کورتە
زوان و ئەدەبیات و فەرهەنگ زوورم نەتەوەیل دنیا وە دەسمییەت تەرجمە و وەرگێڕان ڕووژ وە ڕووژ دەوڵەمەنایەتی خوەیان گەرواترەکەو کەن و داوانەی کاریگەری قسیەکەرەیل خوەیان بێجگە لە ناو ماڵ خوەیان، وە دۊروڵاتەیل فرەیگیش ڕەسنن. هەرسەی تا ئلان تەرجمە کردن لە زار کوردی خوارێن فریە ڕەواج پێیا نەکردێیە، ئمان هە لە قەدیما کارەیلێگ کەم تا کوت کریانە. لە ئێ باوەتە چەوێگ گل دریەیدن وە بازێگ لە ئەو کارەیلا و باسێگ بنا نریەیدن لە سەر ئڕایی هەڵوژیان ئەو بەرهەمەیلە ئڕا تەرجمە. تەرجمەیلێگ ک زوورم هن کتاوەیل مەزهەبی بۊنە. هەرلەیوا ئاماژەیگ کریەیدن وە کاریگەری چۊنەو وەرگێڕانەیلێگ لە ناو باقی زوانەیل دنیا.
وشە کلیل: تەرجمە، کوردی خوارێن، ترەختی زوانی، ئەدەبیات

پێشەکی
تەرجمە لە زوانێگ وە زوانترەک گەوراترین داوانەی هات و چوو زانێیاری لە نێوان زوانەیل و ملەتەیل جیاوازە، چشتێگ ک لە سەرەتای تاریخ بەشریا تا وە ئمڕوو بیگومان ڕەوڵ فرە گەورا و دیاریێگ لە ترەختی تەمەدن بەشری داشتێە و هەروها دەروەچێگ بۊوە ئڕا دەوڵەمەنەو کردن زوانەیل جیاواز. ئەگەر لە ڕوانگەی تاریخییەو تماشایگ وە تەجربەی نەتەوەیل¬ترەک لە ئێ باوەتەو بکریەیدن، زوانەیل فرەیگ توانیمن بۊنیمن ک هەر لە یەکمین ڕووژا بەرد بنچینەی ئەدەبیات نۊسمانییان لە تەرجمەیا شروو بۊوە؛وێنەی زوان ئەرمەنی ک تەنانەت ڕێنویسەگەیشی هەر لە بنەچەکا ئڕا تەرجمەی ئنجیل وە دەس کشیشێگ وە ناو مزرۆپ ما شتۆتزلە قەڕن چوارم زایینی درس کریا. زوان ئەرمەنی وە گەرد ئەو تەرجمەیا هەم بۊوە خاوەن ڕێنۊس و هەم ئەدەبیات مەکتووب. نموونەی چوینەو تەرجمەیلێگ ک هەم ڕێنۊس و هەم سەواد خوەنین و نۊسان ئڕا قسیەکەرەیل زوانێگ ئەول خوەیانا هاوردنە کەم نیین. ڕێنۊس [1]سیریلیک ک ئمڕوو لە وڵاتەیل ڕووسییە و #تاجیکستان# و زوورم وڵاتەیل شەرق ئرووپا ڕەواج دێرێدن لە بنەڕەتا ئڕا تەرجمەی ئنجیل وە دەس کشیشێگ وە ناو سیریل درس کریا ک بۊ وە بەرد بناغەی ترەختی زوانەیل فرەیگ لە ئەو وڵاتەیلە. یان تەرجمەیگ ک مارتین لووتر لە قەڕن پانزەهم لە ئنجیل وە زوان ئاڵمانی کەیدن، وە ڕاس بوودن وە ژێرخوان سەرەکی یای گرتن سەواد خوەنین و نۊسان لە ناو وڵاتەیل و زوانەیل جووراوجوور ژرمەن. ئەو جمشتە ک پاش ئەو تەرجمە لە ناو زاراوەیل جیاواز ئاڵمانی سەر هێز دەیدن هۆکار ئەسڵی وە دی هاتن ئاڵمانی یەکگرتۆوە ک دۊواجار لە قەڕن هەڤدە ورەو ئیلا نیشێدن لە سەمەر.
