$Ehmedê Xanî'nin Agon'u$
Mücahit Bilici

Klasik Kürt edebiyatının üç meşhur isminden birisidir Ehmedê Xanî (1651-1707). Diğer ikisi #Feqîyê Teyran# (1590-1660) ve #Melayê Cizîrî#’dir (1570-1640). Eserleri günümüze ulaşabilen bu edebiyat değerleri tıpkı Q, X ve W harfleri gibi modern Türkiye’de meşruluk ve resmîliğin dışına itildikleri için Türkçe konuşan Türkiye edebî kamusunca yeterince bilinmiyorlar. Mela, Feqe ve Xanî klasik Kürt edebiyatının üç farklı tarz ve mezraını ifade ederler. Kuytudaki bir hazine gibi keşfedilmeyi bekleyen Mela aşk’ın şairidir. Onun Dîwan’ı edebî olarak bir şahikadır. Feqe ise Yunusvari bir sadelik içinde hakikati arayan bir öğrenici’dir. Kuşların dostu, varlıkta birlik peşinde Mantık’al-Tayr’daki gizemli yolculuğa manen katılmış bir hakikat yolcusudur. Mela’daki edebî-sanatsal görkem, onun bir seyda (master, üstad, hoca) olarak fazl’ını yansıtır. Zira fazilet (virtue) doğası gereği taşar. Fazilet, vericidir, etrafına kemâl katar, örneklik sunar. Feqe’de sadeliğin haşmeti ifadedeki duruluk olarak tecelli etmiştir. Bu lirik sadelik, Mela’nın literal bir öğrencisi olarak Feqe’nin alıcı ve arayıcı niteliğine tam da yakışan bir olma edası ve ifade etme biçimidir. Xanî’de hem aşk hem de hakikat duyarlılığı güçlü bir şekilde bulunmakla birlikte Xanî, Kürt edebiyatında hakikaten yeni bir ufku temsil etmektedir.[1]