هۆرامان، حۆت سەڎ ساڵۍ چێوەڵتەر
جە باسوو جۆغرافیای تاریخیەنە، هەمیشە دوێ پەرسێ مشۊ جە یۆی جیا کریاوە، یۆ: نامۍو یاگێوی کەی ڕەواجش پێدا کەردەن؟
دوۍ: ئا یاگەنامە کەی سەرچەمە تاریخیەکانە نامۍ بریان؟ پۆکی ناماو یاگەنامۍوێ جە سەرچەمە تاریخیەکانە، حەرگیز پا مانا نېیا کە ئی نامۍ وەڵتەر دلێ خەڵکیەنە ڕەواجش نەبېیەن یا تەنانەت سەرچەمېو کە ئېمە نمەژناسمێش و نەڎیەنما، وەڵتەر نامۍش نەبەردەن.
جە بارەو یاگەنامەو هۆرامانیۆ، پاسه مەشهوور بۍ کە نامۍو هۆرامانی یەکەم جار دەورەو سەفەوی، بە شیێوێوی دیاریکریا، ساڵەو (1636ز) ، وەختوو بەستەو پەیماڼامەو زەهاوی بەینوو سەفەویەکا و عوسمانیەکانە، دلێ سەرچەمېوی نویسیایەنە ئامەینە. نەژنیەبێم کەسېو ئیشارەش بە ئاماو نامۍ هۆرامانی جە سەرچەمېوی کۆنتەرەنە کەردەبۆ. بەڵام چی ڕوانە بە هۆرکۆت چەمم بە نامۍو هۆرامانی سەرچەمېوەنە کۆت کە بە بنامەگېرتەو ئی سەرچەمەیە متاومۍ زەمانوو بەردەو نامۍ هۆرامانی جە سەرچەمە مەکتووبەکانە چند سەدێ پەی وەڵتەری گېڵنمێوە.
شەرەفەدین عەلی یەزدی ساڵەو (858ک) کۊچی دمایینش کەردەن، تاریخ نۋېسو دەرباروو (تەیموور لەنگ) ی، جە ڕووداوەکاو ساڵەو (1393ز) نامۍ هۆرامانیش بە (اورمان) بەرڎۍنە. جۆگراغرافیاو ڕووداوەکا یاگێ هیچ دوو دڵی نمازۊوە کە مەنزوور جە اورمانی حەر هۆرامانا. چوون ڕووداوەکێ جە وەختوو ئاماو لەشکەروو تەیموورلەنگی جە هەمەدانۆ پەی شارەزووری، جە نزیکوو شارەزووریەنە، قۆمیا.
چا سەردەمەنە، هەر پېسەو دەورەو سەلجووقی هۆزە تورکمان و مەغولەکێ گرد یاگێ جەهانوو ئیسلامیەنە وەڵا بیێبێنێوە. فرەو ئی تورکمانا لەشکەروو تەیمور لەنگیەنە بێنێ و بڕێچشا یاخی و سەرکەشۍ بێنێ و بە تاڵان و چەتەیی و ڕاگېرتەیۆ خەریکێ بێنێ. ئی هۆزە تورکمەنێ هەر جە سەردەمو سەلجوقیەکاوە ، کوردستانیچەنە پژگەیەبێنێ و هەم چەنی هۆزە کوردەکا و هەم چەنی خەڵکی نیشتەیاگەو کوردستانی جەنگ و دەرگیری فرەشا بۍ کە سەرچەمەکانە ئیشارەش پنە کریان.
بە واتەو (شەرەفەدین عەلی یەزدی) جە ساڵەو (1392ز) ، جەماعەتێو چی تورکمانە یاخیا جە وەرانوەروو سوپاکێ تەیمووری کە دەورووبەروو شارەزووریەنە بارگەش وستەبۍ، ڕەمەی و ڕوەشا نېیا کەشو هۆرامانی. تەیموور سوپایېوەش کیاستە و تورکمەنەکېش تەمێ کەردێ.
ئینە گردو ڕیوایەتەکەیا!
شەرەفەدین عەلی یەزدی ئیتر نمەواچۆ کە چی جەنگانە چېش ئاما سەرو خەڵکوو هۆرامانی؟ تورکمانەکێ چنی ڕەز و باخاتوو خەڵکوو هۆرامانی چېششا کەرد؟ لەشکەرەکەو تەیمووری چېشش چنی خەڵکوو هۆرامانی کەرد؟ سانەکێ هۆرامانی کە بە واتەو تاریخ سلاطین هورامانی چی سەردەمەیچەنە حاکمێ هۆرامانی بێنێ، بەینوو یاخیەکا و لەشکەروو تەیمووریەنە چەنی ڕەفتاشا کەرد و لانوو کامیشا گېرت؟
بەڵام بەپاو ئی بەڵگەیە متامێ واچمە نامۍ هۆرامانی لانیکەم جە (700) ساڵێ چېوەڵتەرۆ دلێ سەرچەمە تاریخیەکانا ئامەینە و بە دڵنیاییۆ ئی نامۍ دلێ خەڵکیەنە حەتمەن فرە فرە چی تاریخیەیە کۆنتەرۆ ڕەواجش بېیەن.
مودەڕیس سەعیدی.[1]