مەسیف، یا هاوینەهەواری سەڵاحەدین.. یا پیرمام یا سەربەن ئەم شارۆچکەیە بەم هەمو ناوانە ناو دەبردرێت، مەسیف لە روی جوگرافیەوە دەکەوێتە باکوری رۆژهەلاتی هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان بە دوری نزیکەی 28 کم،کە دەکاتە خواروی ریزەچیای سەرکەشی سەفین لەسەر زنجیرە چیایەک لە رۆژهەلاتەوە بۆ رۆژئاوا ئەم شارۆچکەیە دروستکراوە، هەر چەندە مێژوی ئاوەدانکردنی ئەم شارۆچکەیە بۆ ئەوەندە دور ناگەرێتەوە بەلام لە ئاسەوارەکانەوە ئەوە دەسەلمێنرێ کە ئەم ناوچەیە لە دێرزەمانەوە هەردەم لەلایەن دەسەلاتی زال لەو ناوچەیە بایەخی پێدراوە، بۆنمونە وشەی پیر لە چەند مەزارگەیەک نراوە کە ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەم ناوچەیە لەلایەن ئێزدیەکانەوە رۆژانێک ناوچەیەکی پر بایەخ بوە چونکە وشەی پیر کە نازناوی چینێکی ئاینی ئێزدیەکانە وەکو (چینی شێخ و پیر ومرید) کە پیرمام یەکێکیانە و پیرمروان و پیر ئەبوبەکر یش نمونەی ترن ئەمانە هەمویان مەزارگەن لە مەسیف ودەوروبەری، دیارە دواتر کە دەسەلاتی ناوچەکە دەکەوێتە دەست ئاینخوازانی موسلمان ئەوەتا دەبینین چەندین مەزارگەی پیاوچاکانی ئەوانی لێیە وەکو شێرەسوار لە گوندی حوجران شێخ جافر لە زیارەت و سەیدی بێسەر لە قیرژەو خەلیل وجەلیل لە شیناوەو شێخ پیرمام لە مەسیف وپیرئەبوبەکر لە شێخ مەمودیان شێخ مراد و مەلا وەسمان لە ئاژگە و شێخ یونس و دادە رابعە لە گلیاوە و شێخ حسێن وسید ئەحمەد لە سێوەکە و حسن مقسود لە زرگوز، هەروەها بۆ سەردەمی دواتر کاتێک نەتەوەخوازەکان دەسەلاتی ناوچەکە دەگرنە دەست ئەوانیش لە گروپەکانی پێشویان کەمتر بایەخ بەم ناوچەیە نادەن ئەوەتا قەلای دێوین وقەلای دێرێ وقەلای بانەمان نیشانەی ئەوەن کە پادشای کۆرە لەرێگەی ئەم قەلایانەوە دەسەلات لەو ناوچەیە کۆنترۆل دەکا. بۆ سەردەمی دوای ئەوان بگەرێینەوە دەبینین لە سالەکانی سیەکانی سەدەی بیستەم کە بە مێژوی ئاوەدانکردنەوەی مەسیف دادەنرێ کاتێک رێگای هاملتۆن دروست دەکرێ کە هەولێر بە خالی سنوری حاجی ئۆمەران دەبەستێتەوە دیارە بەسەر ئەم چیایە تێپەردەبێ ئەوسا لە سەردانێکی پادشای ئەو سەردەمی عێراق کە پادشا فەیسەل دەبێ ناوبراو ئارەزوی گەشت وگوزار بوە کاتێک بەم شووێنەدا رەت دەکا دەبینێ ئاوو هەوای ئەم چیایە لە دەوروبەری جیایە هاوینی فێنک وزستانی پر لە بەفرە ئەوەی ئەو کات لە مەسیف بونی هەبو تەنها کوپەیەک ئاوبو کە خێرەومەندێک لە سەر قۆپی ئەو چیایەی بۆ خێری خۆی دانابو کە دەکاتە تەنیشت گۆرستانی شێخ پیرمام ی ئێستا دواترخیوەتێکیان بۆ چەند پۆلیسێکی دارستان هەلدا تا پاسەوانی لەم رێگایە و دارستانە چرەکەی بکەن،چونکە خەلکی کاروانچی کاتێک بۆ کاری کاروانی بەم شوێنەدا تێپەریان دەکرد مەترسی رێگریان هەبو بە تایبەت ئەوکەسانە کە لە خۆشناوەتیەوە ترێ وهەناریان بۆ ناوچەی گەردیایەتی ودەشتی هەولێر دەبرد لەوێش بە گەنم وجۆ ئالوگۆریان پێ دەکردن ئەو خیوەتەش لە شوێن بنکەی پۆلیسی ئێستا بو نزیک ترافیک لایتی ئێستا، دواتر بنکەی پۆلیس بە فەرمی لە قەلای بانەمان دانرا، ئەوکاتە لۆفەکانی مەسیف ولوتکەکەی وەکو دارستانێکی چر وابو بە دار بەرو داپۆشرابو هەربۆیەش کاتێک خەلکی گوندەکان بەتایبەتیش خەلکی گەلیاوە دەچونە مەسیف کە ئەوکات بە سەربەن دەناسرا دەیان وت دەچینە ناوداران ئەم ناوە دواترو تا سەردەمانێکی نزیکیش لەلایەن خەلکی ناوچەکە هەر بەکار دەهێنرا، بۆئەوەی لەم بازنەیە دەرنەچم حەزدەکەم بنچینەی ناوەکانی تریشتان بۆ شی بکەمەوە :
سەربەن کۆنترین ناوی مەسیفە لە بنەرەتدا بەمانای سەربانی دێت کەدەکاتە سەربانیی چیای پیرمام یترزاراوەی سەربانی قورسبوە وگۆران لە بەکارهێنانی دا رویداوە تا بوە بە سەربەن، لەلایەن خەلکانی رەسەنی مەسیف ئەم ناوە تام وچێژی تایبەتی خۆی هەیە.
پیرمام، ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ناوی ئەو پیاو چاکەی کە ژیانی لە دۆلێک لە دۆلەکانی دەوروبەری مەسیف بەسەر بردوە کە ئێستا بە گەلی پیرمام دەناسرێ و دوای مردنیشی لە مەسیف دەنێژرێ وئەم چیایەش بەناوی ئەو دەکرێ و دەناسرێ.
سەڵاحەدین، ئەم ناوە لە سەرەتاوەبە فەرمی بەسەریدا دەسەپێندراوە، دەکرێ بلێین پادشای عێراق خۆی ئەم ناوەی هەلبژاردوە هەندێک ئەوناوە بۆ سەڵاحەدینی ئەیوبی دەگەرێننەوە بەلام من بەراستی نازانم.
دیارە دەمێنێتەوە بلێین مەسیف لەچیەوە هاتوە ؟ دوای ئەوەی سەربەن بە فەرمی بە سەڵاحەدین دەناسرێ و وەکو شارێکی گەشت و گوزاری دێتە ناسین دەبێتە هاوینەهەواری سەڵاحەدین بە عەرەبیەکەش دەکاتە مصیف صلاح الدین، بەهۆی زال بونی دەسەلاتی عەرەبی دیارە وشەی مەسیف کە کورت کراوەی مصیف صلاح الدینە دەبێتە پلەیەکی ناوەکانی.
بەهەرحال ئەوەبو ئیتر پادشا بریار دەدا لەم شوێنە کۆشکێکی بۆ دروست بکەن کە تا دوای مردنیشی لە ناو خەلکی رەسەنی شارەکە هەر بە قەسری مەلیک دەناسرا دواتر بو بە ئوتێلی سەڵاحەدین و ئێستاش کراوەتە بارەگای پارتێکی کوردستانی، دوای ئەوەی کۆشک بۆ پادشا دروست دەکەن بۆ تەها پادشا ش کە سەرۆکی وەزیران بو خانوێک لە سەروتر دروست دەکرێ کە لە سالانی شەستەکان ئاغایەکی ناوچەکە بەناوی کریم ئاغا دەستی بەسەردا گرت ئێستاش نەوەکانی تیا نیشتەجێن،بەلام ئاسەواری نەماوە، دوائەمە خانوێک بۆ عبدالالە یش دروست دەکەن کە (وصی) بو بە قەسری وەسی دەناسرا ئەمە ئیتر وای کرد بریاری ئەوە بدرێت بکرێتە ناوچەیەکی گەشت و گوزاری. دواتر چەند خانوێک بۆ کرێکارو فەرمانبەران دروست دەکرێ بەدوای ئەمە سینەمایەک وخانو بۆ گەشتوگوزارو ئوتێلێک بەناوی ئوتێل پیرمام و دوکانێک کە بەناوی دوکانی حاجی پیرە دەناسرا ومزگەوتێک لەلایەن خانەوادەی عەتار باشی لە 958 دروست دەکرێ و گازینۆیەک بە ناوی گازینۆی پیرمام و چێشتخانەیەک بەناوی چێشتخانەی شعبی و چایەخانەیەکیش بە چایەخانەی عمر چایچی دەناسرا دوای ئەمە ئوتێلێک بەناوی ئوتێل پیرمام ئیتر هێدی هێدی دەزگاو رابواردگەی وەکو مەلەوانگە و مەیدانی تێنس وشتی لەم بابەتە دروست کراو ئیتر دوای پەنجاکان خەلکی بۆ کاسبی وکرێکاری بە لێشاو رویان تێکرد بەتایبەت خەلکانی گوندی گەلیاوەو کۆرێ وئاژگەو زرگوز ودەوروبەری هەروەها چەند خێزانێکی عەرەب لە رێگەی فەرمانگەی گەشتو گوزار وەکو فەرمانبەر کرێکار لەوێ نیشتەجێ بون، چونکە ئەوکات گەشتو گوزار سەربە دامەزراوی هێلی ئاسنین بو لە وەزارەتی هاتوچۆ.
