Pirtûkxane Pirtûkxane
Lêgerîn

Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!


Vebijêrkên Lêgerînê





Lêgerîna pêşketî      Kilaviya


Lêgerîn
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina babetê
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Alav
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
Ziman
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Hesabê min
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
Lêgerîn Tomarkirina babetê Alav Ziman Hesabê min
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Em kî ne
 Babeta têkilhev!
 Mercên Bikaranînê
 Arşîvnasên Kurdipedia
 Nêrîna we
 Berhevokên bikarhêner
 Kronolojiya bûyeran
 Çalakî - Kurdipedia
 Alîkarî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,916
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azad...
Jiyaname
Mîna Acer
Cih
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke h...
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
Çirûskin Li Ser Dewletên Kurdî Di Dîroka Kevnar De
Kurdîpêdiya wergirtina agahdariyê hêsantir dike, Ji ber vê yekê mîlyonek agahdarî li ser telefonên we yên destan tomar kir!
Pol, Kom: Kurtelêkolîn | Zimanê babetî: Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)
Par-kirin
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Nirxandina Gotarê
Bêkêmasî
Gelek başe
Navîn
Xirap nîne
Xirap
Li Koleksîyana min zêde bike
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Dîroka babetê
Metadata
RSS
Li googlê li wêneyan girêdayî bigere!
Li ser babeta hilbijartî li Google bigerin!
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0

Nexşeya Kurdistanê

Nexşeya Kurdistanê
Gelê #Kurd# li ser xaka xwe ya Kurdistanê ye, ji dema mirovên kevnar Arktos, melyonek û nîv sal berê, û mirovê Niyandirtal 500 hezar sal berê, û mirovê Kiromayon 50 hezar sal berê . Wilo ta dema mirovê şereza (Homo Sapyans) û gemiya pêxember Nûh 6000 b.z yê (S) û kurê wî yafis ê bavkê nejada Arî ye.
Ji destpêka şehristaniyê ve Gelê Kurd ev dewlet di dîroka kevn de ava kirin:
$Gotî,Kortî,Kotî,cûdî,#kurdî# 7000-2109 b.z(1)$
KOTÎ li çiyayê #Toros# bûn û xwediyê herêma çiyayê #Cûdî# ne,li Mezopotamya jorîn xwedyê çandiniyê û lawirvaniyê ne. Çûne Somer û ew pêşxistin, bi qasî 125(2) salan, bi serwriya 25 padîşahan.
Hin ji wan padîşahan ev bûn: Îmta, Îna Keyîş Aş, Cûdya ,Serlaka, Şolma, Îlolomaş, Înîmabagaş, Înîkşom, Ayarlagap, Îpata, Ayarlankap, Koro Xapîlkîn, Layrabûm,Îrarom, Îpranam, Xaplom, Bozor, Ayar Lakand, Sê Awm û yê dawî Tîrîkom (Tîrîxan).
Kotiyan di şerê bi navê Oman Manda de imperatoriya Akadiyan şikandin û ketine paytexta wan bajarê Akad de û gihana bajarê Babilê di 2250 b.z.
Serleşkerekî Akadî bi navê Aotokeykal di 21 Adarê 2109 b.z de derbeya leşkerî li wan da di cejna Beranan de û padîşahê Gotî yê bi navê (Têrîkan)(3)Têrîxan kuşt û dewlet dagir kir.
$Êlem: (4000 – 800 b.z)$
Paytexta wan li #Rojhilatê Kurdistanê# ye û bi navê “Şûşa” (Soza) tê naskirin.
ji wir belav bûn ta herêma kendava Lor(4) (Xelîc Erebî – Farisî) li Başûrê Iraqê û ketine şeran de bi Akadiyan re nêzîkî sala 2250 b.z.
