تارېخو ئەدەبیاتو یارسانی
بەشۍ سی و ششەمە
سەیید ئەکابیری خامۊشی (1440ز—1493ز) .
سەیید ئەکابیری خامۊشی، کوڕو شېخ عەلی خامۊشی، کوڕو سەیید ئەبولوەفاین، بەپاو بەڵگەی نویسیایی یارسانەکا ساڵەو (844ک/ 1440ز) جە دەگاو شېخانی ئامان دنیاوە، ۋانای سەرەتاییش هەر چاگە تەمامنان، ئاشناو زانستەکا ئایینی و ئەدەبی بېیەن، زوانی عەرەبیش زانان، شارەزاییش جە نەحوی و سەرفی عەرەبی بېیەن.
دماتەر لوان پەی هۆرامانی و خەریکو ڕابەری ئایینو یارسانی بېیەن، دما ساڵەکا سەڎەی پاڼزەهەمەنە جە ساڵەو (899ک/ 1493ز) کۊچی دمایینش کەردەن.
تا ئیسە بەرهەمە شېعریەکېش جەمۍ نەکریێنۍ، بەڵام دلۍ دەفتەر و نامەکا یارسانینە تۊمارۍ کریێنۍ.
جە دوە بەیتێنە مۊچیاری خەڵکی کەرۊن پەی ئانەی بگنا شۊنەو خەڵکە شارەزاکا، مەبەسش پیر و پاڕەۋۍ یارسانینۍ.
ماچۊ:
ڕەفیقی سفڵە و هامڕایی گومڕا
هەرگیز مەکەرن، یارانی هەمڕا
مەکەفن وە شوون، کۊرمی ناڕەزا
پەی وېتان پەیدا، پیری شارەزا
ماناش:
هامڕایی خەڵکە سفڵەو ڕاگۊمکەرەکا نمەکەردۍ، شۊنەو ڕاگومکەرەکا نمەگندۍ، شۊنەو کەسە ناۋیناو (کۊر) ناڕەزاکا نمەگندۍ، شۊنەو پیرە دانا و شارەزاکارە گندۍ.
جە دوە بەیتێ تەرەنە، ۋیروباوەڕو یارسانەکا ۋەراۋەر بە کەردگاری نیشانە مڎۊ، ئینا سەرو ئا باوەڕەیە کە (بییەی...وجود) جە چېوهای ۋرد (زەڕڕە= ئەتوم) پېڎا بېیەن، ئینە هەمیشەیین، لاشەو ئادەمیزادیچ چا ئەتوما پېڎا بېیەن.
دمای مەردەیش، ئا زەڕڕۍ (گەردۍ) ملانە لاشەو کەسێ تەری، ئېمە ئی زەڕڕا دلۍ خشتەو دیوارو یانانە و هەڕەو گۊشۍ (گۊزۍ) و سەوزایینە مەوینمۍ، ئاڎییچۍ دەردە دڵیۍ وېشان پەی ئېمە مەگېڵناوە:
کوتە خشتێ بیم، جە بنە دیوارێ
ناگا بە زمان، ئاماوە جارێ
واتش ئەمن بیم، بۍ وانەی یارێ
ئیسا خامۊشم، هانە پېوارێ
ماناش:
لتە خشتێم دییە جە بنە دیوارێنە، پڕێنە ئاما قسۍ، ماچۊ: من دېوانە و شەیڎاو یارێنا، بەڵام ئیسە بېدەنگ و خامۊشەنا چا پەنانە کەوتەنا.
دوە بەیتێ تەرشەنە موناجات چەنی خوڎای مەکەرۊن، ماچۊ:
بینای گشت کاران
ئازیز هەر تۊنی، بینای گشت کاران
ئەز سوەیلەنان، مەڕژی نەداران
دڵدار مەوینی، سوب و ئېواران
ئاڎ وەشەویسی کەردگاری دلۍ هەسارەو سیوەیلی و دارودرەختی و خەزانینە مەوینۊن، ئاڎ تەجەللاو ئیلاهی دلۍ بەرکۆتەکا سرووستینە مەوینۊن، وەشەویسیش تەنیا پەی خالقیەن.
چی دوە بەیتەنە، قۊمیێوە ئەفسانەیی کۊشتەو فیلی چەرمەی بە دەسو ڕوسەمی زاڵی مەگېڵنۊۋە و ماچۊ:
شیی نە ئەو مەیدان، شیی نە ئەو مەیدان
ڕۆستەم بری فیل، شیی نە ئەو مەیدان
ڕوستەم ڕوستەما، ڕۆستەم موانان
یاران ڕۆستەم شان نەجم نەمانان
سەیید ئەکابیری خاموشی زیاتەر خەریکو پەند و مۊچیاریا بېیەن.[1]