسەند دەکرێت و بڵاودەکرێتەوە، لەگەڵ پارتی دێموکراتی کوردستان پەیوەندی دەپچڕێنن و سەربەخۆ دەبنەوە، کۆمیتەی ناوەندی و نووسینگەی سیاسی دادەمەزرێنن، دکتۆر قاسملووش وەک سکرتێری گشتی حیزب دیاری دەکرێت و ئامانجی دواڕۆژی حیزبیش وەک سۆسیالیزمی دادپەروەرانە دیاری دەکرێت.
کۆنگرەی سێیەم-1971
ئەم کۆنگرەیە بۆ ڕێکخستنەوەی حیزب بوو و هەموو ئەندامە کۆنەکانی لەخۆی کۆکردەوە و جارێکی دیکە قاسملوو کرایەوە بە سەرۆکی حیزب و ناوی حیزب لە حیزبی دێموکراتی کوردستانەوە کرا بە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران.
کۆنگرەی چوارەم-1980
بە بەشداری 310 ئەندام کە نوێنەرایەتی 30 هەزار ئەندام دەکەن یەکەمین کۆنگرەی ئاشکرای حیزب لە شاری مەهاباد بەڕێوەدەبرێت، ئەوکات بەشێکی زۆری کوردستان لەژێر دەستی پێشمەرگەدا بوو و ڕێبەرانی کوردیش داوای مافی ئۆتۆنۆمییان دەکرد، کۆنگرەکە 12 ڕۆژی خایاندووە.
لەم کۆنگرەیەدا لۆگۆی حیزب گۆڕا بۆ ئەوەی ئێستا و دووبارە قاسملوو کرایە سکرتێری گشتی و دڵنیاکرایەوە کە خەبات بەردەوامە و وتووێژی ئاشتیانەش بۆ بەدەستهێنانی مافی کورد بەردەوام دەبێت، هەروەها بەرگری لە کوردستان لە ئەگەری هێرشی دەوڵەت ئێران، لەم کۆنگرەیەشدا نووسینگەی حیزب لە شاری پاریس کرایەوە و تا ئێستاش بەردەوامە، هەروەها ڕۆژی 10ی خاکەلێوە کرایە ڕۆژی شەهیدانی کوردستان.
درووشمی ئەم کۆنگرەیەش بریتیبوو لە: دیموکراسی بۆ ئێران و خۆبەڕێوبەری بۆ کوردستان.
کۆنگرەی پێنج-1981-شێوەجۆی سەردەشت
لەگەڵ ئەوەی لە شەڕدا بوو لەگەڵ دەوڵەتی ئێراندا، بەڵام کۆنگرەی پێنجی لە کاتی خۆی بەست و ئیدانەی بڕیارەکانی خومەینی کرا بۆ درێژەدان بە شەڕی ئێران و ئێراق و درووشمی تاکتیکی خەبات بۆ ڕووخانی کۆماری ئیسلامی پەسەند کرا.
کۆنگرەی شەشەم-1984-گەڵاڵەی باشووری کوردستان
لە کۆنگرەی شەشەم لە ساڵی 1984 ئامانجی حیزب وەک سۆسیالیزمی دیموکراتیک پەسەندکرا و بڕیاردرا بە بەهێزکردنی خەباتی دیبلۆماسی دەرەوە و بۆ جاری پێنجەم دکتۆر قاسملوو وەک سکرتێری حیزب هەڵبژێردرایەوە و پێداگری لەسەر خەباتی پارتیزانی کرایەوە و دواتریش ڕۆژی پێشمەرگەی کوردستان دیاریکرا و خرایە ڕۆژی 26ی سەرماوەرز.
کۆنگرەی حەوتەم-1985-کانی مێو لە باشووری کوردستان
حیزب لەم کاتەدا لە خەباتی پارتیزانی بوو لەگەڵ ڕژێمی ئیسلامی ئێران و لە شەڕی ناوخۆدا بوو لەگەڵ حیزبی کۆمەڵە، بارەگاکانی حیزبیش لەنێو سنووری جەنگی ئێران و ئێراقدا بوون و تۆپباران دەکران، لەم کۆنگرەیەدا بڕیار درا بە هاتنە دەرەوەی حیزب لە شورای نیشتمانی بەرگری و بۆ جاری شەشەم قاسملوو کرایەوە بە سکرتێری گشتی.
کۆنگرەی هەشتەم-1988-#سلێمانی#
لەم کۆنگرەیەدا باڵ باڵێن لەنێو حیزب دەرکەوت و بڕیار درا لە جیاکردنەوەی ئایین لە دەسەڵات و درێژکردنەوەی ماوەی نێوان کۆنگرەکان لە دوو ساڵ بۆ سێ ساڵ.
لە دوو مانگ دوای کۆنگرە سەدان کەس لە پێشمەرگە و کادیرانی حیزب جیابوونەوە و ئەوەش بووە هۆی شەڕی ناوخۆ و دواتریش چوونە پاڵ حیزبی موجاهدینی خەلق کە دژمنی حیزبی دێموکرات بوون.
