Li Tirkiyê jin di nav pencên neteweperestî û desthilatdariyê de ne
Hêvîdar XALID
Li Tirkiyê azadiya takekesî û derbirînê, mafên jin, zarok û pêkhate û beş û çandên din ên ne tirkî tune ne. Li Tirkiyê mirovên ne Tirk rastî kiryarên nîjadperestiyê tên. Di girtîgehên li Tirkiyê de bi hezaran girtiyên siyasî yên derbirînê, bi hezaran jin û çalakvanên mafên jin û zarokan bêyî tu sûc û gunehî hatine ragirtin. Her wiha hejmareke mezin a rojnamevan, hiqûqnas û parêzvanên mafên mirovan di wan girtîgehan de hene. Tirkiye welateke ku mirov ne Tirk be rastî sûcên nîjadperestî, nefret, kiryarên faşîst û yên ne exalqî tê. Ya herî zêde para xwe ji van sûc û binpêkirinan digire, jin in.
Li Tirkiyê hemû beşên civakê rastî binpêkirin û astengiyan tên. Rejîma Tirk diruşma yek netewe, yek ziman, yek ol û yek taîfe esas girtiye. Gelek rêxistinên civaka sivîl, sandîqeyên pêşesazî, rêxistin û komeleyên hiqûqî û qanûnî, sazî û dezgehên ragihandinê, her wiha deste û komên çandî, partiyên siyasî, tevger û komeleyên parastina mafên jinan û mafên bingehîn ên jiyanî rastî gelek zehmetiyan tên.
Welat di pêvajoya serokê rejîma Tirk Recep Tayyîp Erdogan de di aliyê mafên jinan de gelekî paş ketiye. Rejîma serdest bi fermana Erdogan azadiya sivîl a jinan asteng dike û rêjeya tundiya li ser jinan zêde bûye. Li vî welatî mafên jinan derveyî hesabên Erdogan û hevkarên wî yên di desthilatdariyê de ne.
Di van demên dawî de diyardeya tundiya li dijî jinê yek ji diyardeyên herî xeter di civakê de ye ku zêde bûye, ji ber qanûnên ku jinan ji tundiya diparêzin tune ne. Sedemên vê yekê polîtîkayên Erdogan ên çewt û giran ên plankirî yên li dijî jinan e. Beriya salekê Erdogan ji Peymana Stenbolê ya Têkoşîna li dijî tundiya li ser jinan vekişiya. Tevî bertekên herêmî, navnteweyî, bi taybet ên rêxistinên jinan û hiqûqî yên li welat yên li dijî vê vekişandinê, lê Erdogan ji biryarê venegeriya. Vê yekê hişt ku jiyana jinan bikeve reweşeke zehmettir. Erdogan û pergala wî ev qanûn û hemû tiştên ku zihniyeta baviksalarî xurt dike û têgehên desthilatdariyê yên ku rola jinan di civakê de lawaz dike, pêk tînin. Di encamê de hemû destkefiyên ku jinan bi salan bi têkoşîna xwe ya domdar a li dijî siyasetên înkarkirinê li Tirkiyê bi dest xistine, têk birin.
Li Tirkiyê jin ji mafên xwe yên xwezayî yên herî biçûk ê di jiyanê de bê par hatiye hiştin. Ruxmî vê yekê jî rejîma Tirk bi rêya ragihandina xwe ya taybet hewl dide wêneyeke xweşik bide rewşa jinan, da ku nêrîneke derew û tam dûrî rastiya rewşa jinan bi afirîne. Rejîma Tirk bi van rêbazan dixwaze pirsgirêkên xwe binixumîne, li şûna ku çareseriyên bingehîn jê re bibîne.
Li Tirkiyê, li dijî jinan tundî û êrişên zayendî têne kirin ku dighêjin asta qetilkirin. Li Tirkiyê rewşeke welê heye ku divê jin were qetilikirin, divê jin nefikire, divê êriş li ser wê were kirin, divê jin were girtin, nabe jin banga mafên xwe bike, divê li gorî adet û qanûnên ku ji aliyê hevjîn, an bira, an jî bav an jî wesiyan ve li ser wê hatine ferzkirin serî daxe, nabe jin dûrî qalibên zihniyeta dewletê ya serwer tev bigre. Dewletê rih, fikir û tevahî rewşa jinan kontrol dike, dighêje asta ku ne laqiyî ku bijî, dibînin.
Li dijî jinên ku di girîgehên Tirkiyê de, rojane binpêkirinên dermirovî têne kirin. Beriya çend rojan endama Komîteya Jinan a girêdayî Komeleya Mafên Mirovan a Ezmîrê Cemîla Kaya di raporekê de diyar kir ku bi dehan jinên girtî, bi rêbazên zext û îşkenceya dermirovî rastî binpêkirinan tên. Li vir em dikarin balê bikişînin ser rewşa tenduristiyê ya siyasetmedara Aysel Tûglûk ya di girîgeha Tirkiyê de. Tevî ku nexweşiya demansê bi Aysel re heye, lê desthilata rejîma Tirk heta niha wê serbest bernade. Her kes dizane û hiştina nexweşan di girîgehê de karekî ne qaûnî û ne adilane ye. Lê desthilata rejîma Tirk li hemberî doza Aysel Tûglûk bêdeng e. Dîsa jî bi dehan jinên çalakvan tevî nexweşiyê bi tawan û hincetên ne rast girtî ne.
Cemîla Kaya diyar kir ku di nav jinan de bêkarî zêde bûye, ev jî bû sedem ku bi sedan jin rasatî tundiya aborî werin. Her wiha da zanîn ku jinên ku li gorî Peymana Stenbolê dihatin parastin, tên binçavkirin û darizandin. Cemîla Kaya destnîşan kir ku hemû cûre binpêkirin ji lêdanê heta qetilkirinê, li dijî jinan têne kirin.
Li aliyekî din jî 'Platforma Qetilkirina Jinan Rawestînin' di rapora xwe ya mehane de ragihand ku di meha Tîrmehê de 24 jin hatin qetilkirin û 20 jî di rewşên bi guman de jiyana xwe ji dest dan. Binpêkirinên li dijî jinan de kêliyekê jî nesekinine.
Li Tirkiyê jin ji hemû aliyan ve hatiye dorpêçkirin. Têgeha dewletnewe û desthilata baviksalarî rih û fikirê jinan dikujin û li hemberî jinan hemû cûre tundiyê tên meşandin. Bi hilweşandina qada aborî re ya ji ber siyasetên şaş ên Erdogn, rewşa jinan kampaxtir bû. Lewra pêwîstiya wê bi fikir û vîna azad heye da ku guhertineke cewherî di jiyana xwe de ava bike û pê re jî civak bi tevahî were guhertin.
Ji tevahî jinên li Tirkiyê tê xwestin ku têkoşîn û xebateke hevbeş pêk bînin, li dijî siyasetên çewisandinê bisekinin, rola xwe di hemû qadên jiyanê de xurt bikin û xwe bi rêxistin bikin. Her wiha ji jinan tê xwestin ku qanûnên parastina jinan ji tundiyê aktîv bikin û bê rawestandin banga mafên xwe bikin.[1]