Êlamiyan bandora xwe ya zimên li Akadiyan kir di dema serokê Êlamî şoşînak de. Wan têkilî bi Gotiyan re girêdan di dema Bozor AnŞoşînak de,û dewlet xurt bû. Vê yekê hişt ku êlên herêmê û dewletên piçûk xwe bixne bin desthilatdariya Êlem de. Serkeftinên Êlemiyan dijî akadiyan hişt ku kurdên Lolo û Gotî ber bi deşta Mezopotamiya jêrîn ve biherikin û rola Akadiyan qels û tune bikin.
Êlemiyan berê xwe dan Babil(5) û destên xwe danîn ser bajarê Or û padîşahê wê Ȇbîsîn dîl anîne paytexta xwe.
Wê xurtbûnê berdewam kir di dema malbata Sogilmah de, di 2000 b.z.
Padîşah Xopan bajarê Ontaş û Zekûra Cogazbîbil ava kirin .
Padîşah Şotrok Naxontî çemê Olay (Karon) derbas kir û bajarên Aşnona ,Dorîkalîcarzo, Sîpa û
Obîs desteser kirin û di şerê Babiliyan de serket û dewleteke herî mezin ava kir.
Di dema padîşahê Êlamî Kurdor Naxontî de şerê giran pêkhat di neqeba wî û Kaşiyan de,yên ku ketibûn Babil de û piştî wan şer qewimî di navbera wan û Akadiyan de, di dema padîşahê Êlemî Şolhak de, yê ku binket di şerê Akadiyan de.
Di sala 750 B.Z de, Êlamî û Babilî bûn yek dijî Aşûriyan(6) lê Aşûr Banîbal bi serket û Soza dagir kir,piştre Êlamiyan xwe kirin yek bi kurdên Mîdî re ta ku xaka xwe bi serokatiya Mîdiyan rizgar kirin û tevlî dewleta wan bûn.
$Horî *xorî: 4000 -750 b.z$
Destpêkê ew xwiya bûn li Rojhilatê Kurdistanê li Rojavayê gola Kespînê.
Rînê Labat dibêje: Horiyan girêdan pêkanîn ser pişta hespên xwe ji heremên Aşûrî, Ermenî, Enatoliya û Sûriya banî, bi girêdanek netewî çandî(7). Nisêbîn ava kirin, dema ku navê wî Nisêbîs bû, piştre paytexta xwe #Orkêş#ê 2500 B.Z ava kirin a niha dibêjinê Girêmozan, rohlatî bajarê Amûdê 6 k.m, têde perestgih û avahiya padîşahê wan Topkêş hatiye dîtin, di nav wan de şêrê Qrkêş (Amûdê) ku niha di muzexana Lûver a Ferensî de heye.
Horiyan li deşta Hemkê mîreşîna Alalaxê li ser çemê Asî ava kirin 2700 b.z û gihane Oxarêt.
Ew dihatin nasîn bi navê Sobarto, navê Sûrî di dema wan de welatê Horo û carinan welatê Soro bû Horî mane bi vî navî ta 1550 b.z . Piştre hatin naskirin bi navê Horîmîtanî (8) .
$Lolo yan Lolobî 2750-828 b.z:$
Paytexta wan Zîmrî bû, li herêma Silêmaniyê , li Hûrîn û Şêxan û Xorato û Zihaw û Kerkûkê belav dibûn(9), bi wan re Cûdî jî hebûn, gihana ta Efrînê, çimkî şûnmayên wan li çiyayê Gewir yan Emanosê hatine dîtin, ew di dema Akadiyan de nexasim serokê wan Naram Sîn(10) di berxwedananê de bûn.
Têkiliyên wan bi Êbla re jî li Bakurê Sûryê xurt bûn. Nîşana vê yekê, dema padîşahê Êbla ji padîşahê Xomazî (Lolo) leşkerên perwerdekirî û mêrxas diwxaze ji dêla wan wê 11 perçeyên ji kelûmelên malan ên bi nirx û ji tep û bi wan re du ristikên gerdeniyan giranbuha jî bide wan.
