بەگریان ڕاوت دەکەم
نووسینی: چۆڵی فایەق
دیوە سەلەفییەتەکەی شیعیزم
ڕەنگە بۆ خوێنەر کۆوەکردنی ناوی شیعیزم و سەلەفیزم پێکڕا مایەی سەرسوڕمان بێت، بەوەی چۆن دەبێت دوو ڕەوتی تەواو هاودژی یەکتر دەستەملانێ بکەن و ئاوێتەی یەک بکرێن! ئەم حەپەسانە لەجێی خۆیەتی، ئەگەر بێتو ئێمە هەریەک لە شیعیزم و سەلەفیزم تەنیا لە بازنە فیقهی و مەزهەبە شەرعییەکەوە قەتیس بکەین، بەڵام وەکچۆن سەلەفیزم تەنیا بریتی نییە لە مەزهەبێکی فیقهیی شەرعی، بەڵکە مێنتەلێتی و ڕێبازێکی بیرکردنەوەیە؛ بەهەمان شێوەش شیعیزم بەتەنێ مەزهەبێکی فیقهیی شەرعی نییه، بەڵکوو ڕەوتێکی سیاسی و شێوازێکی دونیابینی و ڕێبازێکی ئیدیۆلۆژییە.
سوننە و شیعە خودان دوو باڵ و ئاڕاستەن، باڵێکی فیقهی و باوەڕی، باڵێکی ئیدیۆلۆژی و سیاسی. پێویستمان بەو پۆلینکردنە دەبێت، تا دووچاری شیکاریی نابابەتیانە و ململانێی مەزەبی و ڕاسیزمی دینی نەبین. سوننە و شیعە ئەگەر لە باری عەقیدە و فیقﮪەوە جودان و یەک ناگرنەوە، ئەوا لە مێنتەلێتیی سەلەفییانەدا تەبا و کۆکن. ئەگەر شیعیێتی مەزهەبێکی فیقهی بێت، ئەوا [شیعیزم- شیعیێتیی سیاسی] بەتەنێ مەزهەبێکی فیقهی نییە، بەڵکوو لە مێژوو و ئێستەشدا ڕەوتێکی ئیدیۆلۆژی و بزاوێکی سیاسییە. چۆن سوننیێتی کە ڕەوتێکی فیقهییە، بەڵام “سوننیزم” ڕەوتێکی ئیدیۆلۆژی و سیاسییە و وا بۆ دووسەت و ئەوەندە ساڵە دەچێت وەهابیزم و ئیخوانیزم نوێنەرێتی دەکات، شیعیزمیش بەهەمان شێوە باڵی سیاسی شیعێتییە و لە چەرخی ئێستەدا شیعیزمی- فارسی نوێنەریی دەکات.
دەبێت هێڵی سیاسی و هێڵە میللییەکانی مەزهەبەکان تێکەڵ نەکرێن، پێکەوەژیان و تۆلێرانس دڵخواز و داواکاریی هاوبەشی مرۆی سوننی و شیعیی میللییە، دواجار هەر ئەم موسڵمانە میللییانەش نمایشی ئیسلامێکی شەعبی دەکەن، کە کەمگرفترین جۆری ئایینداران، جا چ لەنێو شیعەدا بێت، گ لەنێو سوننەش. بەڵام سوننیزم و شیعیزم کە دەبن بە ئایدیۆلۆژیا و دوو ڕێبازی سیاسی، دەبن بە داینەمۆی شاراوەی هەڵگیرسانی شەڕی نێوەخۆ و قڕکردنی مەزەبیی یەکتر، مەزهەبەکان لێرەدا دین لە ڕۆڵی خۆی دەهێننە خوار و دەیکەن بە دیسپلینی سیاسی و قەیدوکۆتی فەرهەنگی بۆ ژیان.
شیعیزم و تەبشیر
شیعیزم مۆرکێکی “تەبشیری” وەرگرتووە و بناغە سەرەکییەکانی بیروباوەڕ و دونیابینیی مەزهەبەکەی بە دەوروبەری خۆیدا پەخش و وەشان دەکات. مەزهەبێک نییە تەنیا بە پارێزگاریکردنی لە قەوارە و چوارچێوەی خۆی واز بهێنێت، بەڵکە هەردەم لەبیری فراوانکردنی بازنەی ڕێباز و ژمارەی پێڕەویکاران و درێژکردنەوەی جوگرافیاکەیەتی و پەلامار دەدات.