مانگاڵوادی (2011) لە کتاو کتاوێگ ک دنیاد درس کرد وە ڕووشنی نیشان دەیدن ک ئستسمار ئنگلیس لە هند، وە سەر گشت گەنییەیلێیەو، بۊ وە وە داوانەیگ ئڕا وە دی هاتن فەرهەنگ تەرجمە و ڕەواج پێیا کردن سەواد خوەنین و نۊسان لە ناو زوانەیل جووراوجوور هندی، ک فرە لە لێیان تا ئەو ڕووژە تاهەی یەی لاپەڕە ئەدەبیات مەکتووب ک هیچ، ڕێنۊسیش نێیاشتن، ئمان ئمڕوو هەر ئەو زوانەیلە هان لە ڕزار زوانەی ڕەسمی لە هند.
تەرجمە دەرانەیگە ئڕا هاوبەشەو کردن قسیەکەرەیل زوانێگ لە ڕووح فەرهەنگ و زوانترەک. لە ئەورە ک ناونکی کڵەکچن نێوان زوانەیل و فەرهەنگەیل جووراوجوور وە بەرزی کەشکەشان وە پاوا وساس و ڕێ وە هامشوو فکر و تەرجربەیل بەشەری لە زوانێگ وە زوانترەک نیەیدن، تەرجمە و وەرگێڕان بوودن وە گونجێگ بویچگ ک لە ژێر ئەو کڵەکچنەو دەروەچێگ ئڕەی بەشداری واز کەیدن؛ بەشداری لە فکر نەتەوەیل¬ترەک، لە تەجربەیل، لە باوەڕەیل، لە ئەرزشەیل، لە هۊرمانەیل و لە ڕاوهاتەیل مەردمان وڵاتەیل¬ترەک. دەوڵەمەنایەتی هەر زوان و فەرهەنگێگ ڕابتەی ڕاسەوڕاسێگ وە گەرد فرەیی و گەورایی ئەو دەروەچەیلا دێرێدن.
تاریخ تەرجمە لە کوردی خوارێن
لە زوان کوردی ئیمە، واوڕێز بەش خوارێن زوان کوردی ک لە کرماشان، ئیلام، خانەقین و باقی ناوچەیل دەوراگردێیان وە پێ قسە کریەیدن، تا ئمڕوو هیچ بایەخێگ وە تەرجمە وە شێواز بەربڵاو و هەمەلایەنە نەدریاس. هەرسەی لە ساڵەیل لەیرەوەر چەن بەرهەمێگ لە زوانەیل ئرووپایی تەرجمە کریانە، ئمان هێمان فرە دۊریمن لە ئەو شوونە ک وە دڵنێیاییەو بۊشیمن، فەرهەنگ وەرگێڕان لە ناو زوان و ئەدەبیات کوردی خوارێن جێ پای قورسێگ ئڕا خوەی وە دەس هاوردێیە. بەربڵاوەو بۊن تەرجمە لە ناو زوانێگ وێنەی کوردی خوارێن هەم توانێدن بوودن وە ژێرخوانێگ ئڕا وە دی هاتن و سەقام گرتن گوونەی ئستانداردێگ لە زوان و هەم توانێد بوودن وە هاندەر مەردم ئڕا خوەنین وە زوان داڵگی خوەیان. فرە دیاری و سەرڕاسە؛ لە دەسڕەس بۊن بەرهەمەیل فرەتر و جووراوجوورتر، یانێ ڕازی کردن دڵخوازەیل و سەلیقەیل فریەترەک.
هەرسەی هەر ئەو چۊنە ک ئاماژە کریا وەرگێڕان لە حەوزەی کوردی خوارێن لە قەدیما فرە ڕەواج نێیاشتێیە، ئمان تاقە گامەیلێگ ورەو تەرجمە لە دەورەیل وەرێنا هەڵگریانە، ک یان وە سەرمەنزڵ نەڕەسینە یان لە لایەن باقی بەشەیل کۆمەڵگاوە پشتێوانی نەکریانە، وە ئێ خاترە هیچ کام لە ئەو کارەیلە دریژە پێیا نەکردنە و هەر وە تاک و تەنیا مەننە. وێنەی تەرجمەی کتاو یووحەنا -بەش چوارم ئنجیل- وە دەس مێرزا یەحیا خان کرماشانی ک لە ساڵ 1894 لە ڕوی نسخەی فارسی ئنجیل نۊسریەیدن. سێ دا ساڵ دۊاتر، تەرجمەی کوردی خوارێن چەن بەش ئەوەڵ ئنجیل لە ساڵ 1926 لە لەندەن لە چاپ دریەن.
ئمان یەکمین تەرجمەیگ ک تەنیا دەسخەتێگ لە لێ وە جێ مەنێیە، هەڵگەردێدنەو وە وەسەتەیل قەڕن هەڤدەهم زایینی ک تەرجمەی بەشێگ لە کتاو مارکووس (مرقس) لە ئنجیلە ک لە کتاوخانەی باوەمەردێگ وە ناو حەسەن مراد لە هەمەدان ئەو دەیشت کەفتێیە. ئەو چوینە ک کوڕەرزای حەسەن مراد ئۊشێدن؛ باپیرێ بایە ئێ دەسنۊسە وە گەرد کتاوەیل ترەکا لە ئروومیە لە کشیش ئاشووریێگ سەنۊدن. تا ئەورە ک دیارە دەسنۊسەگە فرە قەدیمی بۊوە. ئازمایش قاقەزەگەی نیشان دەیدن ک ئەو قاقەزە واترمارک تایبەتێگ داشتێیە. ئەو واترمارکە هن کارخانەیگ بۊوە لە ئامستردام هڵەند. ئەو چوینە ک دۊاجار ئەو دەیشت کەفێدن ئەو قاقەزە لە ساڵ 1642 تەولید کریاس. باوەڕ یەسە ک ئەو تەرجمە هە لە ئەو ساڵەیلە نۊسریاس، ئمان پرسێیار یەسە ک ئایا تەرجمەگەیش هەر لە ئەو سەردەمە کریاس؟ وە ڕووشنی دیارە ک بەشەیلێگ لە تەەرجمەگە لە بووت زوانییەو وە گەرد باقی مەتنەگەیا هاودەنگ نیین، یانێ وە جووورێگ یان ویرایش کریانە یان دۊاجار ئزافە بۊنە. هەر یە نیشان دەیدن ک هاتێ ئەسڵ تەرجمەگە لە ساڵەیلێگ، یان تاهەی لە قەڕنەیلێگ وەرجلە ئەوە نۊسریاۊدن، ئمان دۊاجار سەرلەنوو لە بان ئێ قاقەز جەدیدە نۊسریاس و هاوکات بازێگ لە بەشەگانێ ویرایش کریاۊن. (دهقان، 2009؛ لاپەڕەی 207-2011)
تا وەیرە هەرچێگ لە باوەت وەرگێڕان وە کوردی خوارێن وەتیا، گشتێ تیەیدن ئەو بان تەرجمەی ئنجیل، مدوو ئێ چشتە یەسە ک تا ئەورە ک لە ڕوانگەی تاریخییەو ئڕامان ئەو دەیشت کەفتێیە، کارترەک تەرجمە نەکریاس، یان لەنەکەم ئەگەر کتاوەترەکیش تەرجمە کریاس، ئەو دەیشت نەکەفتێیە. لە لای¬ترەکیشەو تەرجمەی کتاوەیل مەزهەبی واوڕێز تەرجمەی ئنجیل لە فرەتر زوانەیل دنیا وە ڕاس دەسپێکێگ ئڕا تەرجمە بۊوە، یانێ کەم تا کوت بوودن بۊشیدن یەکمین تەرجمە لە زوورم زوانەیل دنیا تەرجمەی ئنجیل و تەورات بۊوە و دۊاجار ئەول جا کەفتن سنەت وەرگێڕان لە ناو زوانا کتاوەیل¬ترەکیش تەرجمە کریانە.
بێگومان مدوو سەرەکی یە ک سنەت وەرگێڕان لە تکستەیل مەزهەبییا دەس وە پێ کەیدن، هیچ هەرەچێگ وە گەرد خود وەرگێڕانا نەیرێدن. یانێ وەرگێڕان داوانەی ئاڵ و گۆڕێگە ک جیا لە فەرهەنگ و مەزهەب و زوان و ... توانێدن وجوود داشتوودن، ئمان وەرگێڕ، یانێ تەرجمەکەر، یانێ قسەکەر زوان ک دەس بەیدن ئەو تەرجمە، بێگومان ئەوڵەوییەتەیل و ئەنگیزەیلێگ ئڕا ئەو کارێیە دێرێدن، خاسییەیل و گەنییەیلێگ لە ناو کۆمەڵگای دەور و وەر خوەی دۊنێدن، ئەرزشەیل و بایەخەیلێگ ئڕا کارەگەی خوەی دیاری کەیدن، ک ئڕای ڕووشنەو کەن تەرجمەی چ کارێگ خاسترە، وەرگێڕان چ کتاوێگ هەوەجەس، یان لە کول چشتێگ موهمتر خوێنەر ئەول چ کارێگا فرەتر هەز کەیدن. دیارە ک لە ترەجمەی کارەیل مەزهەبی باوەڕەیل ئائینی مەردم ڕەوڵ فرە گەورایگ بازی کەن. ئمان زوورم تەرجمەیل کتاوەیل مەزهەبی وە زوانەیلێگ کریانە ک مەردمانێیان مەسیحی نەۊنە، هەرسەی هەر ئەو تەرجمەیلیشە خوەیان ئەگەر نە یەکمین، لانەکەم یەکێگ لە یەکمین کارەیل تەرجمە کریای وە ئەو زوانەیلە بۊنە. جا پرسێیار یەسە ک چجوور ئێ چۊنەو وەرگێڕانەیلێگ تۊەنسنە وێنەی ژێرخوانێگ ئڕا هەڵکەفتن و ترەختی ئەدەبیات لە ناو ئەو زوانەیل کار بکەن؟ یەکێگ لە دیاری¬ترین تایبەتمەندییەیل ئێ کتاوەیلە، ک بۊوە وە مدوو جەزاب بۊنێیان، ڕەوان بۊن تکست ئێ کتاوەیلەسە. ئێ کتاوە وە ڕاس ڕاوهات هزاران ساڵەی نەتەوەیگە ک لە زوانی نۊسەرەیل جیاوازێگەو پشتەڵپشت و دەمەڵدەم نۊسریاس، کەسانەیلێگ ک زوورمێیان نۊسەر -لە مانای ئمڕوین ئێ وشە- نەۊنە. ڕاوهات ڕاسگانیێگ ک وە شێواز مەتەڵ نۊسریاس و نیشاندەر چۊنایەتی تەجربە کردن پەیوەندی بەشەر و خودا لە دریژان تاریخە. هەر ئێ ڕەوان بۊن و مەتەڵ¬وێنە بۊن ئێ کتاوە هەم تەرجمەیان و هەم خوەنێیان وە زوانەیل¬تر ئاسانترەکەو کردێیە. مدوو ئێ چشتیشە یەسە ک ڕاوهاتەیل و مەسڵەتەلێگ ک لە ئێرە باس لە لێیان کریەیدن، فریە نزیکن وە تەجربەیل و هۊرمانەیل باقی نەتەوەیل. شێواز وە پێنۊسا هاتن سەرجەم ئێ ڕاوهاتەیلە فرە نزیک وە شێواز وەتیان چیرۆکەیل فۆلکلۆر و مەتەڵەیلێگە کە لە هەر زوانێگ دەمەڵدەم ئۊشیەن.
ئێ دەقە ک لە خوارەو تیەیدن بەشێگە لە وەرگێڕان کتاو لووکاس (لووقا) ک ماوایگ وەر لە یە ویرایش کریاس. لە ناو ئێ بەشە خوێنەر توانێد ئەو نزیکایەتی شێواز وەتن مەسڵەتەگانە وە ڕووشنی بۊنێدن:
مەسڵەت مییەی تاڕ بەسای
1- یەێ دەف باجگرەیل و گونابارەیل ھاتن و لە قسیەگان عیسا گووش تەکانن 2ئمجا فریسییەیل و ئاخونەیل شەریعەت دەس کردن وە قاڵ بخوڕ و وەتن: عیسا بۊوە وە ھاوباز گونابارەیل و ئەولێیانا بوودن وە ھاوقاو. 3- جا عیسا ئێ مەسڵەتە ئڕایان ھاورد؛4- کام لە لیدان ئەگەر سەد گلە پەس داشتوودن، وەختێگ یەکێگ لە لێیان تاڕ بوەسێدن، ئەو نەود و نوو گلەگە لە چووڵ ھەڵەت وە جێ نیەیلێدن و نیەچوودن وە تڵەو ئەو یەی گلە،و تا وەختێگ ک نارێدنەوەی دی نیەتیەیدن ئەو دۊا؟ 5- ھەنای بوینێدەوەی، وە خوەشڵە خوەشی نەیدنەی ئەو نەر شان. 6- ئمجا وەختێگ بایدن ئەو جێ وە ماڵ، چڕێدن ئەو ھاوسا و ڕەفیقەیل خوەی و ئۊشێد: 'خوەشی ئەو دەر ماڵم! مییە تاڕ بەسایەگە ھاوردمەسەو.'
7- جا وە پیدان بۊشم: ھەر وەی شێوە خوەشیێگ ک ئڕەی تەوبە کردن یەی گوناکار لە ئاسمانا قومیەیدن، فرە فرەترە لە خوەشی ئڕا نەود و نوو گلە موومنێگ ک ھەوەجەیگ وە تەوبە کردن نەیرن.
8- یان کام ئافرەتە ک دا گلە سکەی نقرە داشتوودن و ئەگەر یەکێگ لە لێیان گوم بکەیدن، چراخ ئڕای دەم نیەیدن و ماڵەگە ئڕا ئەودینێ ژێر بان نیەکەیدن تا بۊنێدنەوەی؟ 9- ئمجا وەختێگ دۊنێدنەوەی، چڕێدن ئەو ھاوسا و ڕەفیقەیل خوەی و ئۊشێدن: 'وە پیدان مزگانی، سکە گوم¬کریاڵە دیمەو'. 10- با وە پیدان بۊشم؛ لە ناو فرێشتەیل خودایش ھەر لەیوا خوەشحاڵیێگ ئڕەی تەوبە کردن هەر گونابارێگ ھێز گرێدن.
11- ئێکە عیسا وەت: باوەمەردێگ د کوڕ داشت. 12- کوڕە بۊچگڵەی وە باوگێ وەت: 'باوگە! بەش ماڵ و میراتەگەم ھە لە ئلانا بێیە وە پیم.' باوگەگەیش ماڵ و دارایەگەی لە ناو کوڕەگان بەش کرد. 13- چشتێگ وە پێ نەچێ ک کوڕ بۊچگتر ھەرچێگ داشت دا لە بار و چێ ئڕا وڵات دۊرێگ و لە ئەورە وە گەنەکاری گشتێ لە دەس دا. 14- وەختێگ دەسێ لە دۊای ماڵ و دارایەو دەرچۊدن، قتێ قڕان بێ سامانێگ وڵات گرت لە وەر. جا کابرا کەفتە ھەژاریا. 15- ئمجا چێ بۊ وە ئایەم ناو ماڵەی ھاووڵاتیێگ، ئەویش کابرا کل کرد تا ورازەگانێ بلەوەڕنێدن. 16- کاشی ڕەسی وە جایگ ک تاھەی ئەزرەتەمەن تێر کردن زگێ لە لەوەڕ ورازەگان بۊ، ئمان کەس چشتێگ وە پێ نێیا. 17- جا دەس ئاخر ھاتەو خوەی و وە خوەی وەت: 'چەن گلە لە ئایەم ناو ماڵەگان ماڵ باوگم وە قایە خوەن و بنقاویش کەفێدن ئەو شوون دەسێیان! ئمجا م بایە لە ئێرە لە ورسی لاکەم بایدن! 18- ئلان ھەڵسم ئەو پا و چم وە لای باوگم و ئۊشم: 'باوگە! م لە ژێرسای خودا گوناکار و لە ڕۊ ت تاوانبارم.' 19- م دی لاق یە نیێم ک ت وە کوڕ خوەد بزانیدنەم، ئمان وێنەی ئایەم ناو ماڵەیگ قەبوولم بکە. 20- سە ھەڵسا ئەو پا و چێ وە لای باوگ. ئمان وەختێگ ھێمان لە دۊرا ھات، باوگێ دییەی، دڵێ ئرای سزیا و وە دەو ھاتە پیرییەو و باوش کردە ملێ و ماچێ کرد. 21- کوڕ وە باوگێ وەت: 'باوگە! م لە ژێرسای خودا گوناکار و لە ڕۊ ت تاوانبارم. م دی لاق یە نییم ک ت وە کوڕ خوەد بزانیدنەم.' 22- ئمان باوگ خوڕیا لە خزمەتکارەگانێ و وەت: 'گورجانە بچن جفتێگ کەوش و دەسێگ دڵنگ خاس خاس ئڕای بارن بکەن لە وەرێ. کلوانکێگیش ئڕای بارن بکەن لە کلگی.' 23- گوورە چاخەگەیش بارن و سەر بووڕن تا بخوەیمن و خوەش بویمن. 24- چۊن ئێ کوڕ منە مردۊدن و ئلان سەر لە نوو زینێیە و بۊوە، گوم بۊدن و ئلان پێیا بۊوە.' سە بەزمێگ نان وە یەکەو. 25- لەو بەینە کوڕ گەورا لە ناو کاڵ و بووسان بۊ. لەی ئانە گ ھات و ڕەسی وە ماڵ، دەنگ مووسیقا و ھەڵپەڕگە ئەژنەفت. 26- چڕی ئەو یەکێگ لە خزمەتکارەگان و لە لێ حاڵ حەکایەت پرسی. 27- ئەۊیش ئڕای وەت: 'براگەد ھاتێیەسەو و باوگدیش گوورە چاخەگە سەر بڕییە، ئڕەی یە ک ئازا و لوون ھاتێیەسەو. 28- ئمان براگەی چێ لە قین، نەتواس بچوودنەو ناو. ئێکە باوگێ ھاتەو دەیشت و لاڵکیا لە لێ. 29- ئمان کوڕ گەورا لە جواوێ وەت: 'بنووڕ! چەنی چەن ساڵە لە ئێ ماڵە وێنەی بەردە کار کەم و ھیچ وەخت وە سەر حکمدەو نیامە، ئمان ت تاھەی گیسکە لەڕێگیش وە پیم نیایدنە تا ئەول ھاوکوڕەیلما سەر بووڕم و بەزمێگ بگریم. 30- ئمان ئێرنگە ک ئێ کوڕدە ھاتێیەسەو، کەسێگ ک ماڵ و دارایەگەد ئەول جندەیلا دایەس وە وایا، گوورە پەروارەگە ئڕای سەر بڕیدن! 31- باوگیشێ وە پێ وەت: 'کوڕم! ت ھەمۊشە ھایدن ئەول منا و ھەر چشتێگیش م دێرم ھن تنە، 32- ئمان ئیمە بایەد جەژن بگریم و خوەشحاڵ بۊمن، چۊن ئێ برای تنە مردۊدن و ئلان زینێیەو بۊوە، گوم بۊودن و ئلان پێیا بۊوە.

باوەمەردێگ وێنەی هەر ئەو مێرزا یەحیا خان کرماشانییە یان ئەو کەسە ک چەن سەت ساڵ پێش باڵ هەڵماڵییە تا ئێ کتاوە ئڕا قسەکەرەیل کورد وڵات خوەمان تەرجمە بکەیدن، بێگومان خاس زانسێیە ک زوورم ئێ مەردمانە مەسیحی نیین، هەرسەی مەسیحایەتی لە لای ئێ خەڵکە چشت ناڕەوایگ نەۊە و نییە. گشتێ خاس زانیمن ک هەم عیسا و هەم باقی پەیقەمەرەیل سەردەم ڕاسان لە لای مەردمان ئیمە خاوەن ئسم و ڕەسم گەورایگن، ئمان بێگومان وەرگێڕ لە ئێ نزیکایەتی زوانی-فەرهەنگییە هاتێیەسەو کەیف و وە بەرجەد زانسێیە ک تەرجمەی ئێ کارە لە وەرگێڕان کارەیل¬ترەک فرە خاستر جا کەفێدن. مەبەست یە نییە ک لە باوەڕەیل تاکەکەسی وەرگێڕ هاشا بکەیمن، هاتێ متەرجم خوەی وە ڕاس مەسیحی بۊوە، ئمان ئەۊ ئێ کارە ئڕا مەدرمانێگ تەرجمە کردێیە ک زوورم مەسیحی نەۊنە. یە ک ئمڕوو دەسخەت کامڵێگ لە ئەو وەرگێڕان چەن سەت ساڵ پێشە لە دەسڕەس نییە، وە ئێ مانا نییە ک چۊنەو تەرجمەیگ -لە مانای هامشوو زانێیاری نێوان زوانی- وە گشت ئەو پەرتخ نەهاتێییە و لە ناو مەردم بڵاوەو نەۊە. ئەگەر تماشایگ وە باوەڕەیل و مەسڵەتەیل و مەتەڵەیل فۆلکلۆر خوەمان بکەیمن، کەمتر مەسڵەت و واتوورەیگ دۊنیمن ک لە ناوێ وە ئسم یەکێگ لە پەیقەمرەیل سەردم ڕاسانا نەتەقیەیمن. یە نیشان دەیدن ک هامشوو زانێیاری وە دی هاتێییە، ئمان شێواز نۊسمانی ئەو خوەی نەگرتێیە، یانی وە تکست نەۊوە. لە ناو چۊنەو دووخێگ ک زانێیاری لە یەی حەوزەی دیاریێگ وە شێواز دەمەکی وارد زوان بۊوە، تەرجمەی تکست ئەو زانێیارییە فرە هاسانترەک توانێد لە ناو زوانێگ وێنەی کوردی خوارێن ڕەنگ ئەدەبیات ڕەواج ئەو خوەی بگرێدن.
ئەدەبیاتێگ ئڕا بانان
لە حەق دۊرەو نەکەفیمن ک وەرگێڕان باوەتەیل ڕووژ، یانێ باوەتەیلێگ ک ئلان هان لە ڕۊ دەور، واوڕێز ئەگەر وە گەرد مدیایل ئینترنتییا هاوڕێیەو بوون توانایی کاریگەری فرە فرەترەکێگ لە دەوڵەمەنەو کردن زوان و فەرهەنگ توانن داشتوون. لە دنیای ئمڕوو ک دی هیچ ناونکیێگ لە نێوان زوانەیل و فەرهەنگەیل و تاهەی وڵاتەیل جیاوازیش نەمەنێیە وەرگێڕان یارمەتیدەر فرە گەورایگە ئڕا ترەختی زوانەیل، ئەلەلخوسووس زوانەیل ژێردەس، یانێ زوانەیلێگ ک زوان فەرمی نیین و حکوومەتەیل پاڵپشتی لە لێیان نیەکەن. تەرجمەی کارەیل بۊچگ و گەوراێگ ک هەر کام وە شێوەیگ توانای خەڵەتانن زەین خوێنەر داشتوون، خوەی گامێگە ورەو دەوڵەمەنایەتی زوانی-فەرهەنگی قسەکەر زوان، ک لەی نوو کاردانەوی چنەو دەوڵەمەنیێگ لە ڕەفتار زوانی - بەرهەمێگ ئەدەبی، هنەری یان زانستی- قسەکەر زوان خوەی نیشان دەیدن.
ئەگەر هەر لە ئەو سەردەمە، وەکۆ نموونە ساڵ 1926 ک ئەو تەرجمەی ئنجیلە لە چاپ دریەیدن، باقی بەشەیل کۆمەڵگایش وە گەرد ئەو وەرگێڕانا هاوڕێیەو بۊاتان و کارەیل¬ترەکیش تەرجمە بکردیاتان و بەرهەمەیل خۆماڵییش بنۊسریاتان -ڕیک وێنەی ئەو کارە ک ئلان لە پسا کریەیدن-، بێگومان خوەنین و نۊسان لە نێوان عام مەردم فرەتر ڕەواج پێیا کردۊدن و ئمڕوو زاراوەی کوردی خوارێن دەسڵات زوانی فرە پایەبەرزترەکێگ ئڕا خوەی داشت. تەرجمە نە تەنیا زانێیاری نوو ئەول خوەیا تیەرێدن، ک هەم ئیدەیل جەدید و ئاسووەیل بەرزترەکێش نەیدن لە وەر دەس خوێنەر. هەروها فرە لە فۆرمووڵبەندییەیل زوانی زوان بنەڕەتی بەرهەم تەرجمەکریاگیش ئەول خوەیا تیەرێدن ک لە دریژان زەمان بوون وە بەشێگ لە زوان ئامانج. ئەو دەرفەتە لە دەس دەرچێ و قسیەکەر کورد خوارێن ئمڕوو پاش نزیک وە سەت ساڵ سەرلەنوو دەس ئەو پێنۊس بردێیە و ئەزرەت لە بانانێگ ڕووشن ئڕا ئێ بەشە لە زوان کوردی خوازێدن. چەو داخافڵانن لە گرینگایەتی وەرگێڕان لە ئێ سەردەمە بێگومان بەسان دەرانەی وت و وێژ نێوان زوانییە، چشتێگ ک جگە لە خەسار نەفگ تێیا نیەتوانێد بوودن.
دووخ ئمڕووین دنیا و بەشەر هزارەی سێهم دڵخوازەیل جیاوازێگ لە بەشەر سەردەمانەیل قەدیم دێرێدن. وەی بوونەوە ئەوڵەوییەتەیل و ئامرازەیل بایە سەرلەنوو تاریف بکریەن. بڵاو کردن زانێیاری لە دنیای ئمڕوو بدوون تەسویرسازی ، واوڕێز ویدیویی، فرە کارایی دەس بانێگ نەیرێدن. ئێ بەشە لە کار تەرجمە بێگومان کاریگەری فرە فرەترەکێگ لە بان زەین بەردەنگ دێرێدن، وە مەرجێگ ک وە شێوازێگ تکست و دەنگ و وێنە وە گەرد یەکا هاوکات وە کار بگریەن.


نۊسان: #ڕێوار ڕەحیمی نژاد#