Pirtûkxane Pirtûkxane
Lêgerîn

Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!


Vebijêrkên Lêgerînê





Lêgerîna pêşketî      Kilaviya


Lêgerîn
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina babetê
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Alav
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
Ziman
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Hesabê min
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
Lêgerîn Tomarkirina babetê Alav Ziman Hesabê min
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Em kî ne
 Babeta têkilhev!
 Mercên Bikaranînê
 Arşîvnasên Kurdipedia
 Nêrîna we
 Berhevokên bikarhêner
 Kronolojiya bûyeran
 Çalakî - Kurdipedia
 Alîkarî
Babetên nû
Pirtûkxane
Di ziman de xêva fonolojik Abdusamet Yîgît
24-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
Ziman û Xêv
22-03-2024
Sara Kamela
Jiyaname
Necat Baysal
20-03-2024
Sara Kamela
Jiyaname
Bedri Adanır
19-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 38
16-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
Vejîna Kurdistana Xeyalî
15-03-2024
Aras Hiso
Pirtûkxane
Xutbeya Şamê
15-03-2024
Aras Hiso
Pirtûkxane
Sî û Sê Pencere
15-03-2024
Aras Hiso
Cih
Mêrdîn
12-03-2024
Burhan Sönmez
Pirtûkxane
XÊV Çî ya?
10-03-2024
Sara Kamela
Jimare
Babet 514,791
Wêne 104,250
Pirtûk PDF 18,881
Faylên peywendîdar 94,709
Video 1,232
Kurtelêkolîn
Çanda Newrozê li Rojhilat û...
Jiyaname
ŞEREFÊ EŞIR
Jiyaname
Bedri Adanır
Jiyaname
Necat Baysal
Kurtelêkolîn
NIMÊJA VÊ DESTMÊJÊ BIVÊNEVÊ YE
چیرۆک و بەسەرهاتی سی و دوو هەزار تورکەکەی سلێمانی!
Hevalên Kurdîpêdiya arşîvên me yên neteweyî û welatî bi awayekî objektîv, bêalîbûn, berpirsiyarî û profesyonelî tomar dikin.
Pol, Kom: Kurtelêkolîn | Zimanê babetî: کوردیی ناوەڕاست
Par-kirin
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Nirxandina Gotarê
Bêkêmasî
Gelek başe
Navîn
Xirap nîne
Xirap
Li Koleksîyana min zêde bike
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Dîroka babetê
Metadata
RSS
Li googlê li wêneyan girêdayî bigere!
Li ser babeta hilbijartî li Google bigerin!
Kurmancî - Kurdîy Serû0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0
چیرۆک و بەسەرهاتی سی و دوو هەزار تورکەکەی سلێمانی!
Kurtelêkolîn

چیرۆک و بەسەرهاتی سی و دوو هەزار تورکەکەی سلێمانی!
Kurtelêkolîn

د. جەبار قادر
لە عیراقی سەدام حوسێن و دوای ئەویش شتی سەیر و سەمەرە ڕودەدەن. لەو وڵاتە لێکدانەوە و دید و بۆچوونی وا ئەژنەوین کە بە هیچ سەنگ و پێوانێک ناپێورێن. لە بەر ئەوەی عیراق وا نزیکەی نیو سەدەیە بۆتە لانەی شەر و ئاژاوە و خوێنرشتن، هەرچەندە پێش ئەوەش ئەو وڵاتە ئاسودەیی بەخۆە نەبینیوە، دەڵێم بۆیە هەموو شتێ شەری خۆی هەیە. لە تەک شەری دەستور و فیدیراڵی و مافی ژنان و ڕۆڵی ئیسلام لەو وڵاتەدا، شەری ئامار و ژمارەش تا بڵێی گەرمە. لەم بوارەدا تورکمانەکان هەموو سنور و لایەکیان بەزاندووە. دەڵێی لە قاری بازاری قۆریەن، هەر ڕۆژەی شتێ دەڵێن و ئەو ڕێژە و ژمارانەی ڕایدەگەیەنن و بڵاوی دەکەنەوە لە هەڵکشان و دابەزینێکی سەیردان. دەکرێ ئەو ژمارەیە لە سپێدە و سەر لە بەیانی یەک ملیۆن بێ و سەر لە ئێوارە خۆی لە سێ ملیۆن و نیو بدا. ڕێژەکەش بە هەمان شێوە دەکرێ لە 2 % بگاتە 13%. زۆر گوێ بە بەڵگە و ئامار و ئەم شتانەش نادەن. زۆر سەخڵەتیان بکەی دەڵێن خەدیجە (دەتوانێ ئەیتان و سۆنگوڵیش بێ) ناوێک لە یەکێک لە زانکۆکانی لۆندەرە (لەندەن) لەم بارەیەوە لێکۆڵینەوەی بێ غەل و غەشی ئەنجامداوە و ئەوەی ساخکردۆتەوە کە هەموو ئامار و سەرژمێرییە فەرمییەکانی دەوڵەتی عیراق لە مەر ژمارە و ڕێژەی تورکمان دروست نین. سەیر لەوەدایە ئەم قسە و قسەڵۆک و بالۆرانە لە سەر ئاستی سیاسی و لە هەموو ئەو بڵاوکراوانەدا کە لایەنگیری لە مافی تورکمان دەکەن وەکو ڕاستیی و فاکتی مێژوویی و جوگرافی مامەڵەیان لە گەڵدا دەکرێ. هەندێ سیاسەتمەدار و نوسەری شۆڤینی عەرەب بە مەبەستی دژایەتی کردنی مافەکانی کورد و هاندانی تورکمانە توندڕەوەکان پشتگیری لەو قسانە دەکەن و لێرە و لەوێ وەکو بەڵگە پیشانی دەدەن. ئەم دەردە ئێستا سوریاشی گرتووەتەوە، دوای ئەوەی چیرۆکەکانی عیراق بەرهەمێکی ئەوتۆ نەبوو، ئێستا باس لە ملێۆنەها تورکمانی سوریا دەکەن. ئەوانەی ئەوێش وەکو بەرەی تورکمانی، چونکە لە سەرچاوە ئاو دەخۆنەوە، کە تورکیایە، هەمان گوتاریان هەیە و بە هەمان شیوە لە دژی کوردی سوریا لە گەڵ دوژمنەکانیاندا هاوپەیمانی دەکەن و ناوی بزووتنەوەکەیان ڕەش دەکەن.
دەبوایە تورکمانەکان بەر لە لایەنەکانی تر پەندیان لە مێژووی نزیکی خۆیان لەم بارەیەوە وەرگرتبا، چونکە هەندێ لە کەین و بەینەکانی ئەورۆی عیراق و کوردستان دەقا و دەق لەوانەی سەردەمی دوای شەری یەکەمی جیهانی و کێشەی موسڵ دەچن.
هەندێ جار برێمەر پێرسی کۆکس و هێنری دۆبس و ئێدمۆندزغ وەبیر مرۆڤ دەهێنایەوە. وەکو ئەوان لە گەڵ دۆزی کوردا هەڵس و کەوتی دەکرد. تۆ بڵێی پۆڵ برێمەر کتێبەکەی ئێدمۆندزی، کە بە نێوی (کورد و تورک و عەرەب) بە وردی نەخوێندبێتەوە؟.
هەر بە شێوازی ئەو سەردەمەش گروپە ئەتنیکی و مەزەبیەکان هەوڵدەدەن تا پێیان بکرێ ژمارەی هاوزمان و هاومەزەبەکانیان گەورە بکەن و زۆر پیشان بدەن. وڵاتانی دەر و بەریش و لە سەروی هەمویانەوە تورکیا وەکو ئەو دەمە خەریکی پیلان گیران و هەرەشە و گورەشەن. هەڵبەتە کۆمەڵگەی کوردیی ئەورۆ گەلێ جیاوازە لە هی ئەو سەردەمە. هەستی نەتەوەیی ئەورۆ لە گەڵ بیستەکانی سەدەی ڕابردودا بەراورد ناکرێ، هەرچەندە مرۆڤ ناتوانێ بڵێ کە لە نەخۆشیە خێڵەکی و ناوچەیی و مەزەبیەکان ڕزگارمان بووە.
