کۆمپانیاکانی نزیک لەهەردوو حزبی دەسەڵاتدار لەڕیزی پێشەوەی دەوڵەمەنترین بزنسەکانی کوردستانن کە سەرمایەکەیان ملیارێک دۆلاری تێپەڕاندوەو ژمارەیان بەپێی ڕاپۆرتێکی فەرمی 30 ملیاردێرە.
بەشێکی زۆری ئەو ملیارێرانە لەدوای ساڵی 2013وە سەریان هەڵداوە، دوای ئەوەی یەکەم قۆناغی ئاوەدانکردنەوەی هەرێمی کوردستان دەستی پێکرد، دواتر لە 2006دا یاسای وەبەرهێنان دەرفەتی زیاتری بۆ ڕەخساندن، یاسای نەوتو گازیش لە 2007دا ئەوەندەی تر هەنگاوەکانی بۆ کورت کردنەوە.
یاسین مەحمود وتەبێژی یەکێتی وەبەرهێنەرانی کوردستان بۆ هاوڵاتی ئاشکرا کرد (لەهەرێمی کوردستاندا 30 کەسو کۆمپانیا خاوەنی زیاتر لەملیارێک دۆلارنو 10 هەزارو 800 کەسیش خاوەنی سەرو پێنج ملیۆن دۆلار دەبن).
هەروەها ئەوەشی خستەڕوو (تەنها لەوەزارەتی ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێکردنو شارەوانیو گەشتوگوزارو دەستەی وەبەرهێنانو وەزارەتی بازرگانیدا بەبەهای 35 ملیار دۆلار مۆڵەت دراوە لەماوەی 2003 بۆ کۆتایی 2012).
وتەبێژی یەکێتی وەبەرهێنەرانی کوردستان ئاماژەی بەوەکرد کە پرۆسەی ئازادی عێراق واقعێکی هێناوەتە پێشەوە کە هەندێ کەس ئەو کاتەیان بەفرسەت زانی بۆ کڕینەوەی سەدان دۆنم زەوی لەشوێنی ستراتیژیداو دواتر فرۆشتیانەوە بەقازانجێکی زۆر.
گروپی فاروق کە لەلایەن فاروق مەلا مستەفا خاوەندارێتی دەکرێت، یەکێکە لەگەورەترین کۆمپانیاکانی عێراقو هەرێمی کوردستان، ئەم گروپە چەندین پڕۆژەی گەورەی لەهەرێمی کوردستاندا بنیاتناوە، کە یەکێک لەپڕۆژە گەورەکانی کۆمپانیای ئاسیاسێڵە بۆ گەیاندن.
کۆمپانیای ئەڵتای فەرەنسی بۆ توێژینەوەی بەبازاڕکردن لەساڵی 2012دا ڕایگەیاند کە ئاسیاسێڵ براندی بازرگانیی یەکەمە لەعێراقدا.
دواتریش کۆمپانیای ئاسیاسێڵ بەڕەسمی ڕایگەیاند (25% پشەکانی بەبەهای یەک ملیارو 220 ملیۆن دۆلار فرۆشراوە(. بەم پێیەش سەرمایەی ئەو کۆمپانیایە بەلایەنی کەمەوە چوار ملیارو 880 ملیۆن دۆلار بوە ساڵیک لەمەوبەر.
هاوکات گروپی فاروق خاوەندارێتی هەریەکە لەپڕۆژەکانی شاری جوان بەسەرمایەی 400 ملیۆن دۆلارو هۆتێڵ بەرانانو سەنتەری پزیشکی فاروق دەکات.
محەمەد کەریم، ئەندامی مونتەدای ئابوری کوردستان بەهاوڵاتی وت (هەموو ئەوانەی سەرمایەدارنو گەشتونەتە ملیار دۆلار، یان هی حزبە یان ئەشخاسی ناو حزبە، یان کەسێک بەڕەمزی سەرپەرشتی کۆمپانیاکە دەکاتو چەند کەسێکی حزبی لەپشتەوەیە، چونکە تاکە کەس نیە بتوانێت بگاتە ملیاردێر بەبێ پشتیوانی حزبو ئەشخاسەکانی).
