նոր նյութեր
|
 | Շաքրո Մհոյան
Շաքրո Խուդոյի Մհոյան (ապրիլի 12, 1930, Ալագյազ, Հայաստան - փետրվարի 1, 2007), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, արևելագետ-քրդագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։
$Կենսագրություն$
Շաքրո Մհոյանը ծնվել է 1930 թվականի ապրիլի 12-ին, Հայաստանի Արագածի շրջանի Ալագյազ գյուղում, ծառայողի ընտանիքում։ 1948 թվականին ավարտելով տեղի միջնակարգ դպրոցը՝ ընդունվել է Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտի պատմության ֆակուլտետը։ Ինստիտուտն ավարտելուց հետո՝ 1952–1954 թվականներին աշխատել է Ալագյազի միջնակարգ դպրոցում որպես պատմության ուսուցիչ։ Հետագայում՝ 1956–1960 թվականներին եղել է «Ռյա Թազա» թերթի խմբագրի տեղակալ։
1960 թվականին Շաքրո Մհոյանը աշխատանքի է անցել Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի արևելագիտության ինստիտուտում, որտեղ վարել է քրդագիտության բաժնի վարիչի պաշտոնը։
1990 թվականին պրոֆեսոր Մհոյանը ընտրվել է Հայաստանի ԳԱԱ թղթակից անդամ, իսկ 1996 թվականին՝ իսկական անդամ։ 1994 թվականին ակադեմիկոս Շաքրո Մհոյանը հրավիրվել է Մոսկվա և ստանձնել քրդագիտական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենի պաշտոնը՝ չխզելով իր կապերը Հայաստանի ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի հետ։
Շաքրո Մհոյանը դասախոսել է Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետում։ Երկար տարիներ եղել է արևելագիտության ինստիտուտի գիտխորհրդի անդամ։
$Աշխատություններ$
1963 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ «Քրդական ազգային-ազատագրական շարժումները Իրաքում երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո» թեմայով, իսկ 1978 թվականին՝ Մոսկվայում դոկտորական ատենախոսություն՝ «Քուրդ ժողովրդի ազգային ինքնավարության հիմնահարցերը Իրաքում» թեմայով։
Շաքրո Մհոյանի գրչին են պատկանում 10 մենագրություններ և մի քանի տասնյակ գիտական հոդվածներ։ Նա «Մերձավոր և Միջին Արևելքի երկրներ և ժողովուրդներ» մատենաշարի քրդագիտությանը նվիրված հատորների խմբագիրն է։
$Աղբյուրներ$
ՀՀ ԳԱԱ նախագահություն, ՀՀ ԳԱԱ Հայագիտական և հասարակագիտական գիտությունների բաժանմունք, ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտ «Շաքրո Մհոյան», պատմաբանասիրական հանդես № 1, 2007, էջ 313-314
[1] | | Շաքրո Մհոյան |  | Կարլենե Չաչանի
Կարլենե Չաչանի (Կարլեն Արամի Չաչանյան, դեկտեմբերի 25, 1930, Բաշ Ապարան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - 2012), բանաստեղծ, պատմական գիտությունների դոկտոր, ՀԳՄ քրդական մասնաճյուղի ղեկավար։ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1964 թվականից։ ԽՄԿԿ անդամ 1952 թվականից։
$Կենսագրություն$
Կարլենե Չաչանին ծնվել է 1929 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Ապարանի շրջանի Ավշեն գյուղում։ Ալագյազ գյուղի միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո 1948 թվականին նա ընդունվում է Երևանի Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտի պատմության ֆակուլտետը։ Այն ավարտելուց հետո աշխատանքի է անցնում «Ռյա Թազա» թերթում՝ որպես մշակույթի և նամակների բաժնի վարիչ։ 1965 թվականին Կ. Չաչանին աշխատանքի է ընդունվում ՀԽՍՀ ԳԱ արևելագիտության ինստիտուտի քրդագիտության բաժնում՝ որպես կրտսեր գիտաշխատող։
1969 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ «Հայ և քուրդ ժողովուրդների բարեկամությունը», իսկ 2004 թվականին դոկտորական ատենախոսություն՝ «Հայ մտավորականության ավանդը քրդական մշակույթի և պատմության ուսումնասիրության գործում (1850-1990 թվականներ)» թեմաներով։
Գիտնականը զեկուցումներով հանդես է եկել արևելագիտական և հայագիտական միջազգային բազմաթիվ գիտաժողովներում ու կոնֆերանսներում։
$Ստեղծագործությունները$
Կարլենե Չաչանին երկար տարիներ ղեկավարել է ՀԳՄ քուրդ գրողների մասնաճյուղը։ Կարլենե Չաչանիի գրչին են պատկանում «Հերոս Ահմադը», «Վարդը», «Առյուծն ու աղավնին», «Սիրտն ու հայրենիքը» գրքերը։
Կարլենե Չաչանիի գրական ստեղծագործությունների զգալի մասը մանուկների մասին է, դրանք ընդգրկված են դասագրքերում, ալմանախներում, իսկ մյուս թեմաների շարքում գերակշռում է հայ և քուրդ ժողովուրդների բարեկամությունը։
$Երկեր$
Վարդ։ [Բանաստեղծություններ] 1960։
Армянская периодическая печать о курдах, 1980.
