پەرتوکخانە پەرتوکخانە
لێ گەڕیان

کوردیپیدیا بەرفرەهترین ژێدەرێ زانیاریێن کوردییە!


گەریانا دەست نیشانکری





لێ گەڕیانا هویر      کیبورد


لێ گەڕیان
لێ گەڕیانا هویر
پەرتوکخانە
ناونامە بو زاروکێن کورد
کرونولوژیا ڕویدانا
ژێدەر
پاش
کومکری
چالاکی
چەوا لێ بگەڕهم؟
بەلاڤوکێن کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
دارشتنا پولا
بابەت ب هەلکەفتێ
ڤڕێکرن
ڤڕێکرنا بابەتی
ڤرێکرنا وێنەی
ڕاپرسی
بوچوونێن هەوە
پەیوەندی
کوردیپیدیا پێدڤی ب چ زانیاریانە!
ستاندارد
رێسایێن بکار ئینانێ
کوالیتیا ڤی بابەتی
ئامراز
دەربارێ مە
ئەرشیڤ ڤانێن کوردیپێدیا
دەربارەی مە چ گوتیە؟
کوردیپیدیایێ بکە د مالپەرێ خودا
تومارکرن / ڤەمراندنا ئیمێلی
ئامارێن مێهڤانا
ئامارا بابەتا
وەرگێرێ فونتا
گهوڕینا دیرۆکان
کۆنترلکرنا ڕاست نڤیسینێ
زمان و شێوەزارێ لاپەرا
کیبورد
لینکێت پێدڤی
ئێکستێنشنا کوردیپێدیا بو گوگڵ کروم
کوکیز
زمان
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
هژمارا من
چوونا ژوور
دێ بمە هەڤکارێ هەوە
پەیڤا نهێنە تە ژبیر کریە!
لێ گەڕیان ڤڕێکرن ئامراز زمان هژمارا من
لێ گەڕیانا هویر
پەرتوکخانە
ناونامە بو زاروکێن کورد
کرونولوژیا ڕویدانا
ژێدەر
پاش
کومکری
چالاکی
چەوا لێ بگەڕهم؟
بەلاڤوکێن کوردیپێدیا
ڤیدیۆ
دارشتنا پولا
بابەت ب هەلکەفتێ
ڤڕێکرنا بابەتی
ڤرێکرنا وێنەی
ڕاپرسی
بوچوونێن هەوە
پەیوەندی
کوردیپیدیا پێدڤی ب چ زانیاریانە!
ستاندارد
رێسایێن بکار ئینانێ
کوالیتیا ڤی بابەتی
دەربارێ مە
ئەرشیڤ ڤانێن کوردیپێدیا
دەربارەی مە چ گوتیە؟
کوردیپیدیایێ بکە د مالپەرێ خودا
تومارکرن / ڤەمراندنا ئیمێلی
ئامارێن مێهڤانا
ئامارا بابەتا
وەرگێرێ فونتا
گهوڕینا دیرۆکان
کۆنترلکرنا ڕاست نڤیسینێ
زمان و شێوەزارێ لاپەرا
کیبورد
لینکێت پێدڤی
ئێکستێنشنا کوردیپێدیا بو گوگڵ کروم
کوکیز
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
چوونا ژوور
دێ بمە هەڤکارێ هەوە
پەیڤا نهێنە تە ژبیر کریە!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 دەربارێ مە
 بابەت ب هەلکەفتێ
 رێسایێن بکار ئینانێ
 ئەرشیڤ ڤانێن کوردیپێدیا
 بوچوونێن هەوە
 کومکری
 کرونولوژیا ڕویدانا
 چالاکی - کوردیپێدیا
 هاریکاری
بابەتێ نوی
کەسایەتی
ئەسما یوسف ئەمین
24-03-2024
کاروان م. ئاکرەیی
جهـ
کۆچۆ
21-03-2024
ڤەژەن کشتۆ
کەسایەتی
پشتیوان جەمال ئەحمەد
17-03-2024
کاروان م. ئاکرەیی
پەڕتووکخانە
ڕێبەرێ مامۆستایێ پەروەردەیا وەرزشی بۆ پۆلا حەفتی بنەڕەت تا دووازدێ ئامادەیی
02-03-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
جهـ
حاتمیە
29-02-2024
ڤەژەن کشتۆ
جهـ
سنونێ
27-02-2024
ڤەژەن کشتۆ
کەسایەتی
سوهەیلا قازی محەمەد
25-02-2024
کاروان م. ئاکرەیی
کەسایەتی
زوڵفا محمود عەبدوڵا کوێخا مارف
25-02-2024
کاروان م. ئاکرەیی
ڤیدیۆ
ئەڤ بیرۆکەیا لە کیڤە سەرچاڤە گرتییە کە دبێژن ئێزیدییەکان کورد نین؟
23-02-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
کەسایەتی
سەبریا هەکاری
21-02-2024
زریان سەرچناری
ئامار
بابەت 514,826
وێنە 104,282
پەرتوک PDF 18,891
فایلێن پەیوەندیدار 94,732
ڤیدیۆ 1,232
کەسایەتی
کەریم کابان
کەسایەتی
کوێستان داودی
جهـ
تل قەسەب
کەسایەتی
سەردار محەمەد عەبدولڕەحمان
کەسایەتی
سەبریا هەکاری
15ی ئابی 1984 ساڵیادی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی پەکەکە (PKK)
هەر کون و ڕیدانەکا وڵاتی، ل ڕوژهەڵات هەیا ڕوژئاڤا، ل باکوور هەیا باشوور... دبیتە چاڤکانیا کوردیپێدیا!
پول: کورتەباس | زمانێ بابەتی: کوردیی ناوەڕاست
هەڤپشکی کرن
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
هەلسەنگاندنا بابەتی
نایاب
گەلەك باشە
ناڤنجی
خراب نینە
خراب
بو ناڤ لیستا کومکریا
ڕایا خو دەربارەی ڤی بابەی بنڤێسە!
گهوڕنکاریێن بابەتی!
Metadata
RSS
گووگلا وێنا بو بابەتێ هەلبژارتی!
گوگل دەربارەی بابەتێ هەلبژارتی!
Kurmancî - Kurdîy Serû0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0

15ی ئابی 1984 ساڵیادی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی پەکەکە (PKK)

15ی ئابی 1984 ساڵیادی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی پەکەکە (PKK)
15ی ئابی 1984
" ساڵیادی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی پەکەکە (PKK) "

د.سەلام عەبدولکەریم

پەکەکە چۆن دامەزرا؟ دامەزرێنەرانی کێ بووون؟ کەی خەباتی چەکداری ڕاگەیاند؟ هۆکارەکانی چی بووون؟ قۆناغەکانی خەباتی چەکداری کامانە بووون؟ شێوازی خەباتە چەکداریەکە چۆن بووو؟ ئەنجامەکانی چی بووون؟ کەمو کورتیەکانی چی بوون؟

ئیسماعیل بێشکچی :"خەباتی چەکداریی PKK دیواری ترسی ڕوخاند و چاوی خەڵکی کوردستانی کردەوە".

رەگو ڕیشەی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK)

ئەو ئازادیە سیاسیەی دەستوری 1961 هێنایە ئاراوە، بۆیەکەمجار ڕێگەی بەرەوتی چەپ لەتورکیادا کەپارتی سیاسی بەگوێرەی یاسا دابمەزرێت.1 هاوکات بەهۆی خراپی ڕەوشی ئابووری تورکیا لەساڵانی شەستەکان و تێکچونی بارودۆخی کۆمەڵایەتی ئەو وڵاتە و بڵاوبوونەوەی بێکاریی و سەختبوونی بژێوی ژیان و پەیوەستبوونی دەسەڵاتی سیاسی ئەو وڵاتە بەبلۆکی سەرمایەداریەوە، 2 لەگەڵ کارلێک کردنی ڕەوتی چەپی تورکیا بەجوڵانەوە و شۆڕشە چەپە ڕزگاریخوازییەکانی گەلانی ناوچەکە و جیهان لەنمونەی شۆڕشی 1968ی فەرەنسا و شۆڕشی ڤێتنام و کوبا و لەسەروی هەمووشیانەوە نزیکبوونەوە لەبلۆکی سۆسیالیستی بەرابەرایەتی یەکێتی سۆڤیەت، وایانکرد لەماوەیەکی کەمدا ڕەوتی چەپ لەتورکیا گەشەسەندنێکی بەرچاو بەخۆوە ببینێت و مەترسی لەسەر ژیانی سیاسی لەتورکیا دروست بکات.3
ئەگەرچی لەساڵی 1971 بۆجاری دووەم کودەتایەکی سەربازی کرایەوە و ئامانج لێی پارێزگاری بوو لەبنەماکانی کەمالیزم کەدەوڵەتی تورکیای لەسەر دامەزرابوو لەرێگەی خۆرزگارکردن لەهەڵکشانی ڕەوت و پارتە چەپەکان، 4 بەڵام ئەمە ڕێگر نەبوو، لەوەی جارێکیتر لەساڵانی حەفتاکان ڕەوتی چەپ کارایی خۆی لەسەر گۆڕەپانی سیاسی جێبهێڵێت. بەتایبەت ڕوبەڕوبوونەوە و ململانێی سیاسی لەتورکیا پێی نابووە قۆناغێکی هەستیارەوە، چونکە بەردەوامبوونی خراپی ڕەوشی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی تورکیا پاڵنەرێکی بنەڕەتی بوو، لەوەدایە ئەو پارت و ڕێکخراوە چەپانەی تورکیا خەباتی سیاسی و مەدەنیانەی خۆیان بگوێزنەوە سەر شەقام و نێو زانکۆکان، کەدوو ژینگەی بەهێز و بەپیتی ململانێ سیاسیەکان بوون. دەستپێکردنی خۆپیشاندان و ناڕەزایی جەماوەری کرێکاران و قوتابیانی زانکۆکان فاکتەری یارمەتیدەری دەرکەوتنی چەندین ڕێکخراوی چەپ بوون لەسۆسیالیزمی سۆڤێیتەوە تادەگاتە ماویزم و مارکسیسزم و لینینیزم.5
پێشتر بەهۆی ڕێگرە دەستوری و یاساییەکانەوە ڕوناکبیر و تێکۆشەرانی کورد نەیانتوانی پارت و ڕێکخراوی سیاسی کوردی ئاشکرا دابمەزرێنن، بەڵام ساڵی 1963 توانیان یەکەمین پارتی سیاسی بەناوی(پارتی دیموکراتی کوردستانی تورکیا) دابمەزرێنن، دوای شەش ساڵ ئەم پارتە بۆدوو باڵ دابەش بوو، دوای ئەوەی دوبەرەکیان تێکەوت، باڵێک بەسەرکردایەتی د.سەعید قورمزی توبراق(د.شوان) و پێیانوترا(شوانیەکان) ئاراستەیەکی چەپڕەوی هەبوو باڵەکەی تریش بەسەرۆکایەتی(سەعید ئاڵچی) و درێژکراوەی پارتی دیموکرات بوو.6 دواتریش هەندێکیتریان لەچوارچێوەی ڕێکخراو و یانە و پارتە چەپەکانی تورکیاوە هاتنەوە نێو کایەی سیاسی تورکیا و بەشداری ئەکتیڤیان تێداکردن لەوانە پارتی دیموکرات و پارتی کاری تورکی، بەڵام پاش ماوەیەک بەشێکی زۆریان لەو ڕێکخراوانە هاتنەدەرەوە، بەهۆی ئامادەنەبوونی ڕێکخراو و پارتە چەپەکان بۆداننان بەپرسی نەتەوایەتی کورد لەتورکیا و ڕویان کردە ئەوەی بەنهێنی ڕێکخراو و یانەی سیاسی و کۆمەڵایەتی کوردی دابمەزرێنن، هەندێکیان خاوەن شەقڵی سیاسی و هەندێکیشیان لەگەڵ گرتنەبەری خەباتی سیاسیدا خەباتی چەکداریشیان بەپێویستزانی و پەیڕەوییان لێکرد، بەڵام لەسەر ئاستێکی سنوردار، لەوانەش کۆمەڵەی کاوە و کۆمەڵەی ڕۆشنبیری یانەکانی ڕۆژهەڵات.7
ئەگەرچی بەشێک لەو کەسایەتیە سیاسیانەی دواتر پارتی کرێکارانی کوردستانیان دامەزراند وەک (عەبدوڵڵا ئۆجەلان و کەمال پیر و حەقی قەرار) لەنێو ڕەوتی چەپی تورکیا دەستیان بەکاری سیاسی کرد، بەڵام هەرزوو، بەدیاریکراویش لەساڵی 1973 لەچونە دەرەوەیەکی نارێکخراویاندا بەمەبەستی پشو و گەشت لەنزیک بەنداوی(چوبوک) لەرێگەی ئۆجەلانەوە یەکلایەنە بناغەی کارکردن بۆرێکخراوو جوڵانەوەیەکی چەپی سۆسیالیستیانە کاری لەسەر کرا، دوای ئەوەی بەرستەیەک دەسپێکی گفتوگۆکردن لەسەر دۆخی سیاسی نێوخۆیی تورکیای کردەوە، کاتێک وتی:"کوردستان کۆڵۆنیە".8
ئەم کۆبووونەوە ناڕێکخراوە لەمێژوی پارتی کرێکارانی کوردستاندا وەک ڕەگو ڕیشەی کارکردن بۆدامەزراندنی ڕێکخراو و دواتر پارتیەکی سیاسی تەماشا دەکرێ، چونکە ئەو بابەت و مەسەلانەی تێیدا گفتوگۆیان لەبارەوە کرا، هۆکاری نزیکتربووونەوەی ئەو کەسانەبووون بۆبەردەوامبووون لەسەر گۆڕینەوەی بیروڕای زیاتر و دواتریش سەرەنجام لەساڵی 1978 پێکەوە پارتی کرێکارانی کوردستانیان دامەزراند.