ویشی (دوای فۆرشتنی بەرهەمە نەوتیەکان، سەدان کەس بەهۆی نەوتەوە بونەتە ملیۆنێرو ملیاردێر).
گروپی کۆمپانیای 77 یەکێکی ترە لەکۆمپانیا زەبەلاحەکانی عێراقو هەرێمی کوردستان، ئەم گروپە لەلایەن هێرش خۆشناو و نیهاد بارزانی برای سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان خاوەندارێتی دەکرێت. کە هاوکات نیهاد بارزانی خاوەندارێتی کۆمپانیای کۆرەک تلیکۆم-یش دەکات.
هێرش خۆشناو بەڕێوەبەری جێبەجێکاری گروپی 77 گومانی لەوە هەیە لەهەرێمدا 30 ملیاردێر هەبێت، (چونکە 30 ملیار درێرمان نیە، ئەگەر هەبێت ئەوە هی پارتیو لایەنەکاننو هی تاکە شەخس نین).
ناوبراو بڕوای خۆی نیشاندا بەوەی لەهەرێمی کوردستاندا تاکە کەسەکان کە سەرمایەداری گەورەبن نەگەشتونەتە 10 ملیاردێر.
ئاشکراکردنی ناوی ئەم کۆمپانیا زەبەلاحانەی کە سەرمایەی زەبەلەحیان پێکەوە ناوە لەکاتێکدا کە گومانێکی زۆر هەیە لەوەی لیستە ئاشکراکراوەکە ناوی هەموو دەوڵەمەندەکانی کوردستانی لەخۆگرتبێت، بەوپێیەی کەسانێکی زۆرهەن سەرمایەکانیان ئاشکرا نیە لای یەکێتی وەبەرهێنان.
بەڕێوەبەری جێبەجێکاری گروپی 77 بەهاوڵاتی وت (گروپی کۆمپانیاکانمان لەماوەی 10 ساڵی ڕابردودا بەبەهای یەک ملیارو 500 ملیۆن دۆلار کاریان کردوەو خاوەنی 250 ملیۆن دۆلار پارەی کاش دەبن). بەڵام گروپەکەیان بەملیاردێر نازانێت.
وتەبێژی یەکێتی وەبەرهێنەرانیش جەختی لەوەکردەوە کە لەناو ملیاردێرەکانی هەرێمی کوردستاندا (کۆمپانیای حزبی وەکو گروپی کۆمپانیاکانی نۆکانی سەر بەیەکێتیو گروپی کۆمپانیاکانی زاگرۆسی سەر بەپارتی بونەتە خاوەنی زیاتر لەملیارێک دۆلار).
رۆژنامەی هاوڵاتی لیستێکی دەستەی وەبەرهێنانی حکومەتی هەرێمی دەستکەوتوە، کە تیایدا ناوی زیاتر لە 550 کۆمپانیای لەخۆگرتوە، کە سەرمایەکانیان لەملیۆنێک دۆلار زیاترەو بەکۆی گشتیان خاوەنی 28 ملیارو 278 ملیۆن دۆلارن.
بەپێی ئامارەکانی دەستەی وەبەرهێنان سەرمایەی پڕۆژەکانی کۆمپانیای ماس چەند ملیار دۆلارێکی تێپەڕاندوە، کە هەریەکە لەکارگەی ئاسنی ماس بەسەرمایەی یەک ملیارو 78 ملیۆن دۆلارو ویستگەی کارەبای غازی دهۆک بە سەرمایەی یەک ملیار دۆلار، ئەوە جگە لەویستگەکانی کارەبا لەهەولێرو سلێمانیو کۆمپانیای بەرهەمهێنانی سەمادی کیمیایی.