زۆربەی ئەو خەلکانەی نیشتەجێی گوندەکان بون دوای تەواو بونی کارەکانیان هەر بە پیادەو کەروباربۆ مالەکانیان دەگەرانەوە تەنها هەندێک نەبن ئەوانەی کە لە دور هاتبون هاوینان کەپریان لە گەلای بەرو وگیا دروست دەکرد تیا دەمانەوەو زستانانیش مەتبەخی خانوەکانی گەشتوگوزاریان پێدەدان هەم چاوێکیان لە خانوەکە دەبو هەم بۆخۆشیان زستانان لەسەرماکە ستر دەبون، دوای نەمانی پادشاو دەسەلاتی کۆماری رژێمەکانی یەک لە دوای یەک بۆچەند مەرامێک ئەم ناوچەیان بەکار هێناوەو گرنگیان پێیداوە لەوانە لەروی ستراتیژیی سەربازی کە لوتکەی سەرێ رەش یان بۆ کۆنترۆل کردنی دەوروبەری بەکار دەهێنا هەروەها بەهۆی جیاوازی کەش و هەوای وەکو ناوچەیەکی گەشت و گوزار خستە گەر کە چەندین پرۆژەی گوزاریان لێ بە ئەنجام گەیاند لەوانە کردنەوەی چەندین میوانخانەی گوزاری وخانوی گوزاری بۆ کرێ ومەلەوانگەو گازینۆ هەم لە مەسیف هەم لە سەرێ رەش وێرای کارە خزمەتگوزاریەکانیان هەولی زۆریاندا سیمای شارەکەمان بگۆرن لە رێگەی گۆرین و سەپاندنی ناوەکان لەوانە سەربەن یان لێ کردین بە صلاح الدین سەرێ رەش یان لێکردبوینە (القمە الجنوبیە) بەلام بەتەقەلای دلسۆزانی خەلکی ناوچەکە هەولەکانیان نەزۆک بون. ئیتر دوای راپەرینیش ئەم شارە قارەمانە باوەشی بۆ خەلکانی ئاوارەی ئێران کردەوەو بە سەدان خانەوادەی کوردی لێقەوماو رویان تێکرد و تیای حەوانەوە.