ئەو کاتەش پرسەکانی پێکهاتەی نەتەوەیی دانیشتوانی ویلایەتی موسڵ و ژمارە و ڕێژەکانیان یەکێ لە گرێ کوێرەکان بوو و هەر لایەنەی هەوڵیدەدا بەلای خۆیدا بارەکە دابشکێنێتەوە. ئەو کاتەش تورکەکان وەکو تورکمانەکانی ئەورۆ باسی ئامار و ژمارەو ڕێژەی سەیر و سەمەرەیان دەکرد. هەردوو لا واتە بەریتانیا وەکو دەوڵەتی خاوەن مەندات لە عیراق و تورکیا هەوڵیاندەدا شوێن پێی خۆیان لەو ناوچەیە قایم بکەن و زۆرترین بەڵگە و ئامار پێشکەش بکەن کە بۆیان هەبوو بۆچونەکانیان پشت ڕاست بکەنەوە. یەکێ لەو بەڵگە و زانیارییە سەیرانەی کە تورکەکان پێشکەشی لێژنەی لێکۆڵینەوە لە کێشەی موسڵیان کردبوو و گەلێ پشتیان پێی قایم بوو ئەوە بوو گوایە لە لیوای سلێمانی (32000) تورک دەژێن. سەرچاوەی ئەم زانیارییانەش وا دیارە لایەنگرانی کەمالیەکان بوون لە سلێمانی بە تایبەتی فەتاح ئەفەنی ژنبرای شێخ مەحمودی حەفید. فەتاح ئەفەنی لە لایەن کەمالیەکانەوە وەکو نوێنەری لیوای سلێمانی کرابوو بە ئەندامی شاندی تورکی لەو لێژنەیەدا. ئەو لێژنەیە بە سەرۆکایەتی جەواد پاشا بوو کە ئەفسەرێکی پایەبەرزی سوپای تورکیا بوو. جەواد پاشا سەرکردایەتی هێزە سەربازییەکانی تورکیای دەکرد لە بەرەی جەزیر و سنورەکانی ئەورۆی عیراق. لایەنگرێکی سەرسەختی مستەفا کەمال بوو. زۆری کینە لە هاوپەیمانان هەڵگرتبو کە لە کاتی داگیرکردنی ئەستەموڵدا لە ساڵی 1920 دەستگیریان کردبوو و بۆ دورگەی ماڵتەیان دوورخستبۆە. کەمالییەکان چەند کەسێکی دانیشتوی ناوچەکەیان قایل کردبوو بۆ ئەوەی بە نێوی لیواکانی ویلایەتی موسڵەوە ببنە ئەندامی شاندی تورک لەو لێژنەیەدا. لە تەک فەتاح ئەفەنی کە بە نێوی لیوای سلێمانیەوە بەشداری کردبوو، نازم بەگی نەفتچی زادە بە نێوی لیوای کەرکووک و کامل بەگیش بە نێوی لیوای موسڵەوە جێگەیان لەو شاندەدا گرتبو.
تورکەکان زۆر هیوایان بەم (نوێنەرانە) هەبوو و پێیان وابوو کە ئەمانە دەتوانن خەڵکی ناوچەکە بەلای تورکدا ڕابکێشن و کێشەی ویلایەتی موسڵ بە قازانجی تورکیا ببرنەوە.
دوای ماوەیەکی کەم جەواد پاشا بۆی دەرکەوت کە دەرفەتی لایەنی تورکی زۆر لاوازە و ئەم نوێنەرانە ڕۆڵی خۆیان مەزن کردووە و ئامار و ژمارەی دوور لە ڕاستیان بە لایەنی تورکی پێشکەش کردووە. هەر زوو بۆی دەرکەوت کە کار لە کار ترازاوە و ئەمانە هیچیان پێ ناکرێ و ئینگلیز شوێن پێی خۆی لە ناوچەکە بە تەواوی قایم کردووە. لە گەڵ ئەوەشدا هیوایەکی بە هەڵوێستی لیوای سلێمانی مابوو کە بە درێژایی ئەو چەند ساڵەی دوایی خەڵکەکەی کێشەی زۆریان لە گەڵ بەرێوەبەرایەتی ئینگلیزدا هەبوو. هەڵبەتە ئەوەشی لە بیر نەدەکرد کە (32000) تورکەکەی سلێمانی لایەنگری کردنیان لە داخوازییەکانی تورکیا مسۆگەرە. هەر بە گەیشتنی لێژنەکە بۆ سلێمانی جەواد پاشا عەوداڵی بینینی ئەو هەموو تورکە بوو. زۆری لا سەیر بوو کە قەت توشی بە توشی تورکێکەوە نەدەبوو و بەتەواوی باورەی بە فەتاح ئەفەنی لەق بوو بوو. گەلێ هەوڵیدا هەندێ لە دۆستە کۆنەکانی تورکیا ببینێ، لێ ئەوان چ لە بەر دڵی ئینگلیز و چ بە هۆی سیاسەتی کەمالیانەوە ئامادە نەبوون لە گەڵیدا کۆ ببنەوە.
لە بارەی ئەم (سی و دوو هەزار تورکەی سلێمانیەوە!) ئێدمۆندز بە تەوزەوە ئاماژە بەوە دەکا کە لایەنی ئینگلیزی بیرخەرەوەیەکی پێشکەشی لێژنەی کێشەی موسڵ کردبوو و پێی لە سەر ئەوە داگرتبو کە تەنانەت یەک تورک لە لیوای سلێمانیدا نیە و ئەوان داوا لە لایەنی تورکی دەکەن نەک سی و دوو هەزار تورک بەڵکو یەک تورکیان لە لیوای سلێمانیدا بۆ بدۆزنەوە. ئێدمۆندز زۆر ڕاستی بۆ چووە کە زانیاریەکانی تورک لە بارەی پێکهاتەی نەتەوەیی دانیشتوانی سلێمانیەوە نیشانەی گەوجی و بێ ئاگایی تورکی دەردەخست. هەر بە هەمان شێوەش گاڵتە بە جەواد پاشای بەستەزمان دەکا و دەڵێ گوایە (زۆر دڵی پێی دەسوتا). بەلای ئێدمۆندزەوە ئەو سەرکردە سەربازییەی تورکیا ناچار بوو بەرگری لە دۆزێکی دۆراو بکا.
ئێدمۆندز بەهەمان تەرز و تەوزەوە ئاماژە بەوە دەکا کە بۆ پێ ڕابواردن و کات بە سەربردن، لایەنی ئینگلیزی بریاریاندا بیرخەرەوەیەکی نوێ بۆ لێژنەی کێشەی موسڵ بنێرن بۆ ڕاستکردنەوەی هەڵەیەک کە لە نامەی پێشوودا ڕویدابوو.
لەوێ گوترابوو کە لە لیوای سلێمانیدا تەنانەت یەک تورک نیە، لێ لە دوای گەران و لێکۆڵینەوە دەرکەوت گوایە تورکێکیان لە سلێمانی دۆزیوەتەوە. ئەو تاقانەیە لە کاتی خۆیدا لە سەربازگەی سوپای ئۆسمانی لە سلێمانی نۆکەر بووە (لای ئێمە بە واتای خزمەتکار دێ، هەرچەندە لە کاتی خۆیدا نێوی فەرمی سەربازانی ئوزون حەسەن " حەسەنە درێژ " بووە لە دەوڵەتی ئاق قۆینلودا). دوایی ژنێکی کوردی خواستوە و هەر لە سلێمانی ماوەتەوە و بە وتەی ئێدمۆندز ئەو کاتە واتە لە سەرەتای ساڵی 1925 کرێکاری پاکردنەوە بووە لە شارەکەدا!.
بەو شێوەیە چیرۆکی سی و دوو هەزار تورکی سلێمانی بە دۆزینەوەی هەژارێکی کارمەندی پاکردنەوە لە دارومولکی باباندا پەردەی بەسەردا داخرا و کۆتایی هات.
لەم ڕۆژانەدا نوێنەری بەرەی تورکمانی لە لۆندەرە ڕایگەیاند کە پازدە هەزار تورکمانیان گەراندۆتەوە بۆ کەرکووک ولە هەوڵی ئەوەدان نیو ملیۆنی تر بگێرنەوە بۆ ئەو شارە (لە گۆر ڕاگەیاندنەکانی هاریکاری پارێزگاری کەرکووک بۆ کار و باری ئاوارە و نیشتەجێکردن حەسیب ڕۆژبەیانی تاوەکو ئێستا تەنها سێ هەزار خێزانی کورد بۆ ناو شار و هەشت هەزار خێزان بۆ گوندەکان گەراونەتەوە لە کۆی سێ سەد هەزار خێزان کە لە شار و پارێزگای کەرکووک لە لایەن بەعسەوە دەرکراون).
کاتێ گوێم لەم وتانەی نوێنەری بەرەی تورکمانی بوو، یەکسەر کەین و بەینەکانی جەواد پاشا و فەتاح ئەفەنی و ئێدمۆندز و چیرۆکی سی ودوو هەزار تورکەکەی سلێمانی و ئەو نۆکەرە هەژارە تورکەم بیرکەوتەوە.
Ev babet bi zimana (کوردیی ناوەڕاست) hatiye nvîsandin, klîk li aykona bike ji bu vekirina vî babetî bi vî zimana ku pî hatiye nvîsandin!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
Ev babet 10,167 car hatiye dîtin
Haştag
Çavkanî - Jêder
Gotarên Girêdayî: 3
Pol, Kom: Kurtelêkolîn
Cureya belgeyê: Zimanî yekem
Kategorîya Naverokê: Dîrok
Welat- Herêm: United Kingdom
Ziman - Şêwezar: Kurdî ,Başûr - Soranî
Meta daneya teknîkî
Mafê telîfê ji xwediyê gotarê bo Kurdîpêdiya hatiye veguhestin
Kalîteya babetê: 78%
78%
Ev babet ji aliyê: ( Hawrê Baxewan ) li: 15-03-2016 hatiye tomarkirin
Ev gotar vê dawiyê ji hêla ( Hawrê Baxewan ) ve li ser 24-10-2023 hate nûve kirin
Navnîşana babetê
Ev babet li gorî Standardya Kurdîpêdiya bi dawî nebûye, pêwîstiya babetê bi lêvegereke dariştinî û rêzimanî heye!
Ev babet 10,167 car hatiye dîtin

Rast
Kurtelêkolîn
Çanda Newrozê li Rojhilat û Îranê
29-06-2023
Evîn Teyfûr
Çanda Newrozê li Rojhilat û Îranê
Jiyaname
ŞEREFÊ EŞIR
26-02-2024
Burhan Sönmez
ŞEREFÊ EŞIR
Jiyaname
Bedri Adanır
19-03-2024
Sara Kamela
Bedri Adanır
Jiyaname
Necat Baysal
20-03-2024
Sara Kamela
Necat Baysal
Kurtelêkolîn
NIMÊJA VÊ DESTMÊJÊ BIVÊNEVÊ YE
26-03-2024
Aras Hiso
NIMÊJA VÊ DESTMÊJÊ BIVÊNEVÊ YE
Babetên nû
Pirtûkxane
Di ziman de xêva fonolojik Abdusamet Yîgît
24-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
Ziman û Xêv
22-03-2024
Sara Kamela
Jiyaname
Necat Baysal
20-03-2024
Sara Kamela
Jiyaname
Bedri Adanır
19-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 38
16-03-2024
Sara Kamela
Pirtûkxane
Vejîna Kurdistana Xeyalî
15-03-2024
Aras Hiso
Pirtûkxane
Xutbeya Şamê
15-03-2024
Aras Hiso
Pirtûkxane
Sî û Sê Pencere
15-03-2024
Aras Hiso
Cih
Mêrdîn
12-03-2024
Burhan Sönmez
Pirtûkxane
XÊV Çî ya?
10-03-2024
Sara Kamela
Jimare
Babet 514,791
Wêne 104,250
Pirtûk PDF 18,881
Faylên peywendîdar 94,709
Video 1,232

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.33
| Peywendî | CSS3 | HTML5

| Dema çêkirina rûpelê: 0.14 çirke!