بۆچی پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) دامەزرا؟

دامەزراندنی کۆماری تورکیا لەسەردەستی مستەفا کەمال ئەتاتورک و لەسەر ئێسک و پروسک و پاشماوەی دەوڵەتی عوسمانی دوای جەنگی یەکەمی جیهانی و جێبەجێکردنی سیاسەتی قڕکردن و تواندنەوەی کورد لەسەر هەموو ئاستەکانی نەتەوە و دامرکاندنەوەی شۆڕشەکانی کورد و دواتریش سەپاندنی یەک پارتی سیاسی و قەدەغەکردنی فرەپارتایەتی لەتورکیا، جوڵانەوەی نەتەوایەتی کوردی تاقۆناغی هاتنەئارای دیموکراسیی سیاسی و ژیانی فرەحزبی سستکرد. لەو قۆناغانەشدا ستەمی سیاسی و ئابوووری و کۆمەڵایەتی تورکیا لەسەر کورد بەردەوامبوو، سەرباری خراپی بارودۆخی ناوچە کوردنشینەکانی باکوری کوردستان، بۆیە بەردەوام هۆشیاری نەتەوایەتی کورد ئامادەیی هەبوو، چونکە سەرباری ئەوەی بارودۆخەکان ناهەموار بوون، بەڵام جموجوڵی ڕوناکبیری و سیاسی کورد بەردەوامبووو.9 بۆیە ڕەتکردنەوەی ئەو ستەمە یەکێک لەهۆکارە سەرەکیەکانی دامەزراندنی پارتی کرێکاران بوو. هەروەها کارکردن بۆرزگارکردنی کوردستان و بەرپاکردنی سیستمێکی سۆسیالیستی پاڵنەرێکیتری ئەو دامەزراندنەبوو.10 سەرەڕای ئەوەی لەبنەڕەتدا سەرهەڵدانی پارتی کرێکارانی کوردستان گەڕان بوو بەدوای ئازادی و ژیانێکی ئازادانەدا، کەمرۆڤی کورد هەست بەرێز و بەها و کەرامەتی نەتەوەیی خۆی بزانێت و بەرپەرچی کۆیلایەتی بداتەوە.11

