Pirtûkxane Pirtûkxane
Lêgerîn

Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!


Vebijêrkên Lêgerînê





Lêgerîna pêşketî      Kilaviya


Lêgerîn
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina babetê
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Alav
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
Ziman
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Hesabê min
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
Lêgerîn Tomarkirina babetê Alav Ziman Hesabê min
Lêgerîna pêşketî
Pirtûkxane
Navên kurdî
Kronolojiya bûyeran
Çavkanî - Jêder
Çîrok
Berhevokên bikarhêner
Çalakî
Çawa lê bigerim?
Belavokên Kurdîpêdiya
Video
Sinifandin
Babeta têkilhev!
Tomarkirina Babetê nû
Wêneyekê rêke
Rapirsî
Nêrîna we
Peywendî
Kurdîpîdiya pêdivî bi çi zaniyariyane!
Standard
Mercên Bikaranînê
Kalîteya babetê
Em kî ne
Arşîvnasên Kurdipedia
Gotarên li ser me!
Kurdîpîdiyayê bike di malperê xuda
Tomarkirin / Vemirandina îmêlî
Amarên mêhvana
Amara babetan
Wergêrê funta
Salname - Veguherîner
Kontrola rastnivîsê
Ziman û zaravayên malperan
Kilaviya
Girêdanên bikêrhatî
Berfirehkirina Kurdîpêdiya ji bo Google Chrome
Kurabiye
کوردیی ناوەڕاست
کرمانجی
Kurmancî
هەورامی
Zazakî
English
Français
Deutsch
عربي
فارسی
Türkçe
Nederlands
Svenska
Español
Italiano
עברית
Pусский
Fins
Norsk
日本人
中国的
Հայերեն
Ελληνική
لەکی
Azərbaycanca
Çûna jûr
Hevkarî û alîkarî
Şîfre ji bîr kir!
        
 kurdipedia.org 2008 - 2024
 Em kî ne
 Babeta têkilhev!
 Mercên Bikaranînê
 Arşîvnasên Kurdipedia
 Nêrîna we
 Berhevokên bikarhêner
 Kronolojiya bûyeran
 Çalakî - Kurdipedia
 Alîkarî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,908
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azad...
Jiyaname
Mîna Acer
Cih
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke h...
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
Kurdên Azirbêcanê- (8)
Kurdîpêdiya ne dadgeh e, ew tenê daneyan ji bo lêkolînê û eşkerekirina rastiyan amade dike.
Pol, Kom: Kurtelêkolîn | Zimanê babetî: Kurmancî - Upper Kurdish (Latin)
Par-kirin
Facebook0
Twitter0
Telegram0
LinkedIn0
WhatsApp0
Viber0
SMS0
Facebook Messenger0
E-Mail0
Copy Link0
Nirxandina Gotarê
Bêkêmasî
Gelek başe
Navîn
Xirap nîne
Xirap
Li Koleksîyana min zêde bike
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Dîroka babetê
Metadata
RSS
Li googlê li wêneyan girêdayî bigere!
Li ser babeta hilbijartî li Google bigerin!
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish0
English - English0
عربي - Arabic0
فارسی - Farsi0
Türkçe - Turkish0
עברית - Hebrew0
Deutsch - German0
Español - Spanish0
Français - French0
Italiano - Italian0
Nederlands - Dutch0
Svenska - Swedish0
Ελληνική - Greek0
Azərbaycanca - Azerbaijani0
Catalana - Catalana0
Čeština - Czech0
Esperanto - Esperanto0
Fins - Finnish0
Hrvatski - Croatian0
Lietuvių - Lithuanian0
Norsk - Norwegian0
Ozbek - Uzbek0
Polski - Polish0
Português - Portuguese0
Pусский - Russian0
Srpski - Serbian0
балгарская - Bulgarian0
қазақ - Kazakh0
Тоҷикӣ - Tajik0
Հայերեն - Armenian0
हिन्दी - Hindi0
ქართველი - Georgian0
中国的 - Chinese0
日本人 - Japanese0

Kurdên Azirbêcanê- (8)