Di dawiyê de ew li ser destê Şilîmenserê sêyem ê Aşûrî şikestin. Ta niha li Kerkûkê êla Lolo heye.
Piştî wilo ew tevlî dewleta Kaltî ya Kurdî li Wanê bûn û bi padîşahê wan Sardor (Serdar) şer û berxwedan kirin dijî Aşûriyan û têkçûnên mezin ji Şelmaserê sêyemîn re pêkanîn.
$Kaşî -Kaşo 2525-1157 b.z:$
Ew li van deveran bûn: Cezîra Botan – Mêrdîn – Çiyayê Toros – Çiyayê Zagiros – Beravên kendava Lor (kendava jê re dibêjin Erebî yan Farisî) 600 salî desthilatdarî kirin li Somer û Akad bi navê Kurdoniyaş(11) bi alîkariya Gotî û Loloyan, bi serokatiya padîşah Xandîş ê ku karîbû Babilê desteser bike1725-1705 b.z.
Di sala 1700 b.z Ako Kararîm di şerên giran de Hîtî şikandin û kete paytexta wan Xatoşa de, lê dagir nekir, wî peykerên xwedawendên Merdox û Xor Panîtom vegerandin.
Têkiliyên Kaşiyan bi Fer’ûnên Misrê (12) re gelek xweş bûn, kaşiyan çend keçên xwe dane wan, mixabin di dema şerê Fer’ûniyên Misrê bi Mîtaniyên pismamên wan re Kaşiyan alî Fer’ûniyên kirin.
Êlamiyên ku ew jî Kurd IN desthilatdariya Kaşiyan herifandin, Lewra kaşî vegeriyan herêmên xwe yên berê. Kaşî bi zimanê xwe jî nêzîkî Êlemiyan ne (13) û dema Mîdî hatin ew mane di nav wan de xwedî rol.
Soberî – Zêbarî – Sobarto 2000 ta 1100 b.z:
paytexta wan bajarê Melazkurdê bû. Ew ji hûriyan bûn. Dîroknasin dibêjin ku navê wan ji navê Horiyan hatiye. Xor (Sor) yanî Roje, zimanê wan yek e(14)
Tiglat Bilaser ê Aşûrî ew şikandin 1110-1100 b.z Dema bajarê wan ê mezin Şirîş dagirkir, di wê demê de Kurdên kaltî xwedî dewlet bûn. Lewra li başûrê dewleta wan a li Agirî û Wanê wan Aşûriyan navên kurdan kirin Nayrî (15) .
Hêjayî gotinê ye ta îro Sobarî di Kurdistanê de hene bi navê Zêbarî.
$Horî-Mîtanî 1550-700 b.z:$
Paytexta wan bajarê Waşokanî bû, liser çamê Xabûrê li rex bajarê Serê kaniyê .
Horîmîtanî – ketne şerên giran de bi Ferûnên Misrê re. Wan berevanî kirin di ber Sûryê de, bi saya hevbendiya Qadiş (Tilmendo li Kêleka Himsê ye).Peymana Qadiş ji van mîreşînên Sûrî pêkhat: Mîtan, Oxarêt, Amoro, Tonîb, Niya, Nûxî û Qadiş.
belgeyên Misrî yên dîrokî diyar dikin ku Tihotimisê sêyemîn digot min hemû welat û Sûrî kiriye bin destê xwe de, lê ew padîşahê Mîtanî ew ê serserî di riwê min de radiweste û nahêle ez bighim Rojhilatê çemê Feratê, lê ferûnan piştre têkiliyên aştyian e bi wan re pêkanîn, dema keçên wan ji xwe re anîn, mîna Nefertît (Gilo Xîbad) bû hevjîna Eminhotibê çaremîn (Exnaton) û berya wê Matmaya bû hevjîna Tihotimsê çaremîn.
Horîmîtanî diketne şeran de bi Aşûriyan re û bi ser diketin ji 1550 -1250 Aşûrî mane dibin destên wan de(16) .Lê rêveberya xwe ya xweser dimeşandin. Şerên wan bi Hîtiyan re nêzîkî 1250 de hîtî bi ser ketin dijî wan, ji sedema nakûkiyên navxweyî di navbera malbatên Toşrata û Artatama de, Hîtî bi ser ketin û piştgirya Matîwaza (17) kirin û keça xwe danê û bû leystik di destên wan de, ta ku ew bûn xwediyê desthilatdariyê û bi demê re dewlet dagir kirin.
Padîşahên HORÎMÎTANÎ:
Kîrta yê yekem, kurê wî Şotarna yê yekemîn, Partarna Kîrta, Harsa Şatar, Artatama yê yekemîn, Şotarina yê duyemîn, Artaşiwara (Ariştomara), Toşrata, Artatamayê duyemîn, Şotarina yê sêyemîn, Şatwara yê yekemîn, Wazaşta, Şatwara yê diwem, Alta Tîşop û Dava Zer.
Hîtiyên ku ew jî Arî ne welatê wan dagirkirin, lê ketine bin bandora wan a Olî û Çandî de, bi taybet di milê Ziman de. Wilo Mîtiyan bandor li Kaltiyan (Ararato)(18) û Mîdiyan jî kirin.
$kaltî yanî Xaltî – Ararato-1300-700 b.z:$
Paytexta wan bajarê Wanê, yanî Torşeba bû Ermenî jî vê dawiyê tevlî Kurdan bûn û bi hev re desthilatî dikrin û çanda xwe di bara Aşûriyan de paristin(19) dewlet li herêma gola Urmiyê, çiyayê Agirî yanî Araratê, gola Wanê ta çiyayê Şengalê bû, ta niha êla herî mezin a birayên me yên Êzîdî Navê wê Xaltî ye .
Dewlet di sê qonaxan re derbas bû:
1-Dema parçebûyî : Bi şêweyê mîreşînên piçûk ên nehevgirtî bû,Lewra kaltî ketibûn ber êrîşên dijwar ên Aşûriyan de, lê padîşah Aramî 860 -843 b.z ew êrîş hinekî rawestandin.
2- Dema hêzbûnê : Ev serkeftin pêk hatin li ser destê Sardor (Serdar) ê yekemîn 832-830 B.Z, ê ku paytext Torşeba xurt kir û di şerên sîmeryan de bi ser ket. Piştî wî padîşah Esponî gundê Mosasîr Bakurî Rawendozê (Micêsîr) ji Aşûriyan rizgar kir û giha Helebê, Girêsipî û derya Reş.
Dewlet xurtir bû di dema Mînwas û Argiştî yê yekemîn de. Gihane ta bajarê Mîşte li Rohlatê Kurdistanê û başûrî gola Urmiyê û ta Meletya, li Rojava û gola Sîvanê li Ermîniya û bajarê Erzircan û Erziromê. Padîşah Argiştî yê yekem(20) 786-760 b.z, pirek ser çemê Arasê ava kir û Kelih li cem bajarê Yêrîvanê li Ermenîstanê ava kirin 6600 b.z û kete berberiyê de bi Aşûriyan re, ta giha Kerkûkê (Arabxa) û karî bû ku dewleta Manayê (Mîsaniya) ji wan Aşûriyan rizgar bike, li Rohlatê Kurdistanê .Piştî Argiştî, Serdarê duyemîn serkeftin berdewam kirin dijî Aşûriyan û ew parçeyên xaka ku hatibûn dagirkirin rizgar kirin û giha ta bajarê Lobîlo li Azirbêcanê û kete hevbendiya Arpat de (Bajarê Tilrefet li bakurê Sûrî ya niha) dijî Aşûriyan û giha ta Mereşê.
3- Dema qelsbûn û herifandinê: Di şerê navbera Serdorê dyuemîn û Toglat Bilaserê duyemîn ê Aşûrî de, di encamê de Kaltî şkestin.