شێواز و قۆناغ و ئامانجەکانی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی PKK

کاتێک PKK خەباتی چەکداریی ڕاگەیاند، زیاتر لەسەر شێوازی(جەنگی پارتیزانی) یاخود جەنگی گەریلایی بووو، 12 نەک جەنگی بەرەیی. بێگومان ئەمەش لەلایەک پێوەندیی بە نابەرابەری هێزی هەردوولاوە هەبووو، بەشێوەیەک سوپای تورکیا بە قەبارە زۆر و گەورە و خاوەنی چەکی پێشکەوتوویی سەربازیی و لەلایەکی ترەوە هێزی چەکداریی PKK کەم و دیاریکراو و چەکی پێشکەوتووی ئەوتۆشیان پێنەبوو، پەکەکە بەچەند قۆناغێک دەستی بەخەباتی چەکداریی کرد. وەک قۆناغی سەرەتایی، کە زیاتر خۆی لە پڕوپاگەندەی چەکداریدا دەبینییەوە، تێیدا پشت بەرێسایەکی دیاریکراو و جێگیر نەدەبەسترا و گروپی چەکدار هەڵدەستان بە جوڵە و ئاراستەکردنی لێدان لە نێوەندێکدا، کە ترس و ملکەچی زاڵبووو بەسەریدا. ئامانجیش لێی نەهێشتنی ترس و دروستکردنی بوێریی و کردنەوەی کەناڵی پێوەندیی بووو لەگەڵ میللەتدا.
قۆناغی دووەم، بریتیی بوو لە پێڕەوکردنی توندوتیژیی تاکەکەسیی، کە خۆی لە کردەی کوشتن و بەسزا گەیاندنی ئەو خەڵکانەدا دەبینییەوە، کە PKK وەک خەڵکی ناپاک و بەکرێگیراو لە قەڵەمی دەدان. ئەم توندوتیژییە تاکەکەسییە لە قۆناغی خەباتی ئایدۆلۆژییەوە تا پێکهێنانی گروپە چەکدارەکان دەگرتەوە. ئەمەش بە ئامانجی گەمارۆدانی ئەو ترس و تیرۆرەی، کە ئامانج لێی پارچە پارچەکردن و لەبەر یەک هەڵوەشاندنی PKK بوو. قۆناغی سێیەمیش، قۆناغی کۆچکردن و جێهێشتنی تورکیای دەگرتەوە لەلایەن PKKەوە بۆ سوریا و لەوێشەوە نیشتەجێبووونیان لە لوبنان و کردنەوەی سەربازگەی ڕاهێنانی گەریلایی و ئامادەکردنی گروپی چەکداریی.13 هەرچی قۆناغی چوارەمیشە، لە دیرۆکی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی PKKلە (15ی ئابی 1984) تا قۆناغەکانی دواتر دەگرێتەوە.14
PKK ئامانجی زۆری لە ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی لەو دیرۆکەدا هەبوو، چونکە ویستی پەیامێک بگەیەنێتە دەوڵەتی تورکیا، کە سەرەڕای هەموو سیاسەتەکانی گرتن و زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و لە سێدارەدان و کوشتنی سەرکردە و ئەندام و کادرەکانیان بووونیان ماوە و تەنانەت توانای ئاڵنگاریی چەکداریشیان هەیە. لە ڕاستیشدا ئەم هەنگاوە شتێکی کتوپڕ و پێشبینی نەکراو بوو لای تورکیا، چونکە چ لە باکووری کوردستان و چ لە نێوچەکانی تری تورکیاشدا زۆربەی ڕێکخراوە چەپەکان بەهۆی کاریگەرییەکانی ئەو سیاسەتانەی دوای کودەتاکەی(12ی ئەیلوولی 1980) گیرابووونە بەر تورکیایان جێهێشتبوو، هەروەها زەبری گەورەشیان بەرکەوتبووو، جگە لەوەی مییللەتیش باوەڕی بە زۆربەی ڕێکخراوەکانی تر نەما بوو.15 لەو ماوەیەشدا هیچ شۆڕش و ڕاپەڕینێکی چەکداریی ڕوینەدا، بەڵام PKK توانی ئەو بێدەنگییە تێکبشکێنێت. تەنانەت تورکیا لەو قۆناغەدا ئەو پارتەی وەک گروپێکی بچووکی چەکداریی بێ ڕۆڵ و کاریگەری دەناساند، کە هیچ پشتگیرییەکی جەماوەری نییە و ئامادەش نەبوو لە بەرامبەریاندا چەمکی شەڕیش بەکاربێنێت. هاوکات جوڵانەوەی کورد لەو قۆناغەدا لە دۆخێکی لاوازیدا بوو، سەرەڕای ئەو دابەشبووونەی لە جەستەی جوڵانەوەکەدا هەبوون و خەڵکی کوردستانیش نائومێد و نیگەران بوون.16 بۆیە ئامانجەکانی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی بریتیی بوو لە خستنەگەڕی توانای شۆڕشگێڕیی و تەیارکردنی نەتەوە لە ڕووی سیاسیی و سەربازی لەسەر بنەمای لە نێوبردنی سەرمایەداریی و دواتر سەربەخۆیی کوردستان و ڕزگاربوون لە ژێر دەستەیی. لەهەمان کاتدا نەهێشتنی دەسەڵاتی داگیرکاریی لە کوردستان لە ڕووی سەربازیی و سیاسیی و ئابوووریی و کولتوریی و کۆمەڵایەتییەوە و جوڵاندنی ئەو توانا شۆڕشگێڕییەی، کەلای ئەندام و کادیرانی PKK هەبووو.17