دەسەلاتی مەسیف بەر لە راپەرین ئەم ناوچانەی دەگرتە خۆ
لە باکورەوە لە بناری چیای سەفینەوە لە گوندی خۆران بەرەو خوار بۆ گوندی قەلاسنج و حوجران وگردەچال تا رۆژئاوا بۆ شێخ مەمودیان و وسومەلیان لە خواروشیەوە روباری بەستۆرە سنوریەتی تا دەگاتە رۆژهەلات کە دەربەندی گۆمەسپان وگراون، تا بەر لەراپەرین کۆی گوندەکانی سەربە مەسیف 76 گوند بون کە بریتی بون لە
و گوندانەی لە خوارەوە لە تەک نەخشەی سەربەن نوسراون:-
1- شێخان 2- بەربیان 3- هەرشەم 4- دێرەسەروکانی 5- ئەلماوان 6- زرگوز 7- درەش 8- پەرپیتان 9- کەپران 10- میرانخور 11- ئاژگە 12- قەپەکیان 13- قەرەقاجین 14- زەرواو 15- رەشوان نورو 16- گردی ماوان 17- مام خالان 18- رەشوان یوسف 19- خالوان 20- گردمامک 21- کەورسۆر 22- گۆپال 23- وسوملیان 24- گەرودەلالان 25- مەنداوە 26- چەمەبەگەز 27- چرە 28- سەرسول 29- هەبابان 30- کودەریان 31- جەرگەزەوی 32- شیوەپەلک 33 - باوەخەلان 34- کاوانیان 35- تلبەزەرد 36- پانکان 37- دێوین 38- سولێ 39- شێخ مەمودیان 40- زێبارۆک 41- زیارەت کۆرێ 42- کۆرێ 43- گردەچال 44- حوجران 45- تەوسکە 46- قەلاسنج سەرو 47- گۆرەشێر سەرو 48- سەنتەری مەسیف 49- بیرێژ 50- سێوەکە 51- دۆنگزاوە 52- گراوی سەرو 53- گراوی رۆژئاوا 54- هەنارە 55- بناو 56- گۆمەسپان 57- دەربەند گۆمەسپان 58- سارتکە 59- قیرژەی رۆژهەلات 60- قیرژەی رۆژئاوا 61- گراو رۆژهەلات 62- قیرژەی خوارو 63- گۆرەشێری خوارو 64- قەلاسنجی رۆژئاوا 65- قەلاسنجی رۆژهەلات 66- قەلاسنج خوارو ناوەراست 67- خۆران رۆژئاوا 68- خۆران رۆژهەلات 69- حاجی ئەحمەد 70- سۆرەبان 71-..72- گەریاوە 73- حاجی ئۆمەر 74-... 75- بانەمان 76- توە.
ئەوخانەوادەو کەسایەتیانەی وێرای خەلکی گوندەکانی دەوروبەر بەشداریان لە ئاوەدانکردنەوەی سەربەن کردوە جگە لە خەلکی گوندەکان کە خێزانیان لەوێ نیشتەجێ نەدەکرد چونکە رۆژانە یا وەرزانە هاتوچۆیان دەکرد بەتایبەتیش خەلکانی گوندی گەلیاوەو ماوەلۆ کە زەویەکانی ئەو ناوچەیە (مەسیف) یا پاوان یا رەزی ئەوان بون بۆخزمەت کردنی رەزەکان ولەوەراندنی مەرو مالاتەکانیان هامشۆیان دەکرد وەکو نیشتەجێبون سەرەتا ئەم خێزانانە لەم شارە جێگیر بون و بە پێی زنجیربەندیەکە کە لە خوارەوە ئاماژەمان پێیداوە :یەکەم خێزان فەتاح مجید حمدامین اغا دەبێ دوەمیان : خدرحمد شێخ وەسانی باوکی عەبدولخالق سێیەمیان : مەحمود خۆرانی و چوارەمیان : عمر میکائیل عمر ناسراو بە عمێ هەرکی و پێنجەمیان : ملا عمر سەعید و دواتر مستەفا قەساب و خلیفە حمد و دواتر عوسمان وەستا حسن ناسراو بە عوسمان چاوشین ئیتر لە دوای سالەکانی پەنجاوە خەلک بە مەبەستی کارکردن بە لێشاو روی تێدەکەن ئەمە سەرباری ئەوەی خەلکانی گوندەکانی دەوروبەر بەتایبەتیش گەلیاوە هەروەکو پێشتر ئاماژەمان پێداوە بۆکارکردن وبەخێو کردنی مەرومالات ورەزو باخاتەکانیان هاتو چۆیان دەکرد کە تا ئەم دواییەش ئاسەواری رەزەکانیان مابو.
شیاوی باسە بلێین یەکەم موختاری مەسیف (حسێن کریم سلیم) دەبێ یەکەم قوتابخانەش لە سالی خوێندنی 1956- 1957 دەبێ کە خوێندن لە خانوێکی گوزاری بەرێوە دەبرێ کە پێی دەوترا خانوی ژمارە 4 دواتر ئەم خانوە لە حەفتاکان کرایە بانکی رافدین ئەپارتمانی خوێندنگا بە فەرمی خوێندنگای سەریرەش بو دواتر خوێندنگای سەڵاحەدین ئەمان لە سالەکانی سەرەتای شەستەکان دروست کران، یەکەم سالی خوێندنی ناوەندی سالی خوێندنی 1967 -1968 بو یەکەم سالی خوێندنی دواناوەندیش سالی 1971 – 1972 بو.
وزەی کارەبا لە مەسیف لە شەستەکان بۆی هات پێشتریش دوو مولدەی وەبەرهێنانی کارەبا هەبون کە لە پەنجاکانەوە داندرابون.