رێکخراوێکی ناحکومییە (N.G.O) لە 11-18-2002 بە مۆلەتی فەرمی ژمارە(8868)ی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ژێر ناونیشانی (سەنتەری ڕوشنبیری بلێ) دامەزرا و دواتر لە ئەنجامی بزاڤ و چالاکیەکانیدا گەشەی سەند و بە مۆلەتی ژمارە 1983ی وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە پێ ی یاسای ژمارە (15)ی کومەلەکانی پەرلەمانی کوردستان بو بەدەزگا لە ژێر ناونیشانی (دەزگای هەرمان بۆ ڕوشنبیری،راگەیاندن،لێکولینەوە).
بارەگای سەرەکی لە پارێزگای هە ولێر/ دەڤەری بارزانە کە گەشەپێدانی کلتوری و دیموکراسی و یەکسانی و لێبوردەیی و هەروەها کارکردن لەپێناو هوشیاری کومەلایەتی، یاسایی، ژینگە پارێزی و مافی ئافرەت و منداڵان لەسەر بنەماکانی مافی مرووڤ لە ئامانجە گشتی و سەرەکیەکانیەتی.
· چونیەتی بیروکەی دامەزراندنی :
کوردستان ولاتێکێ پارچەپارچە کراوە لەنێوان چوار ولاتدا، بە درێژایی مێژوو نەتەوەی کورد کە خاوەنی ئەم ولاتەیە و بەبوونی شارستانیەتێکی کۆنی خۆی لەسەر ئەم خاکە ژیاوە و هەروەها خاوەنی کلتور و مێژوویێکی تایبەت بەخویەتی. بۆیە بەردەوام لەلایەن ئەم ولاتانە هەولی تواندنەوەی کلتوری دراوە و لەسەر مال و مولک و حالی خۆیان دەربەدەر و نەفی کراون و مێژووش شاهدی ئەم ڕاستیەیە.
لە سالی 1975 گەلی کورد لە پارچەی باشووری ژێر حوکمرانی دیکتاتوری بەعسی عێراق بە دڕندانەترین شێوە کەوتە بەرشالاوی ڕاگواستن و جینوساید کردن و تەعریب کردن کە لەئەنجامی ئەم سیاسەتە 4500 گوندی کوردستان و ێران کران و سەدان هەزار لە دانیشتوانەکانی بە زورە ملێ ڕاپێچی باشووری عێراق کردن و لە هەموو پێداویستیەکانی سەرەتای ژیان بێ بەش کردن لە دوایشدا بەشێوەیێکی سیستەماتیک 182000 هاولاتی کورد جینوساید کران بەلام دوای جەنگی کەنداو و ڕاپەرینی گەلی کورد لە سالی 1991 بەهاوکاری و پشتگیری ولاتانی هاوپەیمانی (ئەمریکا و ئەوروپا) خەلکی کورد توانی بگەرێتەوە سەر زێدی خۆیان و حکومەتێکی کوردی هەرێمی بەشێوازێکی دیموکراتیانە دابمەزرێنن. دواتر لە ئەنجامی سیاسەتی حکومەتی کوردی بەتایبەتی کابینەی چوار و پێنج بەسەروکایەتی بەرێز کاک نێچیر ڤان بارزانی لە پێناو دامەزراندنی کومە لگایێکی مەدەنی زەمینە سازکرا کەوا چین و توێژەکانی کومەل بتوانن بە شێوەیێکی دیموکراتیانە گوزارشت لە ڕەئی و ویستی خویان بکە ن و ئارەزومەندانە کومەلە و ڕێکخراو دابمەزرێنن. ئەوە بوو کومەلێک گەنجی دەڤەری بارزانیش لە سالی 2002بە سەرپەرشتی (فاخرعلی عارف) و نیابەتی (مبەشەرحسن حدو)هەستان بە دامە زراندنی سە نتە ڕێکی ڕوشنبیری بەناوی سەنتەری ڕوشنبیری بلێ. ئە م سەنتەرە توانی لە 31-01-2003بەفەرمی دەست بەکاری خۆی بکات و لە ماوەیێکی زورکورتدا توانی چالاکی ڕوشنبیری جور بە جور ئەنجام بدات و خەلکێکی زۆر لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە بە تایبەتی کچ وکوڕی گە نجی نوێخواز، هەر لەئە نجامی بزاڤی بەردەوام ئەم سە نتەرە گەشەی سە ند و لە سالی 2006بو بە دەزگا بە ناونیشانی (دەزگای هەرمان) بو ڕۆشنبیری و ڕاگە یاندن و لێکولینەوە.