Kurdên Azirbêcanê- (8)
Kurdên Azirbêcanê- (8)
Kurd wek miletekî kêmjimar
Wergêr û Nivîskar: #Têmûrê Xelîl#
Me dixwest bi vê pirsê va dawî li nivîsa xwe bînin. Em di dawîya xebata xwe da li ser vê pirsê sekinîn û me ew yek ne ji bo wê yekê kir, ku ew pirs ne gelekî giring e, lê eksî wê, ji giringîya wê me usa kir û ew di nav pirsên ku êkspêdîsyonê danîbûne ber xwe, yeke here giring bû. Ango, wek ku mesela îngilîsa dibêje: Last but not least, yanî bi jimarê va ya dawî ye, lê ne bi kemala (naveroka) xwe va.
Him li navça Kelbecarê, him jî li navça Laçînê, kurdên ku zimanê xwe parastine, piranî li gundan dimînin. Cînarên wan turk in û bi hevdu ra bi tirkî dipeyîvin, ku ji bo kurdên Azirbêcanê zimanê dudan e.
Em wê yekê dikarin derheqa kurdên herêma Naxçiwanê da jî bêjin, lê li vira rewş hinekî cuda ye.
Kurdên Zîlanê, ku niha li KSS Naxçiwanê dimînin, hetanî berî nîsana sala 1920î li Azirbêcanê ne li ser hev diman. Dewrana mûsafata-daşnaka ya bi xwîn di sala 1919a da, şerê herdemî, xweserîtîyên cerdên daşnaka yên bi serokatîya gênêral Dro kurd mecbûr dikirin, ku warên xwe bihêlin û birevine Tirkîyê û Farizistanê.
Piştî testîqbûn û mehkembûna qeydê Sovêtîyê, kurd destpê kirin vegerîyan. Sala 1926a gelek kurd ji wî berê çiyayê Araratê vegerîyan û piranîya wan li navça Erezdayanê bi cî bûn.
Gorî hesabkirina binecîya ku Komîsarîyata Perwerdeya gelî derbaz kiribû, jimara binecîyên kurd li herêma Naxçiwanê 3180 merî bû. Wek me berê jî gotîye, piranîya wan li navça Şarûr-Stalînê (Noraşêna berê) û li ser axa navça Erezdayanê diman, ku berê axa gundê Sederekê bû.
Gorî malûmatîyên şêwra navçê, berî destpêkirina êkspêdîsyonê jimara kurda 2884 meriv bû (1531 mêr û 1353 jin).
Xênji wê, kurd di gundên wê navçê yên mayîn da jî dimînin, û di wan gunda da piranîya binecîyan turk in; tenê çend gunda da (wek mînak, li gundê Derekendê, ku ji 283 binecîya tenê 3 kes turk in) binecî hema bêje hemû kurd in.
Wek ku endamên êkspêdîsyonê yên zimanzan azirû kirin, kurdên Naxçiwanê jî bi du zimana dipeyîvin, lê bi kurdîyeke paqij dipeyîvin û tesîra zimanê tirkî li ser wan pir kêm e; em wê jî bêjin, ku lêkolînên me dane îzabtkirinê, ku zimanê kurdên Naxçiwanê gelekî nêzîkî zimanê kurdên Ermenîsatnê ye. Hela ser da jî, ew diha paqij maye, ne ku bal kurdên Ermenîstanê. Lê zimanê kurdên Laçînê û Kelbecarê tevlihev bûye. Vira tesîra zimanê tirkî ewqas pir e, ku ewê fonêtîka, morfologîya, lo heta aksênta (lewz, akil) zmanê kurdî jî guhartîye. Lê li herêma Naxçiwanê, navça Şarûr-Stalînê jî di nav da, kurd himberî binecîyên turk ewqas kêm in, ku wek kêmjimar têne hesibandin.
Rast e, di nava bi seda salan da kurd bi turka ra helîyane, ji ber ku der-dorên navçeyên Laçînê û Kelbecarê da timê jî turk bi jimara xwe va gelekî ser kurda ra bûne, lê dîsa jî geleka ziman û erf-edetên xwe ji bîr nekirine. Ew yek jî alî vê pêvajoyê kirîye, ku heta berî testîqbûna qeydê Sovêtîyê li Azirbêcanê, kurd miletekî paşketî bû û di nav jîyana eşîrtîyê da bû.
Hukumeta qeyserîyê, dû ra jî hukumeta musafatîsta, tenê bi wî çevî li kurda dinihêrîn, ku wana di şerê bi cînara ra bi kar bînin.
Sîyaseta mûsafatîsta hindava kurda da ji ya Rûsîya qeyserîyê nedihate cudakirinê, ew wek berê dihatine zêrandinê û Rûsîya qeyserîyê ji bo gelên biçûk bûbû hebiseke mezin.
Lê di dema hukumdarîya mûsafatîsta da, ku dirêj nekişand, kurd di hêla aborî û sîyasî da di rewşeke diha xirab da bûn. Me îdî derheqa fikra Avêryanov hindava kurdên Yêlîzavêtpolê da ji we ra gotîye. Dîwana qeyserîyê qet guh ne dida rewşa wan û bi çavê musulmanên ji der hatî li wan dinihêrî. Bi vê fikrê va Avêryanov rast dibêje, ku: Piranîya kurdên herêma Yêlîzavêtpolê hukumê rûsa li ser xwe texmîn nakin, dîwan derheqa wan da hema bêje qet tiştekî nizane û tu xemxurîyekê hindava wan da dîyar nake û xema kurda jî nîne, ku ew bin hukumê kê da nin; ji ber wê jî nexwendîtî li bal kurdan pir e(1).
