Library Library
Search

Kurdipedia is the largest multilingual sources for Kurdish information!


Search Options





Advanced Search      Keyboard


Search
Advanced Search
Library
Kurdish names
Chronology of events
Sources
History
User Favorites
Activities
Search Help?
Publication
Video
Classifications
Random item!
Send
Send Article
Send Image
Survey
Your feedback
Contact
What kind of information do we need!
Standards
Terms of Use
Item Quality
Tools
About
Kurdipedia Archivists
Articles about us!
Add Kurdipedia to your website
Add / Delete Email
Visitors statistics
Item statistics
Fonts Converter
Calendars Converter
Spell Check
Languages and dialects of the pages
Keyboard
Handy links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
Languages
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
My account
Sign In
Membership!
Forgot your password!
Search Send Tools Languages My account
Advanced Search
Library
Kurdish names
Chronology of events
Sources
History
User Favorites
Activities
Search Help?
Publication
Video
Classifications
Random item!
Send Article
Send Image
Survey
Your feedback
Contact
What kind of information do we need!
Standards
Terms of Use
Item Quality
About
Kurdipedia Archivists
Articles about us!
Add Kurdipedia to your website
Add / Delete Email
Visitors statistics
Item statistics
Fonts Converter
Calendars Converter
Spell Check
Languages and dialects of the pages
Keyboard
Handy links
Kurdipedia extension for Google Chrome
Cookies
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی - کوردیی سەروو
Kurmancî - Kurdîy Serû
هەورامی
Zazakî
English
Française
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Sign In
Membership!
Forgot your password!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 About
 Random item!
 Terms of Use
 Kurdipedia Archivists
 Your feedback
 User Favorites
 Chronology of events
 Activities - Kurdipedia
 Help
New Item
Library
Water as a Weapon in Syria and Iraq: The self-proclaimed Islamic State and the War for Water and Power
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
THE DEVELOPMENT OF A BILINGUAL EDUCATION CURRICULUM IN TURKEY: A MIXED METHOD STUDY
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Implications of the Basque Bilingual Education System: Informing the Establishment of a Kurdish Bilingual Education System in Tu
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
The Turkish film industry. Key developments 2004 to 2013
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Filmmaking in Turkey: History and Narratives
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Documentary Cinema in Turkey: The Politics and Aesthetics of Identity and Resistance
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
“We all need dignity” – the exclusion of persons with disabilities in Türkiye’s earthquake response
25-03-2024
Hazhar Kamala
Library
“INSIDE OUTSIDERS:” COMPARING STATE POLICIES TOWARDS CITIZENS OF PALESTINIAN AND KURDISH DESCENT IN ISRAEL AND TURKEY
24-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Turkish, Kurdish and Armenian Nationalists Mobilisations in France: between Conflicts and Integration in the Host Country
24-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Europeanization of Minority Policies under Conditionality: A Comparative Study of Latvia, Bulgaria and Turkey
24-03-2024
Hazhar Kamala
Statistics
Articles 514,954
Images 104,271
Books 18,883
Related files 94,727
Video 1,232
Articles
KURDISH NEWROZ: MYTHS RENEW...
Library
Victory Over The Darkness- ...
Articles
War with Isis: The struggle...
Biography
Atrin Azerfar
Library
Newroz as a Site of Perform...
ئاوڕدانەوەیەک لە کودەتاکەی بەکر سدقی و ستراکتۆری سەرەتایی سوپای عێراق
Kurdipedia has made information so easy! More than half a million records in your pocket due to your cell phones!
Group: Articles | Articles language: کوردیی ناوەڕاست
Share
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Ranking item
1 Vote 5
Excellent
Very good
Average
Poor
Bad
Add to my favorites
Write your comment about this item!
Items history
Metadata
RSS
Search in Google for images related to the selected item!
Search in Google for selected item!
Kurmancî - Kurdîy Serû0
English0
عربي0
فارسی0
Türkçe0
עברית0
Deutsch0
Español0
Française0
Italiano0
Nederlands0
Svenska0
Ελληνική0
Azərbaycanca0
Fins0
Norsk0
Pусский0
Հայերեն0
中国的0
日本人0
ئاوڕدانەوەیەک لە کودەتاکەی بەکر سدقی و ستراکتۆری سەرەتایی سوپای عێراق
Articles

ئاوڕدانەوەیەک لە کودەتاکەی بەکر سدقی و ستراکتۆری سەرەتایی سوپای عێراق
Articles

ئاوڕدانەوەیەک لە کودەتایەکەی بەکر سدقی و ستراکتۆری سەرەتایی سوپای ئێراق
نووسین: #محەمەد کامەران#
#06-01-2021#
نزیکەی سەد ساڵ بەسەر دامەزراندنی سوپای ئێراق تێپەڕ دەبێ؛ سوپایەک کە شەش مانگ بەر لە تاج لەسەردانانی شا فەیسەڵی یەکەم وەک دووەم لەشکری ڕێکخراو لە جیهانی عەرەبیدا – دوای میسڕ – دامەزرا. سوپایەکە زادەی تێکهەڵچڕژانی ئەو ئەفسەرانە بوو کە پێشتر، لە ژێر حوکمی عوسمانیدا، لە ئەکادیمیە سەربازییەکانی بەغدا و سلێمانییەوە دەردەچوون و دواتر ڕەوانەی ئیستەنبۆڵ دەکران تا لەلایەن پسپۆڕی ئەڵمانییەوە فێری دیسپڵێن و تەکنیکی سەربازی بن. بەدەر لە سەربازە ئاساییەکان، نووری سەعید، عەلی جەودەت ئەلئەیووبی، جەعفەر ئەلعەسکەری، و جەمیل ئەلمەدفەعی، کە کەسانی دیاربوون لە یەکە سەربازییەکانی سوپای عوسمانی، تا پێگەی سەرۆک وەزیران پەلیان کوتا. لەگەڵ بەرپابوونی یاخیبوونەکەی شەریفی مەککە لە حیجاز (باوکی مەلیک فەیسەڵ)، ئەم ئەفسەرانە کۆمەکییان بە لەشکرکێشی بەڕیتانیا کرد بۆ لەبەریەکهەڵوەشاندنی تەخت و تاجی عوسمانی. بەکر سدقی بە ڕەگەز کوردیش لەم ئەفسەرە لاوانە بوو کە لە ئیستەنبۆڵ خوێندبووی و دواتر لە سووریاوە خۆیدایە پاڵ یاخیبوونەکە.

سوپای ئێراق سەرەتا ڕێدۆزی بۆ بەرژەوەندیەکانی بەڕیتانیا دەکرد بۆ پاراستنی سامانی نەوتیی ویلایەتی موسڵ لە هەڕەشەکانی تورکیا بەر لەوەی لە ساڵی 1925 بەیەکجاری بە خاکی ئێراقەوە بلکێندرێ، و سوپایەکە بە شەختەبەندی ئیمپریالیستی سندم کرابوو تا نەبێتە سوپایەکەی نیشتیمانی: تا کۆتایی ساڵی 1932ش – دوای ماوەیەکی کەم لە ئازادبوونی فەرمی ئێراق لەژێر حوکمی کۆلۆنی –  لە 550 ئەفسەر و 9000 سەرباز بڕی نەدەکرد، کە بەسەر چەند بەتالیۆنێک دابەشکرابوون و پتر لە ویلایەتی موسڵ چڕکرابوونەوە. لە سەرەتای سیەکان، بەرپرسە ئێراقییەکان وردە وردە جەزبەی فراوانکردنی سوپاکەیان بۆ گەڕابۆوە. ئێراق، بە ڕێنمایی بەڕیتانیا، بوو بە خاوەن هێزی ئاسمانیی و دەریایی و پلەبەندی سەربازی بە شێوەیەکی پتەو ڕەگی داکوتا. هەروەها، لە ساڵی 1935 دەوڵەت (یاسای بەسەربازییکردنی زۆرەملێ)ی دەرکرد، کە ژمارەی سەربازەکانی ترەکاند، و بۆ یەکەم جار بازنەی لەشکر لە بەتاڵیۆنی بچووک بچووکەوە بۆ چەند فرقەیەکی فراوان پەرەیسەند: تا ساڵی 1941، پێنج فرقە پێکهاتن، کە 44، 000 سەربازی کارایان لەخۆدەگرت، و سوپا پتر لە 250، 000 چەکداری یەدەگی هەبوو.

بەکر سدقی فەرماندەی فرقەی دووی سوپای ئێراق بوو، و ڕۆڵی سەرەکی لە دامرکاندنەوەی یاخیبوونی ئاشوورییەکان و ئێزیدیەکان و شیعەکان هەبوو، کە زۆرجار بە کۆمەڵکوژی دۆخەکە ئەهوەن دەبۆوە، بە تایبەتی لە پرسی ئاشوورییەکان. ئەم سەرکووتکردنانە هەڕمێنی سیاسی و سەربازی بەرچاوی بۆ سدقی فەراهەمکردبوو، بە ڕادەیەک کە بەڕیتانییەکان بە “چاکترین و بەهێزترین فەرماندە لە سوپای ئێراق” بانگیان دەکرد. بەکر سدقی بە گەیشتنی بە پۆستی سەرۆک ئەرکانی سوپای شاهانەی ئێراق گەیشتە ترۆپک. زۆرجار سدقی لەلایەن ئەفسەرانی ترەوە بەمە تاوانبار دەکرا کە هەستی کوردانەی بەسەر هەستی ئێراقی ڕادەشکاند، ئەمەش لە پەلکێشکردنی ئەفسەرانی کورد بۆ یەکەکانی سوپا بەرجەستەبووبوو.

لە سەروبەندی بەهێزبوونی سوپا، هەستی نەتەوەیی و خەبات دژی بەڕیتانیا لە وڵات گەڵاڵەبووبوو. ئەم تێکوەپێچانە پتر لە سوپا ڕەنگی دابۆوە، بە تایبەتی کە یاسین هاشمی سەرۆک وەزیران چاوی لە دیکتاتۆریەکی پشتئەستوور بە بەڕیتانیا چڕکردبۆوە و شا غازی – کە دوای شا فەیسەڵی یەکەم هاتە سەر دەسەڵات – لاتەریک کردبوو. یاخیبوونەکەی ناو سوپا لەلایەن حیکمەت سلێمانەوە سەرکردایەتی دەکرا دژ بە یاسین هاشمی و حوکمی کۆڵۆنیاڵی بەڕیتانیا. شا غازی لە سیاسەت پیادە بوو و پتر شوێنکەوتەی هەوا و هەوەسی خۆی کەوتبوو. هەروەها، بیری نەتەوەیی عەرەبی لە مێشکیدا پژا بوو و بەربەرەکانێی دەسەڵاتی بەڕیتانیای دەکرد، بۆیە بەڕیتانیا لە ڕێی یاسین هاشمییەوە چاوی لێ سووردەکردەوە و پەراوێزی خستبوو. لە ئەنجامدا، شا غازی و حیکمەت سلێمان و بەکر سدقی یەکیانگرت، و لە کۆتایی مانگی دە-ی 1936 کودەتایان ئەنجامدا.

کودەتایەکە یەکەم کودەتای سەربازی مۆدێرن بوو لە جیهانی عەرەبی، و یەکەم دەستێوەردانی سوپا بوو لە کاروباری سیاسی وڵات لە ئێراق. بەکر سدقی پشتیوانی فرقەی یەک و هێزی ئاسمانی وڵاتی هەبوو. فرۆکە جەنگییەکانی ئێراق بە سووکی بەغدایان بۆردوومان کرد، و یاسین هاشمیش لە دەسەڵات لادرا. بەڕیتانیا لە دوورەوە چاودێری دۆخەکەی دەکرد، بەڵام کە جەعفەر ئەلعەسکەری لەلایەن بەکر سدقییەوە کوژرا، گورج بە پیری نووری سەعید و یاسین هاشمی و ڕەشید عالی گەیلانی-ەوە هات و لە ئێراق دەربازی کردن. سەرئەنجام، حیکمەت سلێمان ڕاستەوخۆ حوکومەتی نوێی پێکهێنا، بەڵام بەکر سدقی وەک فەرماندەی هێزە چەکدارەکان دەسەڵاتی ڕەهای لە وڵاتدا هەبوو و کودەتایەکە هەر بە ناوی “کودەتاکەی بەکر سدقی” ناوی ڕۆیشتبوو. حوکومەتەکە بە پز و ساوایی دوای ساڵێک کەمتر سەری نایەوە، بەڵام سدقی لە پەراوێزی هەموو ئەو سنوورانە تێپەڕی کە بەڕیتانیا داینابوو: چەکی لە ئەڵمانیا و ئیتاڵیا دەکڕی کە ئەمەش پێشێلکاری پەیماننامەیەکی ئێراقی بوو لەگەڵ بەڕیتانیا کە بەهۆیەوە ئێراق ناچارکرابوو تەنیا چەکی ئینگلیزی بکڕێ؛ ڕاوێژکاری سەربازی بۆ ئوردن و چەند وڵاتێکی تری عەرەبی دەنارد تا مەشقی چەکداری بە سوپایەکانیان بکەن؛ و سەرباز و خۆبەخشی ئێراقی دەنارد بۆ فەڵەستین تا دژ بە بەڕیتانیەکان بجەنگن.

بەکر سدقی، هاوشان لەگەڵ فەرماندەی هێزە ئاسمانییەکەی، لەسەر دەستی سەربازێکی تورکی خەڵکی تەلەعفەر لە سەردانێکی بۆ بنکەیەکی سەربازی سوپا لە موسڵ کوژرا. حوکومەتەکەی حیکمەت سلێمانیش دواتر ڕاستەوخۆ گلایە خوار. دوای دوو ساڵ، شا غازی لە ڕووداوێکی تەمومژاویدا مرد، کە دەنگۆ هەبوو لەلایەن نووری سەعید و بەڕیتانییەکانەوە کوژرابێ چونکە وا بڵاوبووبۆوە کە مەیلی لکاندنی کوێتی و پەیوەندی ژێربەژێریشی لەگەڵ سوپای نازیدا هەبێ.

لەگەڵ ڕاپسکانی، سوپای ئێراق، وەک زۆربەی سوپاکانی جیهانی سێ، پەیتا پەیتا لە قوڕە چەورەی دەستی کۆلۆنیالیستەکان بوو بە ئامرازێک بۆ چەوساندنەوە و تۆقاندنی هاووڵاتیان، بەربەرەکانیکردنی دەسەڵاتی دەوڵەت، و دنەدان بە کودەتای سەربازی. کودەتایەکەی بەکر سدقی دیاردەی داڵەنگاندنی زۆرەملێی دەسەڵاتی لە ئێراق کرد بە نەریت. تا دووبارە گەڕانەوەی بەعسییەکان لە ساڵی 1968یش، دەسەڵاتی سیاسی لە وڵات گەپجاڕی ئەفسەرە پلەبەرزەکانی سوپا بوو: عەبدولکەریم قاسم لە ساڵی 1958، بەعسییەکان لە 1963، عەبدولسەلام عارف لە 1964، و گەڕانەوەی بەعسییەکان لە 1968، پاکییان لە ڕێی کودەتای سەربازی جڵەوییان گرت و بەرییان دا. ئەم نەریتیەش بەهۆی هەستی نەتەوەیی قەتیسکراوی کۆمەڵێک ئەفسەر بوو کە خۆیان بە “ئەفسەرە نەتەوەپەرستەکان” دەناساند. ئەم ئەفسەرانە لە ساڵی 1927ەوە ڕقێکی ئاگرینیان بەرامبەر بە هەژموونی بەڕیتانی لە ئێراق گەڵاڵەکرد؛ پێشڕەوەکانیان بریتیبوون لە سەڵاحەدین سەباغ، محەمەد فەهمی، کەمال شەبیب، مەحموود سەلمان.

بەکر سدقی و ڕەشید عالی گەیلانی و عەبدولکەریم قاسم و چەند کەسایەتیەکی دیاری بەعسی – کە گشتییان بە کودەتا هاتنەسەر دەسەڵات یان هەوڵی کودەتایان دا –  هەڵقوڵاوی ئەم کۆمەڵەیە بوون و ڕێنماییان لەوان وەردەگرت. تا هەنووکە کوشتنەکەی بەکر سدقی پشتڕاستنەکراوەتەوە، بەڵام گومان دەکرێ “ئەفسەرە نەتەوەپەرستەکان” کوشتبیان، لە ژێر پاساوی برەو پەیاکردنەکەی لە مەیدانی سیاسی، سەرکووتکردنی بەشێکی زۆر لە فەرماندەکانی سوپا و دامەزراندنی ئەفسەرە هاوڕێ و هاونەتەوەکانی خۆی، هەوڵەکانی بۆ چاکسازییکردنی سەربازی، و پەیوەندییە پتەوەکانی لەگەڵ ئێران و تورکیا.  هەرچۆنێک بێ، بەعسییەکان و بە دیاریکراویش سەدام حوسێن سوپای ئێراقیان کرد بە پەزی خۆیان و لە ویستی یاریکردن بە دەسەڵات دایانشۆرین.
[1]
This item has been written in (کوردیی ناوەڕاست) language, click on icon to open the item in the original language!
ئەم بابەتە بەزمانی (کوردیی ناوەڕاست) نووسراوە، کلیک لە ئایکۆنی بکە بۆ کردنەوەی بابەتەکە بەو زمانەی کە پێی نووسراوە!
This item has been viewed 1,398 times
HashTag
Linked items: 2
Dates & Events
Group: Articles
Publication date: 01-06-2021 (3 Year)
Cities: Erbil
Content category: Military
Country - Province: South Kurdistan
Document Type: Original language
Language - Dialect: Kurdish - Sorani
Technical Metadata
The copyright of this item has been issued to Kurdipedia by the item's owner!
Item Quality: 92%
92%
Added by ( Saryas Ahmad ) on 03-11-2021
This article has been reviewed and released by ( Zryan Ali ) on 03-11-2021
This item recently updated by ( Zryan Ali ) on: 03-11-2021
URL
This item according to Kurdipedia's Standards is not finalized yet!
This item has been viewed 1,398 times
Library
THE DEVELOPMENT OF A BILING...
Biography
Antonio Negri
Biography
Jasmin Moghbeli
Biography
KHAIRY ADAM
Library
Water as a Weapon in Syria ...
Biography
Nurcan Baysal
Library
Country Policy and Informat...
Biography
Ayub Nuri
Library
Water and Electric Power in...
Biography
Havin Al-Sindy
Biography
Shilan Fuad Hussain
Biography
Kurdo
Biography
Zuhair Hassib Ali
Library
Hakkâri/Colemêrg Travels to...
Biography
Bibi Maryam Bakhtiari

Actual
Articles
KURDISH NEWROZ: MYTHS RENEWED BY JIN, JIYAN, AZADÎ
30-03-2023
Hazhar Kamala
KURDISH NEWROZ: MYTHS RENEWED BY JIN, JIYAN, AZADÎ
Library
Victory Over The Darkness- Comic Book
06-09-2023
Hazhar Kamala
Victory Over The Darkness- Comic Book
Articles
War with Isis: The struggle to rebuild life in Kobani as fighting continues in the surrounding villages
08-09-2023
Hazhar Kamala
War with Isis: The struggle to rebuild life in Kobani as fighting continues in the surrounding villages
Biography
Atrin Azerfar
11-03-2024
میلانۆ محەمەد ساڵح
Atrin Azerfar
Library
Newroz as a Site of Performance: Relating Kurdish Lifeworlds on Beirut\'s Dalieh
20-03-2024
Hazhar Kamala
Newroz as a Site of Performance: Relating Kurdish Lifeworlds on Beirut\'s Dalieh
New Item
Library
Water as a Weapon in Syria and Iraq: The self-proclaimed Islamic State and the War for Water and Power
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
THE DEVELOPMENT OF A BILINGUAL EDUCATION CURRICULUM IN TURKEY: A MIXED METHOD STUDY
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Implications of the Basque Bilingual Education System: Informing the Establishment of a Kurdish Bilingual Education System in Tu
27-03-2024
Hazhar Kamala
Library
The Turkish film industry. Key developments 2004 to 2013
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Filmmaking in Turkey: History and Narratives
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Kurdish Documentary Cinema in Turkey: The Politics and Aesthetics of Identity and Resistance
26-03-2024
Hazhar Kamala
Library
“We all need dignity” – the exclusion of persons with disabilities in Türkiye’s earthquake response
25-03-2024
Hazhar Kamala
Library
“INSIDE OUTSIDERS:” COMPARING STATE POLICIES TOWARDS CITIZENS OF PALESTINIAN AND KURDISH DESCENT IN ISRAEL AND TURKEY
24-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Turkish, Kurdish and Armenian Nationalists Mobilisations in France: between Conflicts and Integration in the Host Country
24-03-2024
Hazhar Kamala
Library
Europeanization of Minority Policies under Conditionality: A Comparative Study of Latvia, Bulgaria and Turkey
24-03-2024
Hazhar Kamala
Statistics
Articles 514,954
Images 104,271
Books 18,883
Related files 94,727
Video 1,232
Library
THE DEVELOPMENT OF A BILING...
Biography
Antonio Negri
Biography
Jasmin Moghbeli
Biography
KHAIRY ADAM
Library
Water as a Weapon in Syria ...
Biography
Nurcan Baysal
Library
Country Policy and Informat...
Biography
Ayub Nuri
Library
Water and Electric Power in...
Biography
Havin Al-Sindy
Biography
Shilan Fuad Hussain
Biography
Kurdo
Biography
Zuhair Hassib Ali
Library
Hakkâri/Colemêrg Travels to...
Biography
Bibi Maryam Bakhtiari

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.33
| Contact | CSS3 | HTML5

| Page generation time: 0.188 second(s)!