بایەخ و دەرئەنجامەکانی خەباتی چەکداریی (PKK)

راگەیاندنی خەباتی چەکداریی لەلایەن PKK ەوە لە (15ی ئابی 1984) و بەو چالاکییە چەکدارییانە چەند بایەخ و گرنگییەکی هەبوو، لەوانە: لەو دیرۆکە بەدواوە PKK لە قۆناغی پڕوپاگەندەی چەکدارییەوە پێی نایە قۆناغی گەریلاییەوە (ئەگەرچی دواتر و لە هەندێک دۆخدا گەڕایەوە سەر پێڕەوکردنی پڕوپاگەندەی چەکداریی)، چونکە لە قۆناغەکانی دواتردا خۆئامادەکردنی چەکداریی فراوانتر بوو.18 جگە لەوەی کاریگەریی هەبوو لەسەر ڕەواندنەوەی ترس لە دەسەڵاتی سیاسیی و سەربازیی تورکیا و ژیاندنەوەی ئومێدی ڕزگاریی، بەتایبەتیش دوای کودەتای(12ی ئەیلوولی 1980)، کە باڵی بەسەر لایەنی دەروونی خەڵک و بزوتنەوەی چەپی تورکیا و نەیارەکانی دەسەڵاتی سیاسیی ئەو وڵاتەدا کێشا بوو، بۆیە ئەو ترسەی شکاند و سەرەتایەک بوو بۆ گواستنەوەی بوێریی بۆ نێو خەڵک. وەک ئیسماعیل بێشکچی دەڵێت:"دیواری ترسی ڕوخاند و چاوی خەڵکی کوردستانی کردەوە".19 هەروەها کاریگەریی لەسەر کێشەی کورد لە تورکیا هەبوو، چونکە PKK بە ئامادەکاریی و ڕێکخستن و ئیرادەوە بڕیاری جەنگی چەکداریی ڕاگەیاند، چونکە ئەو ڕووداوە تەنها دووراییەکی چەکداریی و سەربازیی نەبوو، هێندەی سیاسیی و ئایدۆلۆژیی و ڕێکخستنیش بوو.20 بۆیە لەو دیرۆکە بە دواوە تورکیا لەسەر ئاستی نێوخۆیی و دەرەکیی حساباتی وردتری بۆ پرسی کورد بە گشتیی و PKK بەتایبەت دەکرد. سەرەڕای ئەوەی کاریگەریی لەسەر لایەنی سەربازیی تورکیا هەبوو، چونکە(کەنعان ئێڤرن) کاتێک سەردانی شەمدینانی کرد، لەوێ وتارێکی پێشکەشکرد و سوپای حەوتەم، کە لە ویلایەتی دیاربەکر لە کاتی جاڕدانی ئەحکامی عورفییەوە ساڵی 1983 جێگیر کرا بوون، دەستی بەپرۆسەی کێوماڵکردنی فراوان بە دوای چەکدارانی PKK لە نێوچە شاخاوییەکانی سێگۆشەی(هەکاری، سیرت، ماردین)دا کرد.21 لەسەر ئاستی پێوەندیی هەرێمیی و سیاسەتی دەرەوەی تورکیا کاریگەریی گەورەی هەبوو، چونکە لێرەوە زیاتر تورکیای هاندا، کە پێوەندییە سیاسیی و سەربازیی و دۆستانەییەکانی خۆی لەگەڵ وڵاتانی نێوچەکە بە گشتیی و عێراق و ئێران و سوریا بەتایبەت لە چوارچێوەی پێوەندییە هەرێمییەکاندا پتەوتر بکات بۆ ڕوبەڕووبوونەوەی مەترسیی چەکدارییPKK. لەلایەکی ترەوە لەو دیرۆکەوە قۆناغێکی نوێ لە خەباتی سیاسیی و چەکداریی دەستیپێکرد، چونکە پەکەکە دواتر هێزی ڕزگاریی کوردستان(HRK ی ڕاگەیاند و لە نەورۆزی 1985 یشدا بەرەی نیشتمانیی ڕزگاریی کوردستان(ERNK)ی دامەزراند.22 ئەگەرچی وەک بەرەیەکی میللیی و مەدەنیی و ئامرازێکی پڕوپاگەندەیی ناسرا، بە ئامانجی یەکخستن و کۆکردنەوەی هەموو ئەو کەسانەی بنەما و هزری سیاسی PKK یان قبووڵ بوو، بەڵام هاوکاریی چالاکییە چەکدارییەکانی دەکرد.23 هەروەها مەعسوم قورقماز(عەگید)یش یەکەم فەرماندەی ئەو بەرەیە بوو. لە ڕووی ئابوورییەوە ساڵانە زیانی نزیکەی(8) ملیار دۆلاری لە تورکیا دەدا، کە ئەو وڵاتە ئەو بڕە پارەیەی بە سەر گوندپارێزان و پۆلیس و سیخوڕەکانی لە باشووری کوردستان دابەش دەکرد، جگە لە قەرەبووکردنەوەی ئەوانەی تر، کە لە نێوچەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی تورکیادا بوون.24 سەرەڕای خەرجی سوپا و جەنگەکانی دژی PKK.25