Dema ku padîşahê kaltî Rosa kurê serdarê duyemîn dît ku Aşûrî mijûl in bi şerê Mîdiyan re 734 -714 wî paytext vegerand û karîbû ku 33 mîreşînan vegerîne li herêma gola Sîvanê û peyman li başûr bi padîşahê Mosasîrê re li dar xist nêzîkî Rewandozê û 22 kelh rizgarkirin ji Aşûriyan li herêma Kurdên Manayî.
Sergonê duyemîn bi artêşeke xurt berê xwe da xaka Kaltiyan û kuştin, şewtandin û talan kirin bikar tanî bi şêweyê hovane (21) Berê xwe da paytextêTorşeba û dagirkir, padîşahê Kaltî (Xaltî) Rosa xwe ji qehra bi xencera xwe, xwe kuşt.
Rosayê duyemîn 685-650 têkilî bi Sêmeryan (Kêmerî) re ava kirin û xwest ku aşîtiyê bi Aşûriyan re pêk bîne, lê padîşahê Aşûrî Aşûr Panîpal ew yek red kir.
Piştre navên van padîşahan: Serdarê (4) û Rosa yê (3) û Rosa yê (4) di demek tarî û nezalal de ji dewletê derbas dibe berya ew were dagirkirin ji layê Aşûriyan ve û ji aliyên wan ve bi nave Nayîrî Ayîrî û Orarto hatin naskirin.
$MANEYÎ: 1000-580 b.z$
Ev xelkên Gotî û Loloyan e, tevlî Hûrî û Mîdiyan bûn, carnan ji wan re dibêjin Mîsanan (22)
Paytexta wan Ezêrta bû, 50 k.m li rojihlatê bajarê Sekizê, li rojhilatê Kurdistanê, li Şino, M ehabad, Sekiz, Zêwa, carnan jî ta bi çemê Arasê bû.
Hertim di bin destwerdana Aşûriyan de bûn. Kuştinên navxweyî çê dibûn ser deshilatdariyê, nexasim di dema padîşah Îranzo yê karî bû dewletê xurtir bike (23). Piştre di dema kurê wî Aza de, mixabin wî pişta xwe bi Aşûriyan xurt dikir dijî Kurdên Xaltî. Dema Mîdiyan gel rizgar kirin ji Aşûriyan Manî jî azad kirin.
$MÎDÎ: (MAD) 727-549 b.z:$
Paytexta wan Cehmezan bû, li cem yonaniya Akpatana ye(24). Niha navê wê Hemezan e, li dawiya Rojhilatê Kurdistanê ye, ew dewlet serdestê Diyako ava bû, ji van êlên Kurd: Bodî, Arîzanto, Bosî, Mîtanî, Partaktî û Moxiyan. Aşûriyan bi xinizî Diyako di mla xwe de kuştin. jêderin dibêjin ew sergonî bajarê Hemayê li Sûrî kirin, vê yekê dewlet qelis kir û bû bingeh ji êrîş û dagirkerên Sîtî re jî, kurê Diyako yê nave wî Firaorta nikarî bû dewletê biparêze ji destên Sîtiyan.
Piştî Firaorta kurê wî Keyexsar bi lehingî tol ji Aşûriyan û Sîtiyan hilda.
Keyexsar hêzeke leşkerî ava kir, ew hêz ji kom û tîm û tûgayên piçûk û mezin bû, li kêleka wan
de segvanên bi tîran û tabûrên peyade hebûn. Wî şoreşa xwe ragihand dijî Sîtiyan ên ku qels bûbûn ji sedema ferehbûna xaka wan a ku digiha ta Filestînê. Berya ku ew şer ragihîne dijî Sîtiyan û Aşûriyan wî xaka dewleta Manayê ya kurdî rizgar kir û ew bûne hêz di şoreşa wî de.
Keyexsar dest bi êrîşên leşkerî dijî Sîtiyan kir û xak bi ceng li dûv cengê rizgarkir. Piştre berê xwe da dagirkerên Aşûrî, lê wî zanî bû ku divê hêzeke mezin hebe dijî wan, lewra wî têkilî û dostanî da dijminên berê û konfederasyona Medan ava kir(25) ji serok û mîrekên Mîdî, Sîtî û Kildanî. Keça xwe Omîd (Omîdsa) da Nibûxiz Nesir ê kildanî, xwedya gulîstanên Babil ên hilawîstî. Keyexsar peyman bi Kildaniyan re muhur kir dijî Aşûriyan, Kildanî Babil, ji başûr ve êrîşî paytext Nînewa bikin û Mîdî ji rohlat û bakur ve. Mîdiyan karîbûn bi cengên giran ji 615-612 b.z bikevin Nînewa de û desthilatdariya padîşahê Aşûrî Zîn Hak Îşkom (Zihak) bi dawî bikin di 21 Adarê de, wê rojê bixin Newroz û sersala Kurdî.
Ewan miletan xwe kirine yek dijî Aşûriyan ji bo xwe ji êrîş û stemkariya wan li herêmê xilas bikin(26) .
Keyexsar piştî dewlet rizgar û xurt kir, nakokî mane ne sererast kirî di navbera wî û Lîdiyan de, lewra şerekî giran 6 salan ji 590 -585 b.z berdewam kir. Ew şer rawestiya dema ku Roj xirabû û wan got nexwe Roj ji me xeydiye, Şer rawestandin. Piştî wî şerî têkilyên aştiyane di navbera wan de ava bûn, dema ku Estiyax kurê Keyexsar bû zavayê padîşahê Lîdî Îlyatis ji keça wî Arînasê.
Piştî mirna Keyexsar 585 b.z kurê wî Estiyax bû padîşah, lê neviyê wî Korş ê Exmînî yê ji keça wî Mendana bi alîkariya serokleşkerê wî Xorpak dewleta Mîdî herifand û dagir kirin 549 b.z.
Di rûyê Exmîniyan de sê şoreş rabûn: Ya Kaomata 522 b.z û ya Xoşrîta Firaorta û ya Gotran Tixoma, lê padîşahên Exmînî yên weke Daryos bi serkutkirin ew tune kirin.
Di dema Iskenderê Meqdonî 333 b.Z de, herêma Mîdiya hinek mafê xweser bi dest xist.
Mîdî di sînorên xwe de gihabûne ta Derya Spî li Sûrî û navê Sûrî hingî bû welatê Sûrmîd (27). Ji layê Rojhilat ve gihabûne Evxanistanê.
Di wan deman de navê Kurdan diyar dibû bi Kardox. Efserê Yonanî Ikzanfon di pirtûka xwe ya dîrokî Anabazîz (28) de dibêje: Dema em ji zindanên farisiyan derketin di şerê bi navê Mîdî – Farsî de, em di xakekê re derbas bûn 401 b.z, jê re digotin Cezîretayê Kardo.
Jêder:
1- Arya kevnar û Kurdistana maynde -R 47- Selewat Gulyamo.
2-Neştecihên kevnar ên di navbera du çeman û li Sûriya bakur de –R76- Can An Kilod MAGRON.
3-Kurd û Kurdistan-P1-R99- Mihemed Emin Zekî.
4-Koka Ereban –R30- D. Cewad Elî.
5- Malpera fermî ya êla zarwên Eqîl.
6-Malpera iliktronî pirtûkxana burca çavdêriyê.
7- pêşiyên (bavikên) Kurdan –R 149- D. Ehmed Xelîl (Sozdarê Mîdî).
8-Rehên Kurdan . Piroto Kurd û Mîtanî – R 80 – Nazim Kok.
9- Kurd û Kurdistan – B2- R20- Mihemed Emîn Zekî.(11)
10- Mîdiya- R 107 – A.M.Diyakon.
11- Kurd û Kurdistan – B2-R24 – Mihemed Emîn Zekî.