هەیکەلی دەزگا :
بە پێ ی مادەی (5) لە بەشی چوارەمی پەیرەوی ناوخوی دە زگا، دەزگا بەرێوەدەبردرێت لە لایەن دەستەیەک بەناوی دەستەی بەرێوەبەر و هەروەها ئەنجومەنێکی کارگێری کە پێک دێت لەسەرۆکی بەشەکانی دەزگا ئەویش 6کەسن کە مافپەروەر (فاخر علی عارف) وەکو بەرێوەبەری گشتی دەزگا سەر پەرشتی دەکات.
زێدەباری سەرپەرشتی کردنی گشت کار و بارەکانی دەزگا و بە تایبەتی سیاسەت ڕێژی و دارشتنی بیروکەی گشت بەرنامەکانی دەزگا بە هاوکاری هەڤالانی خۆی، ڕاستەوخۆش چاودێری و سەرپەرشتی کاروباری بەشەکانی دەزگا دەکات.
·بەشەکانی دەزگا :
1- بە شی ڕوشنبیری و جینوساید
2- بەشی پەیوەندی ودارایی
3- بەشی ئەرشیف و ڕاگەیاندن
4- بەشی ڕادیو
5- بەشی تەلەفزیون
6-بەشی مالپەر
7- بە شی هونەر و مندالان
8- بەشی کارگێری (ئیدارە)
·بەشی ڕوشنبیری و جینوساید :
ئەم بەشە کە لە لایەن بەرێزمبەشر حەسەن حەدو ئەندامی دەستەی بەرێوەبەرایەتی بەرێوە دەچێت بۆ مەبەستی هوشیاری کومەلایەتی ویاسایی وگەشەپێدانی کلتوری دیموکراسی لەسەر بنەماکانی مافی مروڤ و پێگەیاندنی نەوەی نوێ بەردەوام کور و سمینار و ورک شوپ و خولی تایبەت ئەنجام داوە و دەدات هەروەها دەزگاکەمان لە چوارچێوەی چالاکیەکانی خۆیدا لە پێناو بە جیهانیکردنی پرسی جینوسایدی دژی کوردستان،گرنگییەکی یەکجار زوری بەم بوارە داوە و بو ئەم مەبەستەش بەشێکی سەرەکی دەزگاکەمان بە ناوی بەشی جینوساید دامەزراوە لە سەر دوو ئاستی ناوخۆ و دەرەوەی کوردستاندا کار دەکات بەم شێوەیە:
لە سەر ئاستی ناوخو َ:
هەر لە سەرەتای کاری ڕێکخراوەیی و مەدەنیماندا لە ڕێگای کۆکردنەوەی بەلگەنامەکان و کردنەوەی پیشانگای وێنە و ناونیشانی ئەنفالکراوەکانی ناوچەی بارزان لە شارەکانی کوردستان و هەروەها سازکردنی کور و سمینار لە سالروژی شالاوەکانی ئەنفالی کوردستان هەولماندا بو یادکردنەوەی قوربانیان و بلاو کردنەوەی هوشیاری یاسایی و کومەلایەتی و گیانی بەرپرسیارەتی نەتەوەیی و نیشتیمانی و مروڤی لە هەمبەر ئەم پرسە گەورەیەدا.دواتریش لە درێژەی چالاکیەکان و گەشەکردنی کاری ڕێکخراوەییدا و لە دوای دامەزراندنی دەزگای هەرمان،بەشێکی سەرەکی لە دەزگاکەمان تەرخانکرا بۆ پرسی جینوساید و دەستمان کرد بە دروستکردنی پەیوەندی بە هێز لە گەل ڕێکخراوەکانی مەدەنی و جەماوەری لە هەر سێ پارێزگای هەرێمی کوردستان کە لەم بوارەدا کار دەکەن و ئێستاش ئەندامی کارای کەمپینی بە جیهانیکردنی جینوسایدی کوردستانین کە لە (12)رێکخراو پێک دێت.هەروەها ئەندامی فیدراسیونی ڕێکخراوەکانی داکوکی کردن لە مافی کەسوکاری شەهیدانی جینوسایدین ئەویش لە (15) ڕێکخراو پێک دێت
·لە سەر ئاستی دەرەوە:
بو مەبەستی پەیوەندیکردن بە ڕێکخراوەکانی نێودەولەتی و مافی مروڤ و ڕێکخراوەکانی مەدەنی(NGO)و سەنتەرە گرنگەکانی نێودەولەتی و دروستکردنی لوبی بە هێز لە دەرەوەی ولات،بە هاوکاری کەسایەتی ئەکادیمی و دلسوز و نیشتیمانپەروەری گەلەکەمان بەرێز (پرۆفسور.د.هەڤال میرو)لە سالی(2009)لقێکمان بە ناوی لقی هەرمان لە ئەلمانیا و ئەوروپا دامەزراند و دواتریش بە شێوەیەکی فەرمی و بە پێی یاسای ڕێکخراوەکانی نا حکومی لە لایەن وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە مولەتی ژمارە(24007)ی(03-12-2009)پێ بەخشرا.شایانی باسە لقی ناوبراو لە لایەن بەرێز(پرۆفسور.د.هەڤال میرو)بەرێوە دەبردرێت و بەرێز خاتوو (د.شرین خەلیل کوردی)وەک بەرپرسی دوسیەی مافی مروڤ لەم لقەدا کار دەکات و ئەندامی دەستەی کارگێری لقی هەرمانە.هەروەها زیاتر لە (25)کەسایەتی کوردستانی و بیانی ئەکادیمی و زانستی و پسپور لە بوارەکانی یاسا نێودەولەتیەکان و مافپەروەر و مافناس و پارێزەر و شارەزا لە پەیوەندییە نێو دەولەتیەکان ئەندامی لقی هەرمانن. کاری ئەم لقە دروستکردنی پەیوەندی کلتوری و ڕوشنبیری و زانستییە لە نێوان گەلی کوردستان و گەلانی تری جیهان و هەروەها سەرەکیترین کاری لقی ناوبراو کار کردنە لە پێناو بە جیهانیکردنی جینوسایدی کوردستان.کە لەم پێناوەشدا چەندین دیراسەی زانستی و ئەکادیمی لە سەر قوربانیەکانی گەلەکەمان پێشکەشی ڕای گشتی جیهانی و ڕێکخراوەکانی نێودەولەتی و ولاتەکانیان کردووە و پەیوەندی گرنگ و نزیکیان لە گەل چەندین ڕێکخراو و ناوەندە گرنگەکانی جیهانییان دروست کردووە وەکو(پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا،سەنتەری نێو دەولەتی جینوساید، سەنتەری تاوانەکانی نێو دەولەتی، فراکسیونی چەپ linke parti لە پەرلەمانی ئەلمانیا،فراکسیونی spd (کەسەک) لە پەرلەمانی ئەلمانیا و چەندین ڕێکخراوی تر لە پێناو بە جیهانیکردنی ئەم پرسە گرنگەدا.
· بەشی پەیوەندی و دارایی:
ئەم بەشە کە لە لایەن بەرێزسەبیح عزەت ئەندامی دەستەی بەرێوەبەرایەتی بەرێوەدەبردرێت ؛ هەلدەستێ بە ڕێکخستنی پەیوەندیەکانی دەرەوەی دەزگا بە گشتی و ڕێکخستنی پەیوەندی لە گەل ڕێکخراو و کومەلەکان و بەرێوەبردنی داهات و خەرجیەکانی دەزگا بە گشتی.
· بەشی مندالان و هونەر:
ئەم بەشە لەلایەن هونەرمەند حسێن حەسەن ئەحمەد بەرێوە دەچێت و یەکێکە لە بەشە گرنگەکانی دەزگاکەمان کە هەر لەسەرەتاوە بو مەبەستی بنیاتنانی ئایندە گرنگی زورمان داوە بە مافی مندالان بویە گوڤارێکی ڕەنگاو ڕەنگی مندالان بە ناوی زریموک مانگانە دەردەکەوێت هەتا وەکو ئێستا 34 ژمارە لەم گوڤارە دەرچووە و لە سەرانسەری کوردستان بلاو دەکەینەوە کە مانگانە بە تیراژی 1000 دانەیە. کە بەرێز (مبەشەر حسن حدو) سەرنوسەریەتی و هەروەها سەرباری ئەنجامدانی چالاکی تری جورا و جوری مندالان وە ئامادەکردنی بەرنامەی مندالان لە ڕادیۆی هەرمان و TVهەرمان. هەروەها گرینگی دان بە بواری هونەر لە هەموو بوارێکەوە و ئەنجامدانی چالاکی جوراوجوری هونەری وەکو کردنەوەی پیشانگاو سازدانی ئاهەنگی موسیقاو جەماوەری
.· بەشی ئەرشیڤ و ڕاگەیاندن:
گشت دیکومێنت و بەلگەکانی دەزگا و بەرهەمەکانی ڕادیو و TV لەم بەشەدا ئەرشیڤ دەکرێن و دەپارێزرێن بە پێ ی پێویست و هەماهەنگی لە گەل بەشەکانی دیکەی دەزگا سود لە ئەرشیڤی گشتی دەبیندرێت و سەرپەرشتی ڕاگەیاندنی ناوخۆی دەزگا دەکات.ئەم بەشە لە لایەن کاک (ئەختیار قۆرتاس)ئەندامی دەستەی کارگێری بەرێوە دەچێت.
· بەشی ڕادیو :
رادیوی هەرمان یەکێکە لە کاریگەرترین ئامێری ڕاگەیاندن کە لە ئەنجامی کار و چالاکی سەنتەرەکەمان توانیومانە وەکو پێنگاڤ و دەستکەوتێکی تازە بۆ خەلکێکی ستەملێکراوی وەکو خەلکی دەڤەری بارزان کە لە سالی 1975 وە (100%)لەسەر خاک و زێدی خۆیان ئاوارە و دەربەدەر بونە و 8000 نێرینە لەسالی 1983 بە دەست ڕژێمی بەعس جینوساید کراون دابمەزرێنین. ئەم ڕادیو یە ڕوژانە 10 کاتژمێر بەخشی خۆی بو سنورێکی زور بەر فراوان لە پارێزگای هەولێر لەسەر شەپولیFM فرێکوانسەکانی(4، 104 و 2،90) بلاو دەکاتەوە،توانیویەتی بەم ڕێگەیە ببێتە سەکویەکی ئازاد بو دەربرینی خەلک بەبێ جیاوازی بە شێوەیەکی سەربەست و هەروەها ببێتە پردێک لە نێوان دەسەلات و خەلک و خەلک خۆی بەگشتی. بەتایبەتی ڕادیوکەمان توانی ببێتە باشترین ڕێگە بو دەربڕینی ئازادی و گەیشتنی پەیامی ئافرەت بو چەسپاندنی مافی یەکسانی نێوان ڕەگەزەکان کە ڕوژانە بە شێوەیێکی مام ناوەندی 40 -50 کەس لە بەرنا مەکانی زیندوو ڕاستەوخۆ بەشداری دەکەن کە خوشبەختانە زورینەی بەشدار بووان ئافرەتن.
پەیامی ئەم ڕادیویەش لەپێناو گەشەپێدانی کلتور ی و دیموکراسی لەسەر بنەمای مافەکانی مرۆڤ و لە پێناو هوشیاری کومەلایەتی، پەروەردەیی، تەندروستی، یاسایی، دەرونی، هتد. ئەم ڕادیویە لەلایەن کومەلێک گەنچ کە هەر هەموویان کەس وکاری جینوساید کراوی بارزانین بەرێوەدەچێت و خاتوو (بهار جمیل سەعید) ئەندامی دەستەی کارگێری دەزگا بەرێوە دەبات.
· بەشی تەلەفزیون :
کەنالی ناوخۆی هەرمان TVیەکێکی ترە لە بەرهەمی کار و چالاکی دەزگای هەرمان، ئەم کەنالە لە21-03-2009بەشێوەیەکی ئەزمونی دەستی بەکارەکانی کرد.کە بە پشت بەستن بە ئیرادەی کاری خەباتکارانی هەرمان وەکو ئامێرێکی تری ڕاگەیاندن بەشێوەیەکی خوبەخشانە لەلایەن کومەلە گەنجێکی سەر بە دەزگاکەمان بەرێوە دەبرێت.شەوانە 3 کاتژمێر بەرنامەی هەیە، بەتایبەتی لە پێناو گەشانەوەی بواری هونەر و وەرزش بەرنامەکانی بلاو دەکاتەوە،ئەمەش نوێترین ئەزمون بو کە کومەلە گەنجێک لە پێناو ڕوشنبیرکردنی خەلک بەرهەم بهێنن. پەخشی ئەم تەلەفزیونە شاروچکەی بلێ و بارزان و گوندەکانی دەوروبەری دەگرێتەوە کە لەلا یەن ئەندامی دەستەی کارگێری دەزگا خاتوو (سانازحسێن حکیم) بەرێوە دەبردرێت.
· بەشی مالپەر:
بوبلاوکردنەوەی چالاکیەکان و هەروەها بلاوکردنەوەی بەرهەمی نوسەران و هەلگرتنی ئەرشیف و مالپەری هەرمان وەکو ڕوژنامەیەکی ئەلیکترونی ڕوژانە بلاو دەبێتەوە کە ئەمە لەلایەن (علی فاخرعلی) ئەندامی دەستەی کارگێری بەرێوەدەبردرێت، بە ناونیشانی http://www.d-herman.com
·بەشی کارگێری :
ئەرکی ئەم بەشە بریتییە لە ڕێکخستنی گشت کاروباری کارگێری و دیارکردنی کات و چاودێریکردن و دابینکردنی پێداویستییەکان و ئامادەکاریکردن بۆ ئەنجامدانی چالاکییەکانی دەزگا و پاک وخاوێنی و هێنان و بردنی کارمەندان و کارە تەکنیکیەکان و خزمەتگوزارییەکان. ئەم بەشە لە لایەن ئەندامی دەستەی کارگێری (زکری پیرو علی) بەرێوەدەبرێت.