Հայ մտավորականության դերը քրդական մշակույթի զարգացման գործում, 1987։
Ազե։ Բանաստեղծություններ և պոեմներ, 1988։
Հայ մտավորականության ավանդը քրդական մշակույթի և պատմության ուսումնասիրության գործում (1850-1990 թթ.), 2004:
Կարլենե Չաչանի, Ազատության ճանապարհով, Երևան, 2008։
[1] | | Կարլենե Չաչանի |  | Հովսեփ Օրբելի
Հովսեփ Աբգարի Օրբելի (մարտի 8 (20), 1887, Քութայիս, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 2, 1961, Լենինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ արևելագետ, հնագետ, հասարակական գործիչ։ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1935), ՀԽՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս և առաջին նախագահը (1943-1947)։ Լոնդոնի հնագիտական ընկերության պատվավոր անդամ(1944), Իրանի ԳԱ թղթակից անդամ(1945)։
$Կենսագրություն$
Հովսեփ Օրբելին ծնվել է 1887 թվականի մարտի 20-ին Քութայիսի քաղաքում, Աբգար Օրբելու և Վառվառա Արղության-Երկայնաբազուկի ընտանիքում։ Եղել է ընտանիքի կրտսեր որդին։ 1904 թվականին ավարտել է Թիֆլիսի արական 3-րդ գիմնազիան, որտեղ նրան դասավանդել են Ս. Ժեբելյևը, Մ. Ռոստովցևը, Ֆ. Զելինսկին, արևելագետ Յա. Սմիռնովը, բյուզանդագետ Վ. Բենեշևիչը՝ զուգահեռ հաճախելով նաև արևելագիտական ֆակուլտետի հայ-վրաց-պարսկական բաժնի դասընթացներին։
Ուսանողական տարիներից զբաղվել է գիտական գործունեությամբ. Բրոկհաուզի և Եֆրոնի նոր հանրագիտական բառարանի համար գրել է հայկական, վրացական և իսլամական արվեստին վերաբերող հոդվածներ, Նիկողայոս Մառի ղեկավարությամբ մասնակցել է Անիի պեղումներին և այլ հնագիտական արշավախմբերի։
1909 թ. ուսումնասիրել է Լեռնային Ղարաբաղի հայկական արձանագրությունները։ 1911 թվականից աշխատել է Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի հայ-վրացական բանասիրության ամբիոնում։ 1911-1912 թթ., ԳԱ գործուղմամբ, ուսումնասիրել է Սոկսի հայերի և քրդերի բարբառն ու բանահյուսությունը, Էրզրումի, Բայազետի, Վանի, Աղթամարի, Բագավանի ճարտարապետական հուշարձանները, հնագիտական պեղումներ կատարել Թոփրակկալեում և Հայկաբերդում։ 1912 թ. ընտրվել է Սանկտ Պետերբուրգի Ռուսաստանի հնագիտական ընկերության անդամ։ 1914 թվականից Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի արևելագիտական ֆակուլտետում դասավանդել է հնագիտություն և Հայաստանի պատմություն, հայկական արձանագրագիտություն, քրդերեն։ 1916 թ. Նիկողայոս Մառի հետ Վանում պեղումների ժամանակ հայտնաբերել է Սարդուրի Բ-ի մեծածավալ սեպագիր արձանագրությունը։
1917-1918 թթ. շարունակել Է աշխատանքը Պետրոգրադի համալսարանում, դասավանդել նաև Հնագիտության ինստիտուտում, Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում, ընտրվել է Պետական հնագիտական հանձնաժողովի խորհրդի անդամ, Մոսկովյան հնագիտության ընկերության իսկական անդամ։ 1919 թ.՝ Խորհրդային Ռուսաստանի լուսժողկոմատի՝ թանգարանների գործերով կոլեգիայի գիտության քարտուղար, մեծ աշխատանք է կատարել մասնավոր հավաքածուների թանգարանային նմուշները պետական սեփականություն դարձնելու ուղղությամբ։ Մասնակցել է Նյութական մշակույթի պատմության ռուսաստանյան (հետագայում՝ պետ.) ակադեմիայի հիմնադրմանը, 1919 թվականի օգոստոսին ընտրվել է այդ ակադեմիայի անդամ, գլխավորել Հայաստանի և Վրաստանի հնագիտության ու արվեստի բաժինը։ 1920 թ.՝ Պետրոգրադի Էրմիտաժի ավանդապահ, 1926 թ. հիմնադրել և գլխավորել է Արևելքի բաժինը, 1934-1951 թթ.՝ Էրմիտաժի տնօրեն։
Հայրենական պատերազմի (1941- 1945) սկզբին կազմակերպել է Էրմիտաժի գեղարվեստի արժեքների տարհանումը Սվերդլովսկ (այժմ՝ Եկատերինբուրգ), այնուհետև մնալով պաշարված Լենինգրադում՝ ապահովել է էրմիտաժի և մի շարք այլ հավաքածուների՝ քաղաքում գտնվող թանգարանային նմուշների պահպանումը։
1946 թ. Նյուրնբերգի դատավարությանը մասնակցել է որպես մեղադրող կողմի վկա։
$Զբաղեցրած պաշտոններ$
Ս. Պետերբուրգի (ապա՝ Լենինգրադի) համալսարանի պրիվատ-դոց., դոց. (1914-1918), պրոֆ. (1919-1933, 1955-1961)
Էրմիտաժի ավանդապահ (1920-1926), բաժնի վարիչ (1926-1933), տնօրեն (1934-1951)
Հայ-վրացական բանասիրության (1925-1929), նյութական մշակույթի (1929-1931)
1928֊ 1929 թթ. և 1936 թ., որպես գիտական արշավախմբի ղեկավար, աշխատել է Դաղստանում, Հայաստանում (ուսումնասիրել է Գառնիի, Պտղնիի, Փարպիի, Աշտարակի, Ամբերդի հուշարձանները)
ԽՍՀՄ ԳԱ նյութական մշակույթի պատմության ինստիտուտի տնօրեն (1937-1939)
1937-1938 թթ. (համատեղության կարգով)՝ ԽՍՀՄ ԳԱ Նյութական մշակույթի պատմության ինստիտուտի տնօրեն, 1938 թվականին՝ Արմֆանի (ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղ) նախագահության նախագահ
ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի նախագահության նախագահ (1938-1943)
ՀՀ ԳԱԱ առաջին նախագահ (1943-1947)
ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն (1943-1947)
1951-1953 թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ հնագիտական արշավախմբերի խորհրդատու ղեկավար
1955-1956 թթ.՝ Լենինգրադի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան, 1956 թ., միաժամանակ՝ Մերձավոր և Միջին Արևելքի պատմության ամբիոնի վարիչ
Լեզվաբանության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող (1953-1956)
Արևելագիտության ինստիտուտի Լենինգրադի բաժանմունքի վարիչ (1956-1961)
1956 թվականին հիմնադրել է և ցկյանս ղեկավարել ԽՍՀՄ ԳԱ Արևելագիտության ինստիտուտի Լենինգրադի բաժանմունքը
$Անդամակցություն$
Թեհրանի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր, 1935
Լոնդոնի հնագիտական ընկերության պատվավոր անդամ, 1944
Իրանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ, 1945
Մոսկովյան հնագիտության ընկերության իսկական անդամ
$Աշխատություններ$
Աշխատությունները վերաբերում են հայագիտությանը («Հայագիտական հետազոտություններ», պր. 1, 1974), հնագիտությանը (կազմել է Անիի հնադարանում պահվող և այժմ մեծ մասամբ կորած հնագիտական գտածոների գիտական նկարագրությունը և այլն)։
Հովսեփ Օրբելին ժամանակակից հայ վիմագրագիտության հիմնադիրն է. դեռևս 1914- 1917 թթ., հիմնականում «Քրիստոնյա Արևելք» (ռուսերեն) հանդեսում, տպագրել է Անիի արձանագրությունների իր ուսումնասիրությունները («Դիվան հայ վիմագրության», պր. 1, 1966)։
Զբաղվել է նաև բանահավաքությամբ, բարբառագիտությամբ, կազմել հայ և քրդական բարբառների բառարաններ։
Խմբագրել է «Սասունցի Դավիթ» դյուցազնավեպի համահավաք բնագիրը և ռուսական թարգմանությունը, հրատարակել դրան նվիրված հատուկ ուսումնասիրություն («Հայկական հերոսական էպոսը», ռուսերեն և հայերեն, 1956)։
Հովսեփ Օրբելին ուսումնասիրել և ռուսերեն է թարգմանել հայկական միջնադարյան առակները («Միջնադարյան Հայաստանի առակները», ռուս., 1956), Եղիշեի, Ղազար Փարպեցու, Թովմա Արծրունու երկերը (մեծ մասն անտիպ է)։
Ճարտարապետության բնագավառում արժեքավոր է Աղթամարի տաճարի նրա ուսումնասիրությունը։
Կազմել է Անիի և շրջակայքի ճարտարապետական և հնագիտական հուշարձանների հավաստի ուղեցույց։
Զբաղվել է հին և միջնադարյան իրանական արվեստի պատմությամբ, Կ. Վ. Տրևերի հետ ուսումնասիրել էրմիտաժում պահվող Սասանյան ժամանակաշրջանի մետաղե անոթները («Սասանյան մետաղը։ Գեղարվեստական առարկաներ ոսկուց, արծաթից և բրոնզից», ռուս., 1935)[8]։
$Հիշատակ$
Ծաղկաձորում գործում է Օրբելի եղբայրների թանգարանը (1982)։
Երևանի Արաբկիր վարչական շրջանում Օրբելի եղբայրների անունով կոչվել է փողոց։
Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի բակում տեղադրվել է Հովսեփ Օրբելու կիսանդրին։
$Պարգևներ$
Լենինի (2) շքանշաններ
Աշխատանքային կարմիր դրոշի (2) շքանշաններ
Իրանի «Գիտական ծառայությունների համար» I աստիճանի շքանշան
$Տես նաև$
Օրբելի եղբայրների տուն-թանգարան
Օրբելի եղբայրների հուշարձան (Ծաղկաձոր)
$Երկեր$
Избр. труды, Е„ 1963; Избр. труды, т. 1—2, М.-Л., 1968;
Фольклор и быт Мокса, М., 1982.
$Գրականություն$
Յուզբաշյան Կ., Ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելի, Ե., 1987։
М. Грелидзе И. В Иосиф Орбели, Тб, 1983;
Иосиф Абгарович Орбели, Е., 1957 (Материалы к библиогоафии ученых СССР)
Զարյան Ռ., Հուշապատում, հ.1, 1975, Երևան, «Հայաստան» հրատ.:
Իսաբեկյան Հ., Հայկական Ռենեսանսի ճարտարապետությունը, Երևան, 1989, «Հայաստան» հրատ.:
Հարությունյան Վ., Հայկական ճարտարապետության պատմություն, Երևան, 1992, «Լույս» հրատ.:
Շախկյան Գ., Հայ ճարտարապետության յոթ հրաշալիքներ, Երևան, 2001, «Անահիտ» հրատ.:
Օրբելյան Ստեփանոս, Պատմություն նահանգի Սիսական, Թիֆլիս, 1910։
Օրբելի Հովսեփ. Անի, Երևան, 2011, «1PRINT» (կազմողներ` Մարինե Բունիաթյան, Գերասիմ Մկրտչյան)։
Օրբելների տոհմը. հեռուստապատում, 10.10.2011, Հ 1, «Հայից հայ»։
[1] | | Հովսեփ Օրբելի |  | Արաբ Շամիլով
Արաբ Շամիլով (1897, Սուսուզ, Կարսի մարզ, Ռուսական կայսրություն - 1978, Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայաստանցի քուրդ արձակագիր, ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։ ԽՄԿԿ անդամ 1918 թվականից։ Ստեղծագործել է քրդերեն և հայերեն։ Կրել է նաև Արաբե Շամո գրական անունը։
$Կենսագրություն$
Ծնվել է Կարսի մարզի Սուսուզ գյուղում։ 1912 թվականին տեղափոխվել է Թիֆլիս, աշխատել պեմզայի գործարանում, ապա որպես թարգմանիչ՝ կազակական երրորդ գնդում։ 1916 թվականին տեղափոխվել է Կարս և աշխատել Սարիղամիշ-Էրզրում երկաթուղագծի շինարարությունում։ 1920 թվականին 11-րդ կարմիր բանակի հետ մտել է Բաքու։ Նույն թվականին մեկնել է Մոսկվա՝ Լազարյան ինստիտուտում սովորելու։ 1924 թվականին վերադարձել է Երևան։ Աշխատել է «Ռյա թազա» քրդերեն թերթի խմբագրությունում։ Հետագայում սովորել է ԽՍՀՄ ԳԱ ասպիրանտուրայում (Լենինգրադ, նրա ղեկավարն էր ակադեմիկոս Հովսեփ Օրբելին)։
Քրդերեն լույս են տեսել նրա «Լենինի կյանքը» (Երևան, 1930), «Քուրդ հովիվը» (Երևան, 1930), «Բախտի ճանապարհ» (Երևան, 1959), «Դըմ-դըմ բերդը» (վեպ, Երևան, 1966) և այլ գրքեր։ Նրա «Քուրդ հովիվը» երկը թարգմանվել և առանձին գրքով լույս է տեսել ռուսերեն, վրացերեն, ադրբեջաներեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, անգլերեն։
$Գիրք$
Փոքրիկ հովիվը (պատմվածք քրդերի կյանքից), Երևան, Պետհրատ, 1931, 104 էջ։
Ալագյազի քրդերը, Երևան, Պետհրատ, 1932, 56 էջ։
Բախտի ճանապարհ (վեպ), գիրք 1, Երևան, Հայպետհրատ, 1961, 360 էջ։
Բախտի ճանապարհ (վեպ), գիրք 2, Երևան, Հայպետհրատ, 1964, 336 էջ։
Քուրդ հովիվը, Երևան, «Հայաստան», 1971, 204 էջ։
Դըմ-դըմ բերդը (վեպ), Երևան, «Սովետական գրող», 1978, 220 էջ։ [1]: | | Արաբ Շամիլով |  | Աբդուլլահ Գորան
Աբդուլլահ Գորան (1904, Հալաբջա, Իրաք - նոյեմբերի 18, 1962, Սուլեյմանիա, քրդ.՝ عەبدوڵڵا گۆران), քուրդ բանաստեղծ և հասարակական գործիչ։
Ծնվել է Իրաքի Սուլեյմանիա քաղաքում։ Զբաղվել է ուսուցչությամբ։ Գրել է քասիդներ, գազելներ, քառյակներ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին աշխատել է հակաֆաշիստական «Մերձավոր Արևելք» ռադիոկայանում։ 1952-1954 թվականներին խմբագրել է «Ժին» («Կյանք») առաջադիմական թերթը։ Ընտրվել Է Խաղաղության համաշխարհային խորհրդի անդամ (1962)։
Մահացել է 1962 թվականի նոյեմբերի 18-ին։
[1] | | Աբդուլլահ Գորան |  | Ջալիլե Ջալիլ
Ջալիլե Ջալիլ (քրդ.՝ Celîlê Celîl, նոյեմբերի 26, 1936, Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), եզդի պատմաբան, գրող և քրդագետ։ Ծնվել է Երևանում։ Սովորել է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետում, իսկ այնուհետ՝ Լենինգրադի արևելագիտության ակադեմիայում։ Իր ատենախոսությունը պաշտպանել է 19-րդ դարի քրդական ապստամբությունների թեմայով։ 1963 թվականին ստացել է գիտությունների թեկնածուի կոչում։ 1963-1993 թվականներին աշխատել է Գիտությունների ազգային ակադեմիայում։ Եղբոր՝ Օրդիխանե Ջալիլի հետ միասին զբաղվել է քրդական կրոնական բանաստեղծությունների և քրդական լեգենդների ու առասպելների հավաքմամբ։ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո տեղափոխվել է Ավստրիա և դասավանդել Վիեննայի համալսարանում։ Համալսարանում դասավանդել է քուրմանջի։ Ներկայումս աշխատում է Վիեննայի գիտությունների ակադեմիայում։
$Գրքեր$
1.Vosstaniye Kurdov 1880 goda (The uprising of the Kurds in 1880), 132 pp., Nauka Publishers, Moscow, 1966.
2.Zargotina Kurda (Kurdish Folklore), co-authored with Ordîxanê Celîl, Vol. I, II, Nauka Publishers, Moscow, 1978.
3.Jiyana Rewşenbirî û Siyasi ya Kurdan (Intellectual and Political Life of Kurds), 200 pp., Jîna Nû Publishers, 1985.
4.Celîl, O., C. Celîl & Z. Celîl, Kurdskie skazki, legendy i predaniia(Kurdish Fairy Tales and Legends), Nauka Publishers, Moscow, 1989.
5.Zargotina Kurdên Sûriyê (Folklore of Kurds in Syria), co-authored with Ahmet Omer and Ordîxanê Celîl, Jîna Nû Publishers, Uppsala, Sweden, 1989.
6.Dastanên Kurdî, coauthored with Ordîxanê Celîl, 244 pp., Zêl Publishers, Istanbul, 1994.
7.Autobîografîya Ebdurrizaq Bedirxan, 72 pp., Havîbûn Publishers, 1999.
8.Dîwaro tera dibêm bûkê tu guhdar be, 158 pp., Pêrî Publishers, Istanbul, 2000.
9.Sîyapûş Seyfulmuluk, 328 pp., Avesta Publishers, 2000.
10.Rûpelên Balkeş Ji Dîroka Gelê Kurd (Important Chapters in the History of Kurdish People), 195 pp., 2002.
11.Keşkûla Kurmancî։ sedsalîyên X - XX, 311 pp., Vienna, 2004, 3-902185-06-6.
$Հոդվածներ$
Belgek ji pêwendiyên Ermenya Kurda yê dîrokî çandî (A Document on historical and cultural relationship between Kurds and Armenians), Journal of the Oriental Institute of Armenian Academy, p. 105, Vol. XIII, 1985. [1] | | Ջալիլե Ջալիլ |  | Օրդիխանե Ջալիլ
Օրդիխանե Ջալիլ (հունիսի 24, 1932, Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - հոկտեմբերի 20, 2007, Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան), եզդի գրող և ակադեմիկոս։ Ծնվել է Երևանում։ 1951-1956 թվականներին սովորել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրության ֆակուլտետում։ 1957 թվականին նշանակվել է Լենինգրադի համալսարանի քրդագիտության ամբիոնի վարիչ։ Երեք տարի աշխատել է Երևանի ռադիոյի քրդական ծրագրի ղեկավար։ 1958 թվականին այցելել է Իրաքի Քուրդիստան, որտեղ սկսել է զբաղվել քրդերենի ուսումնասիրություններով։ Բազում տարիներ նա՝ իր եղբոր Ջալիլե Ջալիլի և քրոջ՝ Ջեմիլե Ջալիլի հետ զբաղվել է քրդական ազգային պատմությունների և բանաստեղծությունների հավաքմամբ։ Նրա անձնական արխիվում առկա են ավելի քան 100 000 քրդական ասացվածքներ, որոնց մեծ մասը մինչ օրս անտիպ են։
$Գրքեր$
1.Kategori։Ermenistan\'daki KürtlerŞiyêr û poêm, Poetry, 114 pp., Haip\'ethrat Publishers, Armenia, 1959.
2.Stranên Lîrîkên Gelêrîyên Kurd (Kurdish Lyrical and Folkloric Songs), 1964.
3.Курдский героический эпос Златорукий хан։ Дымдым (Dimdim Epic Poetry), 206 pp., Nauka Publishers, 1967.
4.Kurdskie poslovitsy i pogovorki։ na kurdskom i russkom iazykakh (Kurdish Proverbs and Sayings, 454 pp., Glavnaia redaktsiia vostochnoi literatury Publishers, Moscow, 1972. (with Celîlê Celîl)
5.Çîrokên Cimaeta Kurda (Tales of Kurdish people), 234 pp., Haiastan Publishers, 1974.
6.Kela Dimdim (Castle of Dimdim).
7.Xanê Dest Zêrîn (Golden hand Khan).
8.Biwêj û Gotinên Pêşiyanên Kurd (Kurdish proverbs).
9.Zargotina Kurda (Kurdish Folklore), co-authored with Celîlê Celîl, Vol. I, II, Nauka Publishers, Moscow, 1978.
10.Celîl, O., C. Celîl & Z. Celîl, Kurdskie skazki, legendy i predaniia(Kurdish Fairy Tales and Legends), Nauka Publishers, Moscow, 1989.
11.Zargotina Kurdên Sûriyê (Folklore of Kurds in Syria), co-authored with Ahmet Omer and Celîlê Celîl, Jîna Nû Publishers, Uppsala, Sweden, 1989.
12.Dastanên Kurdî, coauthored with Celîlê Celîl, 244 pp., Zêl Publishers, Istanbul, 1994.
13.Istoricheskie pesni kurdov (Kurdish Folk Songs), 816 pp., Institut vostokovedeniia (Rossiiskaia akademiia), Orientalia Publishers, Saint Petersburg, 2003.
$Ծանոթագրություններ$
. Michael Kemper, Stephan Conermann, The Heritage of Soviet Oriental Studies, Taylor & Francis, 2011 -, 978-0-415-59977-1, s. 101.
. «9197092738: Zargotina Kurden Suriye by Celile Celil, Ahmet Omer @ BookFinder.com»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-07-18-ին։ Վերցված է 2020.
. «Kurdish Dictionaries»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2006-09-12-ին։ Վերցված է 2020-01-19
.«NavKurd - Fehim Isik -Kürt folklorunda varyantlaşma»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-03-13-ին։ Վերցված է 2020-01-19
[1] | | Օրդիխանե Ջալիլ |  | Ջալիլ Ջասըմե
Ջալիլ Օսեի Ջասըմե (քրդ.՝ Casimê Celîl, հոկտեմբերի 25, 1908, գյուղ Ղզլ-Ղուլա, Կարսի մարզ - հոկտեմբերի 24, 1998, Երևան), քուրդ խորհրդային գրող, արձակագիր, թարգմանիչ։ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1930 թվականից։ ԽՄԿԿ անդամ 1930 թվականից։
$Կենսագրություն$
1941 թվականին ավարտել է Երևանի Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտը։ Քրդերեն հրատարակվել են Ջասըմի «Իմ օրերը» (1960), «Մարերի երգերը» (1970),«Բրդի օդան» (1975), հայերեն՝ «Ալագյազ» (1954), «Քրդական սիրավեպեր» (1955), «Մայրենի աղբյուր» (1957), «Իմ օջախը» (1966), ռուսերեն՝ «ժամանակների ճամփաներով» (1968) ժողովածուները։ Ջասըմեն բնության և սիրո երգիչ է։
Լայնորեն օգտվել է ժողովրդական բանահյուսության ակունքներից։ Թարգմանել է Ա․ Պուշկինի, Տ․ Շևչենկոյի, Հ․ Թումանյանի, Ե․ Չարենցի, Հ․ Շիրազի և ուրիշների գործերից։ Կազմել է քուրդ խորհրդային գրողների ալմանախներ։
Ջասըմեի ստեղծագործություններից թարգմանվել են արաբերեն, ֆրանսերեն, անգլերեն։ Հեղինակ է քրդական դպրոցների 5-6-րդ դասարանների գրականության դասագրքերի։
[1] | | Ջալիլ Ջասըմե |  | Հաջիե Ջնդի Ջաուարի
Հաջիե Ջնդի Ջաուարի (մարտի 18, 1908, Յամանչաիր, Կարսի մարզ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 1, 1990), քուրդ խորհրդային բանագետ, գրականագետ, գրող, թարգմանիչ, մանկավարժ։ Քրդական գրականության հիմնադիրներից (Խորհրդային Հայաստանում)։ Բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1964), պրոֆեսոր (1966), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1974)։ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1936 թվականից։ ԽՄԿԿ անդամ 1946 թվականից։ 1930-1966 թվականներին եղել է Հայաստանի գրողների միության քուրդ գրողների մասնաճյուղի նախագահը։
$Կենսագրություն$
Հաջիե Ջնդին ծնվել է 1908 թվականի մարտի 18-ին Կարսի մարզի Յամանչաիր գյուղում։ 1929 թվականին ավարտել է Լենինականի (այժմ՝ Գյումրի) մանկավարժական տեխնիկումը։ 1929-1930 թվականներին ուսուցչություն է արել Ղոնդաղսազ (այժմ՝ Ռյա թազա) գյուղի դպրոցում։ 1933 թվականին ավարտել է Երևանի համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ Սովորել է ՀԽՍՀ նյութական մշակույթի պատմության ինստիտուտի ասպիրանտուրայում։ 1936-1959 թվականներին աշխատել է ՀԽՍՀ ԳԱ գրականության ինստիտուտում, համատեղության կարգով՝ նաև Երևանի քրդական մանկավարժական տեխնիկումում (1930-1938), «Ռյա թազա» քրդերեն թերթում (1930-1935 և 1955-1957)։ 1959 թվականից ՀԽՍՀ ԳԱ արևելագիտության սեկտորի ավագ գիտաշխատող է (1959-1967 թվականներին եղել է այդ սեկտորի վարիչը), միաժամանակ քրդական ժողովրդական բանահյուսություն և քրդերեն է դասավանդել Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետի քրդագիտական բաժնում։ Գրում է քրդերեն և հայերեն։ Նրան է պատկանում մայրենի լեզվով առաջին «Քրդերենի քերականություն»-ը (1936, պրոֆեսոր Ա. Խաչատրյանի հետ)։ 1964 թվականին առանց դիսերտացիայի պաշտպանության, նրան շնորհվել է բանասիրական գիտությունների դոկտորի աստիճան։ Կազմել է քրդերենի բազմաթիվ դասագրքեր, քրդական ժողովրդական հեքիաթների ժողովածուներ։ Աշխատությունները հիմնականում վերաբերում են քրդական բանահյուսությանը. «Կառ ու Քուլուկե Սլեմանե Սլիվի» (1941, հայերեն և քրդերեն), «Քրդական ֆոլկլոր» (1947, հայերեն), «Քյոռ օղլի» էպոսի քրդական պատումները» (1953, հայերեն և քրդերեն), «Մամե ու Զինե» (1956, հայերեն), «Քրդական էպիկական վիպերգեր» (1962, ռուսերեն), «Հայ և քուրդ ժողովուրդների բարեկամության արտացոլումը բանահյուսության մեջ (1965, հայերեն), «Ակնարկ Սովետական Հայաստանի քրդական գրականության» (1970, հայերեն), «Քրդական ժողովրդական քնարական երգեր» (1972, քրդերեն), «Ռոստամ և Զալ» էպոսի քրդական պատումները» (1978, քրդերեն) և այլ գործեր։ Քրդերեն լույս են տեսել Հաջիե Ջնդիի «Նոր առավոտ» (1947) պատմվածքների ժողովածուն, «Օգնություն» (1967) վեպը, «Քրդական ժողովրդական երգեր» (1975) գիրքը, հայերեն՝ «Քրդական ժողովրդական հեքիաթներ» (1952), «Քրդական ժողովրդական վիպերգեր»-ը (1960)։ Քրդերեն է թարգմանել հայ և խորհրդային գրողների շատ գործեր։ Կազմել է դասագրքեր։ 1979 թվականից՝ Իրաքի ԳԱ թղթակից անդամ[1][2]։
$Պարգևներ$
Պարգևատրվել է Ժողովուրդների բարեկամության և «Պատվո նշան» շքանշաններով։
$Երկեր$
Քրդական հեքիաթներ, Ե., Պետհրատ, 1940, 34 էջ։
Քրդական ֆոլկլոր, Ե., Հայպետհրատ, 1947, 260 էջ։
Քրդական հեքիաթներ, Ե., Հայպետհրատ, 1952, 82 էջ։
Քյոռ-օղլի էպոսի քրդական պատումները, Ե., Հայպետհրատ, 1953, 238 էջ։
Մամե և Զինե (քրդական ժողովրդական վիպերգ), Ե., Հայպետհրատ, 1956, 190 էջ։
Քրդական ֆոլկլոր, (ժողովածու), Ե., Հայպետհրատ, 1957, 300 էջ։
Քրդական հերոսական վիպերգեր, Ե., Հայպետհրատ, 1960, 90 էջ։
Հայ և քուրդ ժողովուրդների բարեկամության արտացոլումը բանահյուսության մեջ, Ե., «Հայաստան», 1965, 160 էջ։
Ակնարկ Սովետական Հայաստանի քրդական գրականության, Ե., ՀԽՍՀ ԳԱ, 1970, 174 էջ։
Քրդական ժողովրդական հեքիաթներ, Ե., «Հայաստան», 1973, 88 էջ:
[1] | | Հաջիե Ջնդի Ջաուարի |  | Ամինե Ավդալ
Ամինե Ավդալ (հոկտեմբերի 15, 1906, Յամանչաիր, Կարսի մարզ, Ռուսական կայսրություն - սեպտեմբերի 22, 1964, Երևան, ԽՍՀՄ), հայաստանցի եզդի բանաստեղծ, արձակագիր, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։ Ստեղծագործել է և\' հայերեն, և\' եզդիերեն։
$Կենսագրություն$
Ծնվել է Կարսի մարզի Յամանչաիր գյուղում։ 1936 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ 1944 թվականից որպես ավագ գիտաշխատող աշխատել է ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության թանգարանում, ապա պատմության ինստիտուտում։ 1944 թվականին «Եզդի կինը նահապետական ընտանիքում ըստ ազգագրական և ֆոլկլորային նյութերի» թեմայով դիսերտացիա է պաշտպանել և ստացել բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան։
Նրա առաջին պատմվածքը՝ «Ջասմ և Թոսմ», տպագրվել է 1924 թվականին, «Կարմիր ծիլեր» ամսագրում (Թիֆլիս)։
1933 թվականին Երևանում տպագրված «Հայ-եզդիերեն» առաջին բառարանի (23000 բառ) համահեղինակներից է։
Եզդիերեն լույս են տեսել նրա «Գարուն» (1935), «Երեք եղբայր» (1957), «Փարիշան» (1969), «Գյուլիզար» (1973) և այլ գրքեր։ Հայերեն լույս է տեսել նրա կազմած «Եզդիական ժողովրդական հեքիաթներ» ժողովածուն (Երևան, 1957)։
Մահացել է Երևանում։
$Ա. Ամինեի հայերեն երկերի մատենագրություն$
Եզդի կինը նահապետական ընտանիքում, Երևան, 1948։
Արյան վրիժառությունը քրդերի մեջ և նրա մնացուկների վերացումը խորհրդային պայմաններում, Երևան, 1952։
Սովետական Հայաստանի քրդերի նոր կենցաղը, Երևան, 1953։
Գյուլիզար, Երևան, 1956։
Անդրկովկասյան քրդերի կենցաղը, 1957։
Առաջին գարուն, Երևան, 1961։
Եզդիները հավատալիքները, Երևան, «Գիտություն», 2006, 192 էջ։
[1] | | Ամինե Ավդալ |  | Կնյազ Հասանով
Կնյազ Հասանով
Կնյազ Համիդի Հասանով (քրդ.՝ Knyaz Hasanov, հունվարի 17, 1945, Կոտայքի մարզ, Հայաստան), Հայաստանի քրդական համայնքի ղեկավար, «Հայաստանի քրդական ազգային խորհուրդ» հասարակական կազմակերպության նախագահ, ՀՀ ԱԺ 7-րդ գումարման պատգամավոր։ Անկուսակցական է, «Իմ քայլը» խմբակցության անդամ։
Կենսագրություն
Ծնվել է 1945 թվականի հունվարի 17-ին Աստղաբերդ գյուղում, Հայկական ԽՍՀ (այժմ՝ ՀՀ Կոտայքի մարզում):
1996 թվականից «Քուրդիստան» կոմիտեի անդամ է, փոխնախագահն է։ 2000 թվականից ՀՀ նախագահի աշխատակազմի ազգային փոքրամասնությունների համակարգող խորհրդի անդամ է։ 2007 թվականից Հայաստանի քրդական համայնքի բոլոր կազմակերպությունների համատեղ աշխատանքը համակարգող «Հայաստանի քրդական ազգային խորհուրդ» հասարակական կազմակերպության նախագահն է:
Կրթություն
1964-1969 թվականներին սովորել և ավարտել է Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտը։ 1966-1968 թվականներին սովորել է ՀԿԿ Երևանի քաղկոմին կից Մարքսիզմ-Լենինիզմի համալսարանի քաղաքատնտեսության ֆակուլտետում։
Աշխատանքային գործունեություն
1969 թվականի փետրվարի 2-ից աշխատել է Աբովյանի շրջանային խորհրդի գործկոմի հողաշինարար։ 1970 թվականի դեկտեմբերից՝ շրջսովետի գործկոմի պլանային հանձնաժողովի նախագահ։ 1973-1997 թվականներին եղել է Աբովյանի կինոմիավորման տնօրեն։ 1997-2014 թվականներին «Կոտայքի շրջկինոցանց» ՍՊԸ-ի տնօրեն։
2017 թվականի ապրիլի 2-ին ընտրվել է Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի 6-րդ գումարման պատգամավոր։ ՀՀ ԱԺ 6-րդ գումարման Գիտության, կրթության, մշակույթի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի անդամ է։ Անկուսակցական է, ՀՀԿ խմբակցության անդամ։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 9-ին ընտրվել է ԱԺ պատգամավոր «Իմ քայլը » դաշինքից։
Պարգևներ
Պարգևատրվել է՝ ՀՀ նախագահի շնորհակալագրով, Հլկեմ կենտկոմի պատվոգրով, Համամիութենական կինոմատոգրաֆիստների միության մեդալներով և պատվոգրերով:
Ընտանիք
Ամուսնացած է, ունի երկու զավակ:
[1]. | | Կնյազ Հասանով |  | Արամ Տիգրան
Արամ Տիգրան (1934 - 2009թ. օգոստոսի 8), ժամանակակից հայազգի երգիչ և երաժիշտ։ Ծնվել է հյուսիսային Սիրիայի Ալ-Քամիշլի բնակավայրում։ Մասնագիտացել է ուդ նվագելու մեջ։ Քսան տարեկան հասակից իրեն նվիրել է երաժշտությանը, երգել է երեք լեզուներով՝ քրդերեն, արաբերեն և հայերեն:
Համարվում է լավագույն քուրդ երգիչներից և երաժիշտներից մեկը: Ձայնագերել է շուրջ 230 երգ քրդերենով, 150՝ արաբերենով, 10՝ ասորերենով, 8՝ հունարենով։
Արամ Տիգրանը եղել է Քրդստանի բանվորական կուսակցության ցմահ առաջնորդ, այժմ` Թուրքիայի Էմրալի կղզում ցմահ ազատազրկման դատապարտված, քուրդ ազգի ազատագրական պայքարի առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի ամենամտերիմ և ամենավստահելի մարդը:
Մահացել է Աթենքում 2009թ. օգոստոսի 8-ին | | Արամ Տիգրան | Վիճակագրություն | Հոդվածներ 456,523 | | Նկարներ 93,558 | | Գրքեր 16,745 | | Կից փաստաթղթեր 77,604 | | Տեսանյութ 832 | | 31 Ակտիվ այցելուները Kurdipedia! | | Այսօր 8,541 |
|
խումբ: Կենսագրություն | Հոդվածներ լեզու: عربي
կապված նյութեր: 6 Նյութերի գույք Technical Metadata Կցված ֆայլեր - Տարբերակ | Տիպ |
Տարբերակ |
| | | |
խմբագիր անունը |
| Լուսանկարը ֆայլ |
1.0.1 | 112 KB |
| |
23-05-2022 | Aras HisoA.H. |
|
|