کۆمپانیای ماس لەلایەن ئەحمەد ئیسماعیل خاوەندارێتی دەکرێت، کە یەکێکە لەسەرمایەدارە گەورەکانی عێراقو هەرێمی کوردستان.
هەر بەپێی ئامارەکانی دەستەی وەبەرهێنان (کۆمپانیای کار کە لەلایەن شێخ باز خاوەندارێتی دەکرێت، سەرمایەی یەکێک لەپڕۆژەکانی کە ویستگەی بەرهەمهێنانی کارەبایە لەخۆرمەلە یەک ملیارو 207 ملیۆنو 299 دۆلارە(.
یاسین مەحمود دەڵێت (وەبەرهێنەر هەبوە لەماوەی یەک ساڵدا 50 ملیۆن دۆلار قازانجی کردووە، لەهەندێک بواریشدا قۆرخکاری کراوە(.
وتەبێژی یەکێتی وەبەرهێنەران وتی (بازرگانی جگەرە ئیحتکار کراوە، ملیۆن نێر هەیە وەکیلی یەک مارکەی جگەرەیە دەیان ملیۆن دۆلار قازانجی کردوە، تەنانەت لەناو ئەو دەوڵەمەندانەدا تێدایە بەناشەرعی پارەی دەستکەوتوە(، بەڵام ناوی هیچ کۆمپانیاو کەسێکی نەهێنا کە بەوشێوەیە دەوڵەمەندبون.
ئامارەکانی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێم ئەوەش دەخەنەڕوو کە سەرمایەی پڕۆژەی ماسس سیتی کە لەلایەن کۆمپانیا ماسس ئەلعیراق خاوەندارێتی دەکرێت زیاتر لەدوو ملیارو 137 ملیۆن دۆلارە، هەروەها کۆمپانیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرمایەکەی تەنها لەهەردوو پڕۆژەی بازاڕی هاوچەرخی هەولێرو دریم سیتی یەک ملیارو 300 ملیۆن دۆلارە.
دارا جەلیل خەیات، سەرۆکی ژورە بازرگانیەکانی هەرێمی کوردستان یەکێکی ترە لەسەرمایەدارەکانی هەولێرو ڕەتیدەکاتەوە کە هیچ زانیاریەکی لەسەر ژمارەی ملیاردێرو ملیۆنێرەکانی کوردستان هەبێت.
جەلیل خەیات بەهاوڵاتی وت (هیچ دیراسەیەکی ورد نیە ئەو ژمارە زۆرەی دەوڵەمەندەکان هەبێت، ئەگەر بونیشی هەبێت ئاگادارنیم، چونکە هەموو ئەوانەی لەژورە بازرگانیەکانی کوردستان کار دەکەن نەگەشتونەتە ملیاردێرو زیاتر لەپێنج ملیۆن دۆلار).
ئەم وتانەی سەرۆکی ژورە بازرگانیەکانی هەرێم ئەوە دەسەلمێنێت کە ملیاردێرەکانی هەرێم نایانەوێت سەرمایەکانیان ئاشکرا ببێت، هەر بۆیەش لەژورە بازرگانیو پیشەسازیەکان تۆماری ناکەن.
وتەبێژی یەکێتی وەبەرهێنەران جەخت لەوەدەکاتەوە (ئەگەر هەرێمی کوردستان وەک وڵاتانی ئەوروپی بوایە، سامانی هەموو دەوڵەمەندەکان ئاشکرا دەکران، بەڵام لەکوردستاندا بەقورسی دادەنێن).
وتیشی)رێکخراوەکان لەئەوروپاو ئەمەریکا ناوی دەوڵەمەندەکان بڵاودەکاتەوە لەجیهاندا، بەڵام لەکوردستاندا تەنها لەڕێگەی سەروەتو موڵکەکانیانەوە گەشتونەتە ئەو ئەنجامە(.