شیعیزم لەوێدا تەواو سەلەفییانەیە، کاتێ هەموو سەروەتە ئابووری و میدیایی و بوارەکانی دیکەشی، لەپێناو بەشیعەکردنی ئەویتردا دەخاتە گەڕ. بەر لە تەنگەژەی سیاسیی سووریا لە چەندان ناوچە (وەک دانیشتوانی دێرەزوور دەگێڕنەوە) شیعیزم حسێنییەیان دەکردەوە و هانی گەنجەکانیان دەدا هەفتانە لە کاتی دیاریکراودا لە ڕێوڕەسمی سرووتە دینییەکانیان ئامادە بن، لەبەرانبەردا یارمەتیی بژێوی و پارەوپوولیان پێ دەدان. ئەمە وەک ڕەفتاری هەندێ لە شێخە سەلەفییەکانی خەلیج وێنا دەکرێت، وەختێ لە بیابانەکانی ئەفریقاوە بە مەرجی بوون بە سەلەفی یارمەتی و کۆمەکیان بەسەر هەژار و نەداراندا دابەش دەکرد. لە ناخ و قووڵایی ئەو پڕۆسەیەش، ڕەوتاری کریستیانێتیی ئامادەیە. ئەوەی کە چەند سەت ساڵێکە ڕەوتی وەهابیزم و ئیخوانیزم و شیعیزم لە تەبشیری مەزەبی و پەرەدان بە وەعز لە ڕۆژەڵات بەرپایان کردووە، کتومت شوێنکەوتەیی مێنتەلێتی و ڕەوتاری مەزەبە مەسحییەکانی ئەوروپایە لەپێش مۆدێنرێتەدا. شیعیزیم سەرەڕای تەبشیری مەزەبی، تەبشیری نەتەوەپەرستیشی تێخزاندووە. شیوەن و گریان و خۆڕنینی سرووتە مەزەبییەکانیان، بە گوتەی سەید حسێن نەسر بێت، ئەوا حەنینێکی فارسیانەیە بۆ ڕابردوو و ئەو گەلە لە ڕێی خەمۆکیی شیعیزمیانەوە دووبارە تەجەللایان کردووەتەوە.
شیعیزم و پڕاگماتیکیێتی
شیعیزم لەپێناو بەشیعەکردنی ئەویتردا پێڕەوی لە سیاسەت و ڕێبازی پڕاگماتی (Pragmatics) دەکات، بۆ ئەو گرنگ نییە بەرانبەرەکەی کێیە و چۆنە، گرنگ ئەوەیە دواجار بۆ ڕەوتی مەزەبەکەی سوودی لێ بکەوێتەوە. شیعیزم بەگشتی و شیعیزمی- فارسی بەتایبەت، ڕێک لەسەر ئەم ڕێچکەیە سیاسەتی دین و دونیایی خۆی بەڕێوە دەبات، هەر بۆیەش جێی تاسان نییە کاتێ دژ بە شیعەکانی ئازەربایجان یارمەتی ئەرمەنستانی- کریستیان دەدات. ئەوەش جێی واقوڕمان نابێت کە بۆ هێنانەوەدی ئێمپڕاتۆرییەتی فارسیانەیشیعیزم و تۆکمەکردنی پایەکانی مەزەب و کولتووری خۆی لە ئێڕاق و سوریە، ببێت بە هاوپەیمانی چەندان حیزب و ڕەوتی نادینی و ئیلحادی، هەروەتر سەپۆرتی ماددی سەتان نووسەر و جۆڕناڵستی دژەدین یان نادینی و سیکۆلار بکات، تەنیا لەپێناو گەیشتن بە ئامانجی باڵای مەزهەب. شیعیزمی سەلەفییانە توانیویەتی لەڕێی دەزگەی سیخوڕی و نەرمەهێزەوە سەرەتا هێرشی فەرهەنگی بەرپا بکات، تا دواتر بۆ تەبشیرێکی سەرانسەریانە بەردەمی خۆی خۆش بکات و لە پڕۆسەی داگیرکاریی فەرهەنگی (الغزو الثقافي)دا بە ئاکامی خۆی بگات. لەنێو عەرەبی ئێڕاق گوتەیەکی باو هەیە کە دەگوترێت: [شیعە بە شیوعیێتیش واز لە شیعێتی ناهێنێت].
شیعیزم و کردەی خۆکوژی
بەگوێرەی سەرچاوە باوەڕپێکراوەکان مێژووی کردەی خۆکوژی و خۆتەقاندنەوە لەنێو خەڵکی مەدەنیدا “العملیات الاستشهادیة” بۆ شیعیزم دەگەڕێتەوە نەک سوننیزم وەک ئەوەی لەنێو زۆرینەی چاودێران و ڕەخنەگرانی ئایینییدا بووە بە باوەڕ و فاکت. کردە خۆکوژییەکان لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا لە دەسپێکی هەشتاکاندا دەستی پێ کرد، لەنێوان ساڵانی 1981 تا 2015 بەگوێرەی توێژینەوەکان (4814) هێرشی خۆکوژی تۆمار کراون کە لە 40 وەڵاتی جوایەز جێبەجێ کراون. ژمارەی قوربانییان لەم نێوانەدا زیاتر لە 45 هەزار هاووڵات بووە.