کۆنگرەی نۆ-1991 لە باڵەکایەتی
ساڵی 1989 خومەینی مرد و لە چلەکەیدا دکتۆر قاسملوو لەسەر مێزی گفتوگۆ و دانووستان بە هاوەڵی هاوڕێیانی تیرۆر کران، بۆیە لە پاییزی هەمان ساڵ دکتۆر سادق شەرەفکەندی بە سکرتێری گشتی حیزب دیاریکرا.
سادق شەرەفکەندی توانی دوو باڵی حیزب بە یەکەوە ڕابگرێتەوە و بیانکاتەوە بە یەک، دواتریش لە 1991 کۆنگرەی نۆیەم سازدرا و درووشمی خەبات دژی ئیمپریاڵیزمی هەڵوەشایەوە و بەندێک لە پڕۆگرامی حیزب دانرا تایبەت بە لاوان، هەروەها بڕیاری پاراستنی مافی دەنگی کەمینە لەنێو حیزب.
لە دوای ئەم کۆنگرەیە ڕادیۆی دەنگی کوردستان لە شاری #کەرکووک# کرایەوە لەسەر ڕادیۆی ڕاﮪ کارگر.
کۆنگرەی دەیەم-1995-#هەولێر#
شەش مانگ دوای کۆنگرەی نۆیەم سادق شەرەفکەندی لە 1992 لە ئەڵمانیا تیرۆر کرا، هەر لەو کاتەدا پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتی کرێکارانی کوردستان تووشی شەڕی ناوخۆ بوون.
لە هەڵبژاردنی سکرتێری گشتیدا هەریەک لە (مستەفا هیجری و عەبدوڵڵا حەسەن زادە) وەک کاندیدی سکرتێری دیاریکران و مستەفا هیجری دەرچوو، بەهۆی ڕووداوی تیرۆر و کێشەکانی ناوچەکە کۆنگرە بۆ شەش مانگ دواکەوت، لە بەهاری 1995یش کۆنگرە سازکرا.
لەم کۆنگرەیەدا بڕیاردرا بە کرانەوەی دەرگای دیالۆگ بۆ یەکگرتنی هەردوو بەشی حیزب و گۆڕینی سکرتێری گشتی لە مستەفا هیجرییەوە بۆ عەبدوڵڵا حەسەن زادە و ڕاگرتنی خەباتی چەکداری و ئاڵوگۆڕی ڕێکخستنی هێز کۆمیتەکان.
کۆنگرەی یازدە-1997-کەرکووک
ساڵی 1996 بە هاوکاری #یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان#، ڕژێمی ئێران هێرشی تۆپبارانی چڕی کردە سەر بارەگای سەرەکی حیزب لە شاری کۆیە و حیزب ناچارکرا کە بڕیاربدات پێشمەرگە نەنێرێتە کوردستان و بیانگێڕێتەوە بۆ بنکەکان.
ساڵی 1997یش کۆنگرەی یازدەیەم لە کەرکووک سازدرا و بڕیاردرا سکرتێر تەنیا دوو خول دەتوانێت سکرتێر بێت، و عەبدوڵڵا حەسەن زادە بۆ جاری دووەم بووە سکرتێری گشتی.
کۆنگرەی دوانزە-2000-کەرکووک
لەم کۆنگرەیە مەودای نێوان کۆنگرەکان گۆڕا لە 3 ساڵ بۆ 4 ساڵ و عەبدوڵڵا حەسەن زادە بۆ جاری سێیەم بووە سکرتێری گشتی.
کۆنگرەی سێزدەیەم-2004-کۆیە
گۆڕینی درووشمی حیزب لە ئۆتۆنۆمی بۆ فیدراڵیزم و پەسەندکردنی ئاڵای کوردستان و مستەفا هیجری بوو بە سکرتێری گشتی حیزب.
لە دوای ئەم کۆنگرەیە کۆمەڵەیەک لە ئەندامان جیابوونەوە و ناوی حیزبی دێموکراتی کوردستانیان لە خۆیان نا کە بە حدک دەناسرێن.
کۆنگرەی چواردەیەم-2008
لەم کۆنگرەیە بڕیاری دوو خول سکرتێری هەڵوەشایەوە و جەخت کرایەوە لەسەر خەباتی جەماوەری و مستەفا هیجری بۆ جاری دووەم بوو بە سکرتێری گشتی حیزب.
کۆنگرەی پازدەیەم-2012
درووشمی کۆنگرەی 15 هەوڵدانبوو بۆ یەکڕیزیی حیزب بەڵام سەرکەوتوو نەبوو، مستەفا هیجری بۆ جاری سێیەم بووەوە بە سکرتێری گشتی.
کۆنگرەی شازدەیەم-2018-هەولێر
ناوی کۆنگرە بە ڕاسان ناسرابوو کە باس لە خەباتی ڕاسانی حیزبە و ڕێکخستنی حیزب گۆڕرا و مستەفا هیجری بوو بە لێپرسراوی گشتی.
یەکگرتنەوەی لەگەڵ حدک
ڕۆژی یەک شەمە #21-08-2022# بە ئامادەبوونی مستەفا هیجری، لێپرسراوی گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و خالید عەزیزی، سکرتێری گشتیی حیزبی دیموکراتی کوردستان واژۆیان لەسەر یەکگرتنەوەی هەروو حیزب کرد، لەژێرناوی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران. [1]