12- Dîroka welatê Ereban – R 269- D. Fêsel Evdele û D. Îd Mer’ê.
13- Xuyakirina Kurdan di dîrokê de – D. C emal Reşîd – ji gogel.
14- Horî: Dîrok û şehristaniya wan – R 19- Cirnot Vîlihlim.
15 – Kurd û Kurdistan – B1- R 108 – Mihemed Emîn Zekî.
16– Dîroka welatê Ereban – R 294 – D. Fêsel Evdele û D. Îd Mer’ê.
17 – Kurte dîroka Sûriya kevnar – R 146 – Mihemed Herb Ferzat.
18 – Horî – Dîrok û şehristaniya wan – R 83- Cirnot Vîlihlim.
19 -Manîfisto , doza Kurdî Q 5-R 95 – Ronakbîr Abdullah Ocalan
20- Pêşiyên Kurdan – R 210 – D. Ehmed Xelîl.
21 – Mîdiya– R 209 – A.M . Diyakonov.
22– Jêderê borî – R 260 – A.M.Diyakonov.
23 – Kovara dengê Kurdistan – Hijmara 70 – Evdele şikakî (Qerman).
24 – Mîdiya – R 173 – A.M. Diyakonov.
25 – -Manîfisto , doza Kurdî Q 5-R 94 – Ronakbîr Abdullah Ocalan
26 – Mîdiya – R 187 – A.M. Diyakonov.
27 – jêderê borî – R 319 – A.M. Diyakonov.
28 – Kurd û Kurdistan – R 113 – Mihemed Emîn Zekî.

Kurdîpêdiya ne berpirsê naverokê vê tomarê ye, xwediyê/a tomarê berpirs e. Me bi mebesta arşîvkirinê tomar kiriye.
Ev babet 1,638 car hatiye dîtin
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Haştag
Çavkanî - Jêder
[1] Mallper | کوردیی ناوەڕاست | موقع https://shermola.net/- 02-12-2022
Gotarên Girêdayî: 9
Pol, Kom: Kurtelêkolîn
Zimanê babetî: Kurmancî
Dîroka weşanê: 01-12-2021 (3 Sal)
Cureya belgeyê: Zimanî yekem
Cureya Weşanê: Born-digital
Kategorîya Naverokê: Doza Kurd
Kategorîya Naverokê: Gotar & Hevpeyvîn
Kategorîya Naverokê: Dîrok
Welat- Herêm: Kurdistan
Meta daneya teknîkî
Kalîteya babetê: 99%
99%
Ev babet ji aliyê: ( Aras Hiso ) li: 02-12-2022 hatiye tomarkirin
Ev gotar ji hêla ( Sara Kamela ) ve li ser 08-12-2022 hate nirxandin û weşandin
Ev gotar vê dawiyê ji hêla ( Sara Kamela ) ve li ser 02-12-2022 hate nûve kirin
Navnîşana babetê
Ev babet li gorî Standardya Kurdîpêdiya bi dawî nebûye, pêwîstiya babetê bi lêvegereke dariştinî û rêzimanî heye!
Ev babet 1,638 car hatiye dîtin
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Jiyaname
Resul Geyik
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Narin Gûran
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Mîna Acer
Cihên arkeolojîk
Temteman
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Jiyaname
Erdal Kaya

Rast
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
13-09-2024
Sara Kamela
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Mîna Acer
20-09-2024
Sara Kamela
Mîna Acer
Cih
Koço
20-09-2024
Aras Hiso
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
21-09-2024
Aras Hiso
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
22-09-2024
Evîn Teyfûr
Kurtedîroka zimanê kurdî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,916
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Jiyaname
Resul Geyik
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Narin Gûran
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Jiyaname
Sîsa Mecîd
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Mîna Acer
Cihên arkeolojîk
Temteman
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Jiyaname
Erdal Kaya

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.92
| Peywendî | CSS3 | HTML5

| Dema çêkirina rûpelê: 0.625 çirke!