هەڵبەت لە هەر دەیەیەکی سەتەدا، ڕێژەی کردە خۆکوژییەکان بەرەو سەرووتر چوونە. لە هەشتاکاندا لە ماوەی ساڵێکدا 3 کردەی خۆکوژی بەجێ گەیێنراوە. لە نۆهەتەکاندا بەرزتر بووەتەوە و لە هەر مانگێکدا کردەیەکی خۆکوژی هەبووە. لەنێوان ساڵانی 2001 تا 2003یشدا لە هەر هەفتەیەکدا کردەیەکی خۆکوژی هەبووە. لەنێوان 2003 بۆ 2015یش دەگاتە چڵەپۆپە و لە هەر ڕۆژێکدا کردەیەکی خۆکوژی ڕوویداوە.
هەوەڵین کردەی خۆکوژی لە 30ی ئۆکتۆبەری 1980 بوو کە مێرمنداڵێکی 13 ساڵانەی ئێرانی جێبەجێی کرد، لە کەمەریدا بۆمبی پێچایەوە و دواتر لە باشووری ڕۆژاوای ئێران دەبابەیەکی ئێڕاقیی تەقاندەوە. هەر لە کۆتایی ئەوساڵەدا سەفارەتی ئێڕاقی لە لوبنان لە هێرشێکی خۆکوژیدا بە ئۆتۆمبێل، لەگەڵ زەوی تەخت کرا. دواتر لە 1983 یەکێک لە گەورەترین کردە خۆکوژییەکان جێەبەجێ کرا، دوو بارهەڵگر و ئامانەی پڕ لە چەکوتفاقی هێزی وشکانیی ئەمریکایی و فەرەنسایی کرانە ئامانج و 299 سەرباز لە و هێرشە خۆکوژییەدا کوژران.
دەستپێکی ئەم نەریتە جیهادییە خۆکوژییە لە موسوڵمانە شیعەکانی لوبنان دەبینرێت، دواتر بە سایەی “حزب اللە” زێتر بڕەوی پێ دەدرێت و دواجار گرۆ جیهادییەکانی فەلەستینیش دەکەونە ژێر کاریگەریی ئەم تاکتیکەوە، شیعیزمی ئێرانیش [گرووپی هەمیشەیی فیدایی خۆکوژ] دادەمەزرێنێ و لە شەڕی نێوان ئێڕاق و ئێرانیش، خۆکوژەکانی بەکاردێنیت. بۆ سەردەمانی زووش بگەڕێیتەوە، فیدایی لەنێو ئیسماعیلییەکانیشدا هەبوون، کە گرۆهێکی شیعیزمی باتینیانەی سیاسی بوون.
ئینجا درەنگتر لەنێو سوننیزم و ڕەوتی “سەلەفییەتی جیهادیی سوننە”دا لەسەر دەستی شێخ عەبدوڵڵا عەزام تێز بۆ خۆکوژی دادەنرێت. عەززام لە پەڕتووکەکانی نموونەی “اتحاف العباد بفضائل الجهاد” دێت 27 سوودی خوڕافیانەی خۆکوژی و خۆتەقاندنەوە لەنێو ئەدەبیاتی دینییدا دەخاتە بەرچاوی موجاهیدان، عەرەبە ئەفغانییەکانیش توندڕۆیانەتر ئەو درەختەیان پەروەردە کرد.
چۆن لەنێو سوننەدا سەلەفیزم هەیە، لەنێو شیعیزمیشدا هەمان ڕەوتی سەلەفیزم بەشێوەیەکی کارا هەیە. بەڵام هەمیشە لێزان و وردانەتر خۆی خزاندووەتە نێو کەلێنە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانەوە، وەک سەلەفیزمی سوننی ڕەق و زەق نەبووە. لە زۆر دۆخدا سەلەفیزمی سووننی و سەلەفیزمی شیعی، کۆمەکی یەکتر دەکەن، پشتیوان و هاوکاری یەکتر دەبن لەبەرانبەر ئەو گوتارانەی لە یەک ئاستدا ڕەخنە لە هەردووکیان دەگرن، بەتایبەت گوتاری ئایینییانەی کورد. ژمارەی ئەو مەلا و دیندارانەی کورد کەم نین، کە بە پیلان و هەرەوەزیی سەلەفیزمی شیعی و سووننی تیرۆر کراون و کوژراون.
[1]