Hukumeta qeyserîyê hewl ne dida, ku di nav kurda da nexwendîtîyê bide hilanînê û ew bêxemîya kurdên Yêlîpzavêtpolê(2) hindava hukumetê da bi dilê çîna desthilatdar bû, ji ber ku ewê xwe ji wê yekê xilaz dikir, ku gerekê gelek cara problêmên wan yên cuda-cuda, di nav wan da yên navxweyî jî, çareser bikira. Hukumeta mûsafatîsta jî hewl dida usa li ser pirsa kurda bisekine, wek ku ew yek hukumeta qeyserîyê kiribû. Lê bi ferqekê: eger hukumeta qeyserîyê ne alî kurda dikir, ne jî eleqê xwe pê dianî, lê hukumeta mûsafatîsta hewl dida kurda bi kar bîne. Ji ber wê jî hukumeta mûsafatîsta bi hevkarîya casûsê xwe - derebegê mezin û gênêral-welîyê Qerebaxê Xosrow beg Sultanov, biryar kir kurda bike di nava qulixkirina eskerîyê da, û hewl dida desteyên (alayên) kurda bi kar bîne bona biserxistina sîyaseta xwe ya miletîyê.
Derheqa vê yekê da A.Stêklov di lêkolîna xwe ya derheqa ordîya mûsafatîsta da aha nivîsîye: Wezîreta parastinê proêktek amade kirîye, ku ji binecîyên kurdên Qerebaxê alaya kazakên Azirbêcanê saz bike, bona nehêle, ku daşnakên ermenî ji alîyê Ermenîstanê hindava Qerebaxê da destdirêjayan bikin. Gorî proêktê gerekê ji binecîyên kurd taxbûreke eskerên peya û alaya eskerên siyarî (ji dused kurda) bihatana sazkirinê. Eger şer bibûya, gorî proêktê dikaribûn alayên kurda bişandana dervayî Qerebaxê jî. Qulixkirina di nav eskerîyê da 2 sal hatibû kivşkirinê. Ew kurdên, ku gazî eskerîyê dikirin, gerekê bi çek-rihala va bihata, lê kesên ku gerekê di alaya siyarî da qulix bikirana, gerekê bi hespên xwe va bihatana û zîn-bûsatê hespa jî gerekê usa bûna, ku kêrî şêr bihatana. Eger di van kara da kêmanîyek hebûya, ew eşîr gerekê bersîvê bida, ku eskerên peya, an jî siyarî dane dewletê û eşîr bi xwe gerekê wan dem-dezga û çek-rihala biguhêranda, ku komîsyonê ew kêrnehatî bihesibanda. Eskerên peya û siyarî bi xwe gerekê li cil û çek-rihalên xwe mêze bikin û eger kêmanîyên biçûk hebin, ew bi kîsî xwe gerekê bidne hilanînê, lê nûkirina çek û sîliha, xwerina eskera û hespa li ser dewletê ye. Di rex xwendinxana eskerîyê ya ji bo amadekirina zabita, beşa amadekirina 20 zabitên kurd jî hebû. Alayên kurda piştî biryara komîtêya parastina dewletê ya dawîya çirîya pêşin sala 1919a destbi teşkîlkirina wî karî kirin, lê pêra negîhandin heta testîqbûna qeydê Sovêtîyê li Azirbêcanê xilaz bikin. Ev neciddîtîya kurda hêrsa gênêral-welîyê Qerebaxê, milkedarê mezin Xosrow beg Sultanov gelekî rakir, yê ku serkarî li wan dikir û gundîyên kurd di nav rebenîyê û tengezarîyê da hîştibû. Ji ber wê jî ewî bacên ji berê girantir danî ser kurda, ku bêy wê jî pir giran bûn(3).
Em wê jî bêjin, ku mûsafatîsta ne tenê bi vê yekê va zor li kurda dikirin. Temamîya sîstêma mûsafata di sîyaseta xwe ya miletîyê da tam dijî gelê kurd bû. Zordestîya wan ya hindava kurda da ji ya qeyserîyê xurttir bû. Ji ber ku derebegên turka yên zulmkar bi serokatîya Sûltanov di navçeyên kurd lê diman da temamîya hukum xistibûne bin destê xwe û di wî karî da pêşî hêvîya xwe danîbûne li ser casûsên tirka, paşê jî ser yên îngilîs. Temamîya hukumê dewletê di bin destê milkedarên wek wan da bû.
Me îdî derheqa xweserîtî û destdirêjayên begên Sultanova da got, ku cerdên wan piranî li navçeyên Laçînê û Kelbecarê da kar dikirin. Lê hukumê wan li temamîya Kurdistanê jî derbaz dibû. Di navça Kelbecarê da hukum di dest merivên Sultanova da bû, ku begên Koturlûyê bûn. Zordestîyên ku wan li milet û xwesma jî li kurda dikirin, bi hovîtîyên xwe va deng dabûn. Wana berî mûsafata jî zor li milet kiribû. Lê dema hukumeta bi dilê wan ya milkedarîyê-bûrjûazîyê hate ser hukum, wana ciyê lingê xwe diha qewîn kirin û bi saya serê wê yekê, ku pismamên Sultanova bûn, destûra her tiştî didan wan.
Begên Koturlûyê li gundên ku nêzîkî warê wan yê jîyînê bûn (cîkî weke kela Koturlûyê, ku nîvhedimî bû) ji merivên ku şurîya wan pê dibirî (bawerîya xwe pê dianîn) cerd çê dikirin û êrