Pirtûkxane Pirtûkxane
Lêgerîn

Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!


Vebijêrkên Lêgerînê





Lêgerîna pêşketî      Kilaviya


Lêgerîn
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina babetê
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Alav
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
Ziman
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Hesabê min
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
Lêgerîn Tomarkirina babetê Alav Ziman Hesabê min
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Em kî ne
 Babeta têkilhev!
 Mercên Bikaranînê
 Arşîvnasên Kurdipedia
 Nêrîna we
 Berhevokên bikarhêner
 Kronolojiya bûyeran
 Çalakî - Kurdipedia
 Alîkarî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,917
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azad...
Jiyaname
Mîna Acer
Cih
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke h...
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
Kurdistan di salên şerê Qrîmê da -1
Kurdîpêdiya ne dadgeh e, ew tenê daneyan ji bo lêkolînê û eşkerekirina rastiyan amade dike.
Pol, Kom: Kurtelêkolîn | Zimanê babetî: Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)
Par-kirin
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Nirxandina Gotarê
Bêkêmasî
Gelek başe
Navîn
Xirap nîne
Xirap
Li Koleksîyana min zêde bike
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Dîroka babetê
Metadata
RSS
Li googlê li wêneyan girêdayî bigere!
Li ser babeta hilbijartî li Google bigerin!
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0

Kurdistan di salên şerê Qrîmê da -1

Kurdistan di salên şerê Qrîmê da -1
Kurdistan di salên şerê Qrîmê da -1
Rêvebirê bernameyê û wergera ji rûsî: Têmûrê Xelîl

Me di 56 bernameyên xwe yên berê da perçeyên ji berhemên zanyarî yên kurdzanên mezin bi wergera kurdî dane. Wek ji pirtûka kurdzan P. Avêryanov ”Kurd di dema şerên Rûsîyayê bi Farizistanê û Tirkîyê ra (di sedsala XIX da)”, ku sala 1900î bi rûsî çap bûye, berhema zanyarî ya bi sernavê “Kurdistana Nû”, ku çend kurdzanên navdar bi serokatîya akademîsyen Şekroyê Xudo nivîsîne û bi rûsî çap kirine, ji 3 cildeyên berhemên zanyarî yên kurdzanê mezin, profêsor M. Lazarev, ku bi rûsî çap bûne.
Xwendevanên delal, em ji rêzenivîsa ”Berhemên kurdzanên me” vê carê ji pirtûka profêsor N. A. Xalfîn a bi sernavê ”Têkoşîn ji bo Kurdistanê” beşa pêşin a bi sernavê ”Kurdistan di salên şerê Qrîmê da” raberî we dikin. Ev pirtûka zanyarî sala 1963an li Moskvayê çap bûye.
Piranîya van berhemên giranbuha heta îro jî bi kurdî çap nebûne, lê min ew wergerandine kurdî.

Berhemên kurdzanên me – 57
Di dema Şerê Qrîmê da danûsitandinên kurda bi Rûsîyayê ra zêdetir bûn, û herwiha şerkerîya dijî Tirkîyê li navçeyên Kurdistanê yên cihê-cihê da xurttir bûn. Pareke derebegên kurda bi nûnerên hukumeta padşatîyê ra ketine nava pêwendîya. Çend serekên kurda bala xwe dane rewşa sazbûyî û dîtin ku Împêratorîya Osmanîyê piranîya hêza xwe daye şerên li Qrîmê, Balkana û Pişkavkazê, ji ber wê jî bi her awayî hewil didan, ku serxwebûna xwe mehkem bikin. Lê hinek serbaz û derebegên kurda, ku erdê wan nêzîkî cîyê şêr lê dibû bû, bin zordayîna hukumeta Tirkîyê da piştgirîya Împêratorîya Osmanîyê kirin.
Gava qewmandinên di nava şêr da dihatine guhastinê, anegorî wê jî daxaz û fikrên serokatîya derebegên kurda jî dihatine guhastinê.
Eskerên Rûsîyayê çiqasî diketine kûraya Împêratorîya Osmanîyê, xwesma pey şerê Kurukdarîyê, ku Rûsîya 5ê tebaxê sala 1854a wî şerî da bi ser ket, di nava serekên kurda da diha zef kes peyda dibûn, ku dixwestin bi rûsa ra bidin û bistînin.
Ev yek bi dilê dîwana rûsa bû. Wana seba xatirê parastina pişta eskerên xwe, dixwestin danûsitandinên dostanîyê bi kurda ra bidne qewînkirinê.
Ew yek roleke sîyasî ya giring lîst, ku ji kurdên Rûsîyayê du alayên siyarîya hatine amadekirinê û ew tevî şêr bûn,- yek bi serokatîya serbaz Cefer axa û yek jî bi serokatîya Ahmed axa. Ew alayî (di her yekê da 500 siyarî) di nav ordîya Rûsîyayê da bi mêrxasî şer kirin. Bona hevraxeberdanên bi kurda ra û derbazkirina propogandayê di nav wan da bi taybetî xebatkarê eskerîyê-sîyasîyê yê bi nav û deng, serhing M. T. Lorîs-Mêlîkov hatibû hilbijartinê. Ewî pêşnîyar kir, ku serokatîya kurda bi dayîna hedaya û rutbên zabitîyê va bînine hêla Rûsîyayê. Çend zabit û karmendên navdar yên welîxana Kavkazê jî (ji bo nimûne, serhing Bartolomêy, rotmîstr Popko û yên mayîn) ser wê bawerîyê bûn û derdiketine dijî wan kesan, yên ku dixwestin li Kurdistanê sîyaseta têrorê derbaz bikin (derheqa vê yekê da – li jêrê).
Di destpêka şêr da dîwana padşatîyê bi serokekî kurda yê bi nav û deng Qasim xan ra kete nava pêwendîya. Serleşkerê ordîya Rûsîyayê li ser tixûbê Kavkazê-Tirkîyê gênêral Bêbûtov derheqa Qasim xan da digot, ku ew “li wilayeta Qersê serokê herî bi aqil û jêhatî ye”, yê ku “bi zoraya hêza eşîra xwe û kevintirînbûna malbeta xwe ne tenê di nav hemû eşîrên cînar da, lê herwiha di nav hemû binecîyên wilayetê da xwedîyê qedir û sîyaneteke mezin e” (1).
Di destpêka meha çirîya paşin sala 1854a li gundê Qizil-Kilîse, ku nêzîkî Alêksandropolê ye, Lorîs-Mêlîkov rastî Qasim xan hat. Dema hevraxeberdana Qasim xan soz da “tewqê” (eleqa) xwe ji Tirkîyê bibire û ne tenê kurdên bin hukumê xwe, lê hemû kurdên wilayetên Şûregelê û Qaqizmanê jî bîne alîyê Rûsîyayê. Ewî soz da eskerên kurda yên siyarî (800-1000 siyarî) amade bike û rê veke bona eskerên rûs serbest û arxayîn derbazî tabîyên dijmin bin.
Kefîltîya (garantî) dayîna perê mezin û herwiha,- dema êrîşkirina tirka,- dayîna alîkarîya çek û rihala dane Qasim xan. Bilî wê, gerekê hukumeta padşatîyê rutbekî usa bida wî, ku li ordîya Tirkîyê ya wî hebû û herwiha maf û “mecalên usa bide wî, ku nava kurda da navê wî wek navê bavê wîyî rehmetî Huseyn axa bûya”(2).
Bi bawerîya Bêbûtov, kemala lihevkirina bi Qasim xan ra gelekî giring bû, ji ber ku ewê firsend dida ne tenê bi hêzeke biçûk va axa zevtkirî bin destê xweda xweykin, lê herwiha em bi hêvî dikirin, ku serekên kurda yên mayîn jî wê çav bidne wî. Dema Împêratorîya Rûsîyayê şêr da bi ser keve, kurd wê jê ra amin bin,- Bêbûtov bi bawerî got.
Hema pey hevraxeberdanên bi Qasim xan ra binecîyên gundên Zirçîyê, Ubnîyê, Tîgorê, Mewronê, Ekrakê, Pîvikê û yên mayîn bi destî nûnerên ku şandibûne Alêksandropolê elam kirin, ku ew wetendaşîya Rûsîyayê qebûl dikin. Bêbûtov ser wê bawerîyê bû, ku bi tevgelîya Qasim xan “hemû binecîyên ji tixûbên me bigre hetanî Qaqizmanê wê bi şîrhelalî piştgirîya me bikin”(3).
Dîwana padşatîyê kir-pîva, ev hemû tişt da ber hesêb û rutbê serhingê ordîya Rûsîyayê da “serekê malbeta eşîretên wilayeta Qersê” Qasim xan. Lê Qasim xan bi lez ne diket eşkere derkeve dijî Împêratorîya Osmanîyê û li bendê bû çika qewimandin çawa pêşda diçin. Dawî, ew “ji tirka yan ne bû” (ji tirka ne qetîya) û bi pêşnîyarîya serleşkerê ordîya Kavkazê gênêral N. N. Mûravyov, ku sala 1855a kete li ser wê qulixê, ji Qasim xan “rutbê sitandî rakirin”(4).
Lê armanca sereke hatibû destanînê: gelek kurdên ne tenê wilayeta Qersê, lê herwiha yên Bazîdê û Wanê jî tevî şerê dijî Rûsîyayê ne bûn(5). Rast e, navçeyên Kurdistanê yên mayîn da (xwesma li Roavayê) Tirkîya bi ser ket: rûyê mecalên ku hukumeta Tirkîyê bi kar anî, serekên kurda yên ku dijî Qasim xan bûn, bi desteyên xwe va di nava teşkîla ordîya tirka da derketine dijî Rûsîyayê û êrîş birine li ser navçeyên Surmelîyê û Axalkelekê, ku di nav axa Pişkavkazê da bûn(6). Hukumeta padşatîyê wek ku bi Qasim xan ra, dicedand wan kurda jî ji şêr dûr bixe, yên ku derbazî alîyê ordîya tirka bûbûn. Serekê alaya Êrîvanê bangî serek û serbazên eşîrên kurda dikirin, ku êrîşî li ser axa Rûsîyayê nekin û piştgirîya tirka nekin. Di nameya ji Yezdanşîr ra şandî da ber wî pêşnîyar dikirin, ku bi Împêratorîya Rûsîyayê ra dostanîyê daynin û yekîtîyê çê bikin. “Siyarîyên xwe ji hev belav bike, bihêle bira ew aşt bijîn”(7),- di wê nameyê da dihate gotinê.
Lê li Pêtêrbûrgê ne tenê dûrxistina kurda, lê hevkarîya wan bi eskerên rûsa ra dixwestin. Wek ku wezîrê parastinê Dolgorûkov 6ê nîsanê sala 1855a ji serleşkerê ordîya Kavkazê N. N. Mûravyov ra nivîsîye, ew yek dihate hesabkirinê wek “karê bi giringîya dereca yekemîn”. Bi fermana padşê rûsa bi xwe, ewî elam dikir, ku “emê wî çaxî bigihîjine armanca xwe, gava kurd bona piştgirîya me bi temamî dest ji hukumeta Tirkîyê bikişînin”(8). Ber Mûravyov pêşnîyar hate kirinê, ku bona vê yekê hemû firsenda bi kar bîne û ber pera nekeve.
Ev hemû tişt jî alî ne kirin, ku qumandarîya ordîya Rûsîyayê ya li pêşenîya Kavkazê ji rewşa sazbûyî karê keve.
Hema di wan dema da, ku qumandarîya Rûsîyayê qet ne hîvîyê bû, li başûra Qersê, wilayeta kurda ya Hekarîyê da serhildaneke dijî zordestîya tirka destpê bû. Navê serokê wê li serhildanê kirin – “Serhildana Yezdanşîr”. Birazîyê Bedirxan û dijminê wî yê sîyasî Yezdanşîr, wek ku dihate kivşkirinê, alî eskerên tirka kir, ku ew di şerê dijî apê wî da bi ser kevin. Pey girtin û sirgûnkirina Bedirxan ra, dîwana sultanîyê Yezdanşîr kivş kir wek hukumdarê Kurdistana Tirkîyê, lê zûtirekê tirs kete dilê tirka, ku dikare biqewime kurd careke din serî hildin, ew kirine bin hukumê paşê xwe.
Xwesma ew yek nerazîbûna kurda pêşda dianî, gava eskerên sultanîyê dihatine navçeyên Kurdistanê û de`w dikirin, ku eskerîya tirka bikin, bacê bidin û h. w. d.
Di rûyê wê yekê da, ku bi zordestî ji kurda bac hildidan û bi destî zorê esker berev dikirin ji bo ordîya tirka, di navbera eskerên Osmanîyê û binecîyên kurd da herdem pevçûn çê dibûn. Hilbet, tirk bi desteyên eskera va dihatine wan dera(9).
Danûsitandinên Yezdanşîr him bi kurda ra, him jî bi wan aşûrîya, ermenîya û gelên mayîn yên Rohilata Tirkîyê ra hebûn, ku ji tirka ne razî bûn. “Yezdanşîr, ku texmîn dikir dawîya zordestîya dîwana tirka tune,- di “Nûçeya derheqa nerazîbûna kurdên ku di navbera Mûsilê û Dîyarbekirê da dihêwirîn” da, ku ji alîyê Barêgeha sereke ya ordîya Rûsîyayê hatibû amadekirinê, dihate gotinê,- serhildana eşkere amade kir dijî Sitembolê û dixwest bi wê yekê va kurdên bin hukumê xwe ji zordestîya û zêrandinê xilas bike”(10).
Yezdanşîr û terefdarên wî bi guhdarî dîna xwe didane şerên li pêşenîya Asîya Biçûk û bendî dema destdayî bûn, ku gava Împêratorîya Osmanîyê bikeve tengasîyê, ew dijî wê serhildanê bikin.
Şerê li wê pêşenîyê bona ordîya tirka rind pêşda ne diçû. Jimara eskerên wê pirtir bûn jî, lê ew pey hev dida der (bin diket): 27ê gulanê sala 1854a di şerê li qeraxê gundê Nihostîyê, 3ê hezîranê sala 1854a di şerê ber çemê Çolikê, û dawî 17ê tîrmehê sala 1854a ber girê Çingildînê, nêzîkî Bazîdê (niha – Doxûbayazîd). Ev derdayîna axirîyê tirka ji qudûm êxist, ji ber ku ew mecbûr kir dest ji meremên xwe yên bona êrîşî li ser Êrîvanê bike, bikişîne; ew Bazîdê da teslîm bûn, li ku gelek cebirxane û xurek hebû. Alaya Êrîvanê ya bin destê Rûsîyayê da li wir şer dikir (çend dokûmênta da navê wê alaya Bazîdê derbaz dibe).
Rûyê serneketinê da ordîya Tirkîyê sala 1854a li Asîya Biçûk tu çalakî nîşan ne da. Gelên bin destê wê da ev firsend bi kar anîn bona qewînkirina şerkarîya xwe dijî zordesta. Pey teslîmbûna Bazîdê ra piranîya kurda dev ji ordîya tirka berdan û nav wê da tenê ew siyarî man, ku gundên wana rex bêlûkên eskerên Osmanîyê bûn. Dawîya sala 1854a, gava rûsa ordîya tirka ya li qeza Wanê hincirand, û çend kesên ku ji kuştinê filitîbûn ji wê mentîqê hatine derxistinê, ew kurdên mayî jî çûne malên xwe.
Di salên 1854-1855a hêzên Împêratorîya Osmanîyê li Rohilata Tirkîyê piranî li nêzîkî Erzurumê û Qersê bûn, ku bahara sala 1855a ji alîyê eskerên rûsa da hatine dorgirtinê. Li Kurdistanê şertên baş çê bûn bona kurd derkevine dijî zordestîya tirka. Ordîya sultanîyê hêvîya xwe danîbû ser çend barêgehên li bajarên mezin û li ser qereqolên, ku bin destê muxtara da bûn.
Dawîya sala 1854a, Lorîs-Mêlîkov dida kivşê, “kurda di navebra xwe da gilî dikirin derheqa nerazîbûn û neaminaya xwe hindava hukumeta Tirkîyê da…”(11).
Cêribandinên hukumetê, ku xelqê bi destî zorê bibe eskerîyê, zêdekirina heqdayîna baca û zagûnên nû, ku girêdayî şêr va dihatine qebûlkirinê, qet ne bi dilê gel bûn û hêrsa kurda xwesma wî çaxî gelekî radibû, gava eskerên tirka gundên kurda da xweserîtî dikirin. Dema Sitembolê behs sitand, ku Yezdanşîr hêzên xelqên Kurdistanê yên dijî Tirkîyê berevî ser hev kirîye, ew ji serokatîkirina navçeyên kurda yên li Rohilata Tirkîyê bi dûr xist û pey vê yekê ra destdirêjayên merivxurên Osmanîyê hîn zêdetir bûn.
Wek ku serhing Lîxûtîn dibêje, “xweserîtî, neheqî û zordestîya paşayê tirka zûtirekê bûne sebebê wê, ku ne tenê kurd, lê herwiha aşûrî jî dîtin, ku serokatîkirina serekê kurda ji bo wan diha baş e, ne ku ya paşa, ji ber wê jî rabûne dijî dewletê”(12).
Yezdanşîr dît, ku hêrsa milet gelekî rabûye ser emelên dewleta Tirkîyê li Kurdistanê, bangî terefdarên xwe kir eşkere serhildanê tevrakin. Banga wî, ku hebûna xwe ji bin destê osmanîyan derxin, ji alîyê kurdên Hekarîyê, Botanê, Moksê û wilayetên Kurdistanê yên mayîn da bi dilgermî hate qebûlkirinê. Herwaha aşûrî, ermenî û miletên mayîn yên Rohilata Tirkîyê jî gihîştine wî. Şerkarîya tevayî ya hemû miletên bindest dijî hukumetê alî serketina tevgera Yezdanşîr kir.

Çavkanî
1. Arşîva sereke ya Sovyetistanê, fond 38, pencere 30/286, cêrge 861, dokûmênt 79, belge 2. Nama Bêbûtov ji bo gênêral Rêadû ya 13-ê oktobirê sala 1854a.
2. Hema li wir, belge 4.
3. Hema li wir, belge 6.
4. Hema li wir, belge 30-33.
5. [M. Y. Olşêvskîy]. Şerê Rûsîyayê-Tirkîyê ji bo Kavkazê di salên 1853-1854 -a da. “Rûsîya kevnare”, sal 1884, hejmar 10-12, rûpel 512..
6. A. Karsêv. Malûmatî derheqa kurda da, rûpel 39.
7. P. Î. Avêryanov, Kurd di şerên Rûsîyayê bi Farizistanê û Tirkîyê ra…, rûpel 24.
8. Hema li wir, serdazêdekirina hejmara 16a, rûpel 30.
9. A. Safrastîan, Kurds and Kurdistan, p. 61.
10. Arşîva sereke ya Gurcistana Sovyet, fond 1087, dokûmênt 473, belge 1.
11. Arşîva sereke ya Gurcistana Sovyet, fond 7, dokûmênt 855, belge 8. “Zagûnên bona serokatîkirina kurda”, ku M. T. Lorîs-Mêlîkov 28-ê çirîya paşin sala 1855a amade kiribû.
12. [M. Lîxûtîn], Rûs li Tirkîya Asîyayê di salên 1854-1855a da…, rûpel 256.[1]

Kurdîpêdiya ne berpirsê naverokê vê tomarê ye, xwediyê/a tomarê berpirs e. Me bi mebesta arşîvkirinê tomar kiriye.
Ev babet 1,777 car hatiye dîtin
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Haştag
Çavkanî - Jêder
[1] Mallper | Kurmancî | krd.riataza.com
Gotarên Girêdayî: 11
Pol, Kom: Kurtelêkolîn
Zimanê babetî: Kurmancî
Dîroka weşanê: 18-09-2016 (8 Sal)
Bajêr: Bidlîs
Bajêr: Amed
Bajêr: Qers
Cureya belgeyê: Werger
Kategorîya Naverokê: Dîrok
Welat- Herêm: Tirkiya
Welat- Herêm: Bakûrê Kurdistan
Zimanê eslî: Rûsî
Meta daneya teknîkî
Kalîteya babetê: 99%
99%
Ev babet ji aliyê: ( Burhan Sönmez ) li: 15-05-2022 hatiye tomarkirin
Ev gotar ji hêla ( ڕۆژگار کەرکووکی ) ve li ser 15-05-2022 hate nirxandin û weşandin
Ev gotar vê dawiyê ji hêla ( ڕۆژگار کەرکووکی ) ve li ser 03-07-2024 hate nûve kirin
Navnîşana babetê
Ev babet li gorî Standardya Kurdîpêdiya bi dawî nebûye, pêwîstiya babetê bi lêvegereke dariştinî û rêzimanî heye!
Ev babet 1,777 car hatiye dîtin
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Jiyaname
Mîna Acer
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Jiyaname
Narin Gûran
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Erdal Kaya
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Resul Geyik
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Cihên arkeolojîk
Temteman
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985

Rast
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
13-09-2024
Sara Kamela
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Mîna Acer
20-09-2024
Sara Kamela
Mîna Acer
Cih
Koço
20-09-2024
Aras Hiso
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
21-09-2024
Aras Hiso
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
22-09-2024
Evîn Teyfûr
Kurtedîroka zimanê kurdî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,917
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Jiyaname
Mîna Acer
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Jiyaname
Narin Gûran
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Erdal Kaya
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Resul Geyik
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Cihên arkeolojîk
Temteman
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.92
| Peywendî | CSS3 | HTML5

| Dema çêkirina rûpelê: 0.328 çirke!