کۆمەڵگەی خاڵخاڵانخاڵخاڵان (قەرەناو)
نوسینی: ئاراس ئیلنجاغی
قەرەناو- شوان- قەزای ناوەند- کەرکوک
خاڵخالان نشینگەیەکی ئارەزوو مەندانەیە، لەسنوری کەرتی(60)ی گوندی(قەرەناو)ی هۆبەی کشتوکاڵی ناحیەی شوانی پارێزگای کەرکوک، لەساڵی(2000)ەوە دامەزراوەو سەرۆکایەتی شارەوانی پلە(4)ی لێکراوەتەوە، لەلایەن وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاری حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە نەخشەی بنەڕەتی لەساڵی(2002)بۆ پەسندکراوە.
شوێنی جوگرافی
بەدووری(21)کیلۆمەتر بەڕێگای قیرتاو و(18)کیلۆمەتر ئاسۆیی(قەدبڕ)لەوپەڕی باکوری ناحیەی(شوان)ی پارێزگای کەرکوک هەڵکەوتووە، قەرەناو کە مەڵبەندی کۆمەڵگاکەیە سەرەتای ناوچەی (شێخ بزێنی سەروو)ە، بەڕێگای قیرتاو(56)کیلۆمەتر لە چەقی پارێزگای کەرکوکەوە دوورە، لەڕۆژهەڵاتدا گوندەکانی(ئیلنجاغ و دارئەختیارو سماقەوکەپەنک)ی ناحیەی شوان دەوری داوەو لەباکورو ڕۆژئاواش(زێی بچوک)لەگەڵ ناحیەی(تەقتەق)ی قەزای کۆیەی پارێزگای هەولێری جیادەکاتەوە، لەباشوریشدا هاوسنورە لەگەڵ یەکەم گوندی شێخ بزێنی خواروو(جگیلە)، هەروەها بەدووری(2، 5) کیلۆمەتر لە کەناری چەپی ڕووباری زێی بچوکدایە.
هەڵکەوتەی گەردوونی خاڵخالان
کەوتۆتە نێوان هێلی پانی(35، 51-35، 53)پلەی باکوری گۆی زەوی و نێو هێلی درێژی(44، 35-44، 36)ی ڕۆژهەڵات، بەرزی مەڵبەندی کۆمەڵگاکەش(376)مەترە لەئاستی ڕووی دەریاوە، باروودۆخی ئاووهەوای لەناوچەی بارانی نامسۆگەردایە و تێکڕای بارانی ساڵانەی لەنێوان(200-500)ملیمەتر دایە و زستانی ساردو باراناویە و هاوینیشی گەرم و وشکە.
ڕووبەری کۆمەڵگەی خاڵخالان
تێکڕای ڕووبەری کەرتی(60)ی قەرەناو، کەمەڵبەندی کۆمەڵگاکەیە، (8819)هەشت هەزارو هەشت سەد و نۆزدە دۆنمە، لەساڵی(2002) لەنەخشەی بنەڕەتی سنوری شارەوانیەکەی تەنها(1) یەک کیلۆمەتر چوارگۆشە بووە، بەڵام لەئێستادا(20016) فراوانبووە بۆ دوو هێندە، سنورەکە ئێستاخۆی دەدات لە نزیکەی(3) سێ کیلۆمەتری چوارگۆشە.
کورتەیەکی مێژووی قەرەناو(کۆمەڵگەی خاڵخالان)
بۆ مێژوی(کۆمەڵگەی خاڵخالان) لەبەر ئەوەی ئەم کۆمەڵگایە لەسەر زەوی و زاری گوندی(قەرەناو) بونیاتنراوە، پێویستە لە(قەرەناو)ەوە دەست پێ بکەین، لەسەر زاری (قەرەناو)ییەکان مێژوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی نۆزدەیەم(1800)ز، بەڵام بەر لەو بەروارە(بنەماڵەی مام وسو) کە بە(وسوە کوێر) بەناوبانگ بووە، بەدووری(1)یەک کیلۆمەتر لەڕۆژئاوای گوندەکە لە(چڕگە ڕەش)ی نزیک (کانی جوعان)ەوە نیشتەجێبوون و بەپیشەی شوانکارەو کشتیارییەوە خەریکبوون، لە خوارووی ئەمانەشەوە (گامێشەوان و بەخێوکەری مانگا) هەبوون لە نزیک ڕووباری(زێی بچوک) لە (بن گەڕ) خێوەت وکۆتانیان هەڵداوەو ژیانیان گوزەراندوە، بەهۆی ئاژەڵداری و کشتیارییەوە هەردوو بنەماڵە جیاوازی دەکەوێتە نێوانیانەوە بە ناوەندگیری نەوەی ئاغاکانی شێخ بزێنی سەروو ڕێکدەکەون وبەیەکەوە هەرسێ بنەماڵە گوندی(قەرەناو)ی ئەمڕۆ دروستدەکەن، کە ئێستا بووە بەمەڵبەندی سەرۆکایەتی شارەوانی کۆمەڵگەی خاڵخالان.
قەرەناو یان(خاڵخالان) لەچیەوە هاتووە؟
بیروڕا و مانای جیاواز لەسەر ناوی(قەرەناو) هەیە، لەڕووی ماناوە(قەرە) لەزمانی کوردیدا لە هەمبانە بۆرینەی(هەژار موکریانی)لە لاپەڕە(578)دا (13)مانای هەیە وەک (1- ڕەش 2- سوری ئاماڵ ڕەش 3- نزیک 4- تەشقەڵە 5- ڕەعیەتی بێ گاو وجوت 6- چەڵتوک جاڕ 7- ڕامکردن و کەوی کردن ی8- چێشتەخۆڕە 9- تارمایی و ڕەشایی لەدوور 10- فەریک 11-دۆزینەوەی شتی گوم ناو 12- تاریکی 13- لکی تازەی دار)، بەڵام قەرەناویەکان دەلێن(وشەکە تورکیە(قەرە) واتە(ڕەش)، ناویش هەر(ناو)ە، ئەمە بە وەرگێڕانی دەق وپیت دەچێت، ناکرێت(قەرە) تورکی بێ و(ناو)یش کوردی بێت.
هەرچەندە (قەرەناو)نزیکە لەماناکانی (تارمایی و تاریکی و ڕەشایی لەدوور و ڕەعیەتی بێ گاو جووت و دۆزینەوەی شتی گوم ناو) چونکە لە بناری ڕۆژئاوای خاڵخالان هەڵکەوتووە و دێمەکارەو دوورە لە ئاوی زێی بچوکەوە بە2کیلۆمەتر زیاتر، ئەم وشک وبرینگیە لە هاوین وەک شەبەح و تاریکایی و ڕەشایی لێ دەکات، ئەگەر سەوزاییەک بدۆزیتەوە وەک ئەوە وایە شتێکی گومناوت دۆزیبێتەوە، دێمەکاریش ڕەعیەتی بێ گاو جوتە، بەڵام ناکرێت(چڕگە ڕەش) فەرامۆش کەین کە بنەماڵەی یەکەمی قەرەناوییەکانی لێ نیشتەجێبووە لە سەرەتاوە، دەکرێت هەر لە(چڕگە ڕەش)ەوە ناوەکە وەرگیرا بێت، لەسەردەمی عوسمانیەکانیش زۆرێک وشەی(قەرە) بووە بەپاشگرو پێشگری ناوی گوندەکانی کوردستان وەک(قەرەناو)ی شوانی کەرکوک و سەقزی ڕۆژهەڵات، یان (قەرەبەگ) یان (مەلا قەرە)یان بۆ کارە کشتیارییەکانی وەک دروستکردنی(قەرە خەرمان)... تاد.
دەکرێت نوسەرە تورکەکان(ڕەش)ی (چڕگە) یان کردبێتە(قەرە)، یان هەروەک(مەلاو بەگ)ی ڕەش، (قەرە) خرابێتە پاڵ ناوی کەسێکەوە.
خاڵخاڵان-یش لەناوی چیای خاڵخالانەوە هاتووە، کە گوندی(قەرەناو) لە بناری ڕۆژئاوای هەڵکەوتووە، بەرزی ئەم چیایە(1185)مەترە لەئاستی ڕووی دەریاوە، بەرزترین شاخی پارێزگای کەرکوکە و چاوچاوانێ لەگەڵ حەمرین دەکات، لەشۆڕشی نوێی باشوری کوردستانیش تیپێکی قارەمانیش بەناوی ئەم شاخەوە ناونرابوو تیپی(25ی خاڵخالان)، بیروڕای ئەفسانەش هەیە بۆ ناوی ئەم شاخە گوایە(هەیبەسوڵتان) خوشکیەتی.
ژمارەی دانیشتوانی خاڵخاڵان
بەپێی ئامارێکی سەرۆکایەتی شارەوانی خاڵخالان بۆ ساڵی 2016 ژمارەی خێزانەکانی(2000)خێزانە و(12000)سەرخێزانی تێدا نیشتەجێ یە لە(5)گەڕەکدا ئەوانیش(ئازادی، فەرمانبەران، شارەوانی، مەشخەڵ، قەڵاتە)، هەروەها کۆمەلێک فەرمانگەی تێدایە(5) قوتابخانەو خوێندنگەی بنەڕەتی و ئامادەیی کە لەساڵی خوێندنی(2015-2016) ژمارەی قوتابی و خوێندکاری گەیشتۆتە(943) قوتابی و خوێندکار، (2)بنکەی تەندروستی و(5)مزگەوت ونوسینگەی ناحیەی شوان وئەنجومەنی شوان و بنکەی پۆلیس و بنکەی ئاسایش، فەرمانگەی ئاو و سەرۆکایەتی شارەوانی تاد.
لەماوەی 2006-2015 نزیکەی 8ملیار دیناری بۆ تەرخانکراوە لە پرۆژەی جۆراوجۆرو (2000)مەتر ئاوەڕۆی سندوقی و (11000) مەتر ئاوەڕۆی لولەیی و (28500)مەتردوجا کۆنکرێت و(57000)مەتردووجا قیرتاوی بۆ گەڕەک وکۆلانەکانی کراوە.
گرفتی کۆمەڵگای خاڵخالان
لەڕووی کارگێرییەوە لە بنەڕەتدا سەر بەناحیەی شوانی قایمقامیەتی ناوەندی پارێزگای کەرکوکە، بەر لە پرۆسەی ئازادکردنی(2003)ی عێراق مەڵبەندی ناحیەی شوان بوو، ڕاستەوخۆ سەر بەپارێزگای کەرکوکی هەرێم لە دەربەندیخان، دوای پرۆسە بەرێوەبەرایەتی ناحیەی شوان قەرەناوی بەجێهێشت و چۆوە مەڵبەندی(ڕێدار)، کۆمەڵگەی خاڵخالانیش وەک نشینگەیەکی شارستانی بووە (سەرۆکایەتی شارەوانی خاڵخالان) بە پلەی چواری بەرێوەبەرایەتی گشتی شارەوانیەکانی سلێمانی، گرفتی ئەم کۆمەڵگایە:
1- لەسنوری ماددەی 140ی دەستوری عێراقە، بارودۆخی کارگێری و یاسایی و تاد یەکلانەبۆتەوە وسەر بەپارێزگای کەرکوکە.
2- لەخزمەتگوزارییەکانی کارەباو خوێندن سەر بە پارێزگای هەولێرە.
3- لەشارەوانیدا سەر بە پارێزگای سلێمانیە.