بەڵام سەرباری ئەو بایەخ و گرنگییانەی خەباتی چەکداریی PKK هەیبوو، هاوکات لە کەموکوڕیش بەدەر نەبووو، لەوانە: مەبەستی سەرەکی PKK لە سەرەتای ڕاگەیاندن و ئەنجامدانی خەباتی چەکدارییەوە لە (15ی ئابی 1984) زیاتر ناردنی پەیامێکی ئاڵنگاریی بوو بۆ دەسەڵاتی سەربازیی تورکیا دوای کودەتای (12ی ئەیلوولی 1980)، بەهۆی ئەو سیاسەتە توندوتیژەی دەرهەق بە کورد بەگشتیی و بەرامبەر ئەندام و سەرکردە و کادرانی ئەو پارتە گرتبوویانە بەر لە باکوری کوردستان لە گرتن و ڕاوەدونانەوە تا دەگاتە زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و کوشتن و لە سێدارەدان، چونکە جەمیل بایک(هەڤاڵ جومعە) باس لەوە دەکات، بە ڕاگەیاندنی(15ی ئاب)، خەڵکی نێوچەی بۆتان دەرکەوتن و ئامادەبوون بەشداری لەو خەباتە چەکدارییەدا بکەن، بەڵام بەهۆی نەبووونی بەرنامەی PKK بۆ هەڵسوکەوتکردن لەگەڵ ئەو ڕەوش و دەرئەنجامە، دواجار وەڵام نەدانەوەی خەڵک و گێڕانەوەیان بۆ ماڵەکانی خۆیان، وایکرد زیانێکی گەورە لە خەباتی سیاسیی و چەکداریی PKK لەو قۆناغەدا بکەوێت، چونکە کاتێک PKK دەستبەرداری ئەو خەڵکە بوو، بە ئاراستەیەکی پێچەوانە تورکیا سودی لێبینین و هەر ڕاستەوخۆ لە چوارچێوەی سیستێمی گوندپارێزاندا ڕێکیخستن، کە ئەرکی سەرەکیشیان ڕوبەڕووبوونەوەی چەکدارانی PKK بوو. لەمبارەوە نموونەی گوندی (ئۆسیان) دێنێتەوە، کە پێشتر شوێنی حەوانەوەی کادرەکانیان بووە، بەڵام دوای ئەوە زۆربەی خەڵکەکەی بوونەتە گوندپارێز.26 هەروەها کاتێک کۆبووونەوە کراوە بۆ قسەکردن و تاوتوێکردنی ڕاگەیاندنی خەباتی چەکداریی لە (15ی ئابی 1984) تەنها قسە لەسەر ئەو قۆناغە کراوە، نەک قۆناغی دوای ڕاگەیاندن و دەرئەنجامەکانی، چونکە پێیان وابووو لەو دیرۆکەدا دەستپێشخەری سیاسیی و چەکداریی لە دەستیاندا بووە و توانای ئەوەیان هەبوو شەڕ و دەرئەنجامەکانی بە قازانجی خەباتی سیاسیی خۆیان و پرسی کورد بەکاربێنن و دەرفەتەکان بقۆزنەوە.27 هەروەها پشت بەستنی یەکە چەکدارییەکان بە شێوەیەکی بنەڕەتیی و پێچەوانەی بنەماکانی خەباتی چەکداریی و مانەوەی زۆر لە گوندەکان و جێگیر نەبوون لە دەوروبەریان، بەتایبەت لە کاتی شەودا لەسەر شێوەی یەکەی بچووکی چەکداریی پێکهاتوو لە (3-5 چەکدار).28 هەروەها جوڵان و جموجوڵی گروپە بچووکە چەکدارییەکان بە شێوەی ئاشکراو کەوتنە نێو نەخشەی سەربازیی تورکیاوە. جگە لەوەی هەڵنەسەنگاندنی باری جوگرافیای نێوچە کوردنشینەکان و ئەو شوێنانەی چالاکی چەکداریی تێدا ئەنجام دەدرا و جوڵە نەکردن بە گوێرەی ڕێساکانی خەباتی چەکداریی بەشێوەیەکی باشتر و هەڵسوکەوتی خراپ لەگەڵ خەڵکی گوندەکاندا، بەجۆرێک پێڕەویکردنی لە بنەمای(یان نانمان دەدەنێ، یان ڕوبەڕووتان دەبینەوە).29 سەرەڕای ئەوەی زیان گەیاندن بە هێزی گەریلایی PKK بەهۆی کوژرانی ژمارەیەکی زۆری گەریلا و سەرکردە و فەرماندە گەریلاییەکانیان لە جەنگەکاندا، لە ڕاگەیاندنی خەباتی چەکدارییەوە، سەرەڕای کوژرانی هەزاران هاوڵاتیی کورد و تورک و جەندرمە و سەربازانی سوپای تورکیا، کە کاریگەری هەبوو لەسەر هێزی مرۆیی لە هەردوولا.30


پەراوێز و سەرچاوەکان

1. د.عماد الجواهری: النظام السياسي الترکی، ماخوذ من کتاب د.ابراهيم خليل احمد واخرون: ترکيا المعاصرة، مرکز الدراسات الترکية، ص(103-104)، د.ابراهيم د.خليل احمد ود.خليل علی مراد: ايران وترکيا، دراسة فی التاريخ الحديث والمعاصر، دار الکتب للطباعة والنشر، الموصل، 1992، ص(292-293).
2. د.صلاح سعدالله: المسالة الکردية فی ترکيا، ط1، مطبعة(شفيق)، بغداد، 1991، ص15، و د.عماد احمد الجواهری: البنية الاجتماعية فی ترکيا، ماخوذ من کتاب ترکيا المعاصرة، ص155.
3. د.احمد نوری النعيمی: ظاهرة التعدد الحزبی فی ترکيا(1945-1980)، دار الحرية للطباعة، بغداد، ص202، و ڕ.يورک اوغلو: ترکيا حلقة ضعيفة فی السلسة الامبريالية، ترجمة(فاضل لقمان) دار ابن ڕشد للطباعة والنشر، بيروت، 1979، ص(32، 47).
4. کودەتا سەربازیەکان 50 ساڵ تورکیایان بەرەو دواوە برد، ئا: باران کایا، گۆڤاری(دۆسێی تورکیا)، ژ(2) مایسی 2005، ل(120-121).
5. د.ابراهيم خليل احمد: الاحزاب السياسية فی ترکيا، ماخوذ من کتاب د.ابراهيم خليل احمد واخرون: ترکيا المعاصرة، ص(178-179).
6. د.حنا عزو بهنان: قضية حزب العمال الکردستاني وانعکاساتها علی العلاقات العراقية – الترکية 1984-2007، مجلة(دراسات اقليمية)، عدد(5)، النسخة الالکترونية.
7. ماجد خەلیل: ڕێکخستنە سیاسیەکانی باکوری کوردستان، 1960-1980، ل(4-45).
8. نبیل الملحم: سەرۆک و گەل، حەوت ڕۆژ لەگەڵ ئاپۆ، تشرینی دوەمی 1999، ل49، حەسەن جودی: مێژوویەک لەئاگر، ل(76-77).
9. د.ابراهيم الداقوقی: اکراد ترکيا، ط2ا، دار ئاراس للطباعة والنشر، اربيل، ص183، ئۆجەلان: عەشقی کورد، و.(ئەستێرە عەبدولجەبار)، چ1، 2009، ل(185، 189).
10. حەسەن جودی: سەرچاوەی پێشوو.
11. ئۆجەلان، هەڵبژاردە، ل(66، 68).
12. جەنگی پارتیزانی یان گەریلایی بە شێوازێکی پێشکەوتووی شەڕ دادەنرێت، بەجۆرێک لە نێوان دوو هێزی ناهاوسەنگ ڕوودەدات، کە لایەنێکیان بەهێزێکی بچووک و توانایەکی زۆر کەمەوە، ڕوبەڕووی هێزێک دەبێتەوە، کە لە ڕووی چەکداریی و تەکنەلۆژییەوە خاوەن توانایەکی زۆرە، بڕوانە ڕێبوار: بۆچی PKK جەنگی پارتیزانی هەڵبژارد؟ ڕ(وڵات)، ژ(92)، دووشەممە(18/9/1995).
13. درر الکلام، ص38.
14.PKK PROGRAMI VE TÜZÜĞÜ, PKK Olağanüstü 7. Kongresı. 17 October 2000, p16.
15. هەڤاڵ جومعە: مێژووی پارتی کرێکارانی کوردستان، ل475، و د.حامد محمود عیسی: القچیە، ص282.
16. کرستینا کۆیڤونەن: جەنگی شاراوە، ل206، و د.ابراهیم الداقوقی: اکراد ترکیا، ص198، و حەسەن جودی: مێژوویێک، ل352.
17. انطلاقة 15ی اب دشنت التاريخ المعاصر وصفق ضمانة النصر، جريدة(وڵات)، ع(27)، السنة الثانية، الاثنين(18/8/1994).
18. هەڤاڵ جومعە: مێژووی، ل(478-479).
19. هەنگاوی(15ی ئاب) لە بۆچوونە جیاوازەکاندا، ڕ(وڵات)، ژ(29)، دووشەممە(29/8/1994)، و 15ی تەباخ.
20. حەسەن جودی: مێژوویێک، ل(354-355).
21. د.ابراهيم الداقوقی: اکراد، ص199.
22. ميخائيل م.جونتر: الاکراد، ص(56-57)، وهةظالَ جومعة: ميَذووي، ل477.
23. سعد ناجی جواد: دراسات، ص35.
24. د.حامد محمد طه السويدانی: قضية حزب العمال الکردستانی واثرها علی العلاقات الترکية- الروسية(1984-1999)، مج(دراسات اقليمية)، ع(29)، مرکز الدراسات الاقليمية، جامعة الموصل، 2013، ص226.
25. CINK SARACOGLU: KURDS OF MODERN TURKEY, Migration,Neoliberalism and Exclusion in Turkish Socity, I.B.T AURIS Publishers, LONDON. NEW YORK, TURAIS ACACEMIC, p92.
26. هەڤاڵ جومعە: مێژووی، ل478.
27.ه.س، ل479.
28. درر الکلام، ص38.
29. ن.م، ص39.
30. بۆ زانینی وردەکاریی ژمارەی قوربانیانی جەنگی نێوان PKK و دەوڵەتی تورکیا بڕوانە خشتەی ژ(1)، لە پاشکۆی هێڵکاریی و خشتەکان.

تێبینی: درێژەی ئەم بابەتە و زۆر وردەکاری تر دەتوانن لەتێزی دکتۆراکەمان بخوێننەوە، کە ساڵی 2015 چاپکراوە.
ئەڤ بابەت ب زمانا (کوردیی ناوەڕاست) هاتیە نڤیساندن، کلیک ل ئایکۆنا بکە ژ بو ڤەکرنا ڤی بابەتی ب ڤی زمانا کو پی هاتیە نڤیساندن!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
ئەڤ بابەتە 7,864 جار هاتیە دیتن
هاشتاگ
ژێدەر
[1] تۆڕێن جڤاکی | کوردیی ناوەڕاست | Salam Abdulkareem
فایلێن پەیوەندیدار: 1
بابەتێن پەیوەستکری: 22
بەلگەنامە
پەڕتووکخانە
رێکەوت و رووداو
کورتەباس
کەسایەتی
زمانێ بابەتی: کوردیی ناوەڕاست
پارت / لایەن: پ. ک. ک.
جوڕێ دۆکومێنتێ: زمانی یەکەم
زمان - شێوەزار: ک. باشوور
وەڵات - هەرێم: باشوورێ کوردستانێ
وەڵات - هەرێم: تورکیا
وەڵات - هەرێم: سووریا
کاتەگۆریا ناڤەڕۆکێ: دوزا کورد
تایبەتمەندی یێن تەکنیکی
خودانێ ڤی بابەتی مافا وەشانێ بابەتی دانە کوردیپێدیا، سوپاس!
کوالیتیا ڤی بابەتی: 99%
99%
ئەڤ بابەتە ژ لایێ: ( زریان سەرچناری ) ل: 15-08-2019 هاتیە تومارکرن
ئەڤ بابەتە ژ ئالێ: ( هاوڕێ باخەوان ) ل : 15-08-2019 پێداچوون ژبوو هاتییە کرن و ڕەها بوویە
ئەڤ بابەتە بو دویماهیک جار ژ لایێ: ( هاوڕێ باخەوان )ڤە: 15-08-2019 هاتیە ڕاست ڤەکرن
ناڤ و نیشانێن بابەتی
ئەڤ بابەتە 7,864 جار هاتیە دیتن
فایلێن پەیوەست کری - ڤێرشن
جور ڤێرشن ناڤێ تومارکەری
فایلا وێنەیی 1.0.153 KB 15-08-2019 زریان سەرچناریز.س.
کەسایەتی
فادیا فێسەڵ ڕەڤۆ حسێن
پەڕتووکخانە
دیوانا ئەحمەد عەرەب سلێڤانەیی
کەسایەتی
فایزا دربۆ حسێن
کەسایەتی
عیدۆ بشار خەلەف
کەسایەتی
عەیشان هەسن دەروێش حەمۆ
کەسایەتی
سەبریا هەکاری
کەسایەتی
عەیشان مجۆ بەرکات جۆمەر
کەسایەتی
عەبدوڵا ساڵح ئاکرەیی
پەڕتووکخانە
ڕێبەرێ مامۆستایێ پەروەردەیا...
پەڕتووکخانە
دەولەت و میرگەهێن کوردی ل س...
پەڕتووکخانە
دیوانا ئەحمەد حاجی بەرواری ...
کەسایەتی
خەیری ئادەم
کەسایەتی
سەرهات ناریمان خەمۆ
کەسایەتی
عیسا هادی شەکر فارس
پەڕتووکخانە
باشوورێ کوردستانێ و بەغدا- ...

روژەڤ
کەسایەتی
کەریم کابان
18-01-2024
کاروان م. ئاکرەیی
کەریم کابان
کەسایەتی
کوێستان داودی
26-01-2024
کاروان م. ئاکرەیی
کوێستان داودی
جهـ
تل قەسەب
01-02-2024
ڤەژەن کشتۆ
تل قەسەب
کەسایەتی
سەردار محەمەد عەبدولڕەحمان
06-02-2024
کاروان م. ئاکرەیی
سەردار محەمەد عەبدولڕەحمان
کەسایەتی
سەبریا هەکاری
21-02-2024
زریان سەرچناری
سەبریا هەکاری
بابەتێ نوی
کەسایەتی
ئەسما یوسف ئەمین
24-03-2024
کاروان م. ئاکرەیی
جهـ
کۆچۆ
21-03-2024
ڤەژەن کشتۆ
کەسایەتی
پشتیوان جەمال ئەحمەد
17-03-2024
کاروان م. ئاکرەیی
پەڕتووکخانە
ڕێبەرێ مامۆستایێ پەروەردەیا وەرزشی بۆ پۆلا حەفتی بنەڕەت تا دووازدێ ئامادەیی
02-03-2024
ڕاپەر عوسمان عوزێری
جهـ
حاتمیە
29-02-2024
ڤەژەن کشتۆ
جهـ
سنونێ
27-02-2024
ڤەژەن کشتۆ
کەسایەتی
سوهەیلا قازی محەمەد
25-02-2024
کاروان م. ئاکرەیی
کەسایەتی
زوڵفا محمود عەبدوڵا کوێخا مارف
25-02-2024
کاروان م. ئاکرەیی
ڤیدیۆ
ئەڤ بیرۆکەیا لە کیڤە سەرچاڤە گرتییە کە دبێژن ئێزیدییەکان کورد نین؟
23-02-2024
ڕۆژگار کەرکووکی
کەسایەتی
سەبریا هەکاری
21-02-2024
زریان سەرچناری
ئامار
بابەت 514,826
وێنە 104,282
پەرتوک PDF 18,891
فایلێن پەیوەندیدار 94,732
ڤیدیۆ 1,232

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.33
| پەیوەندی | CSS3 | HTML5

| دروستکرنا لاپەری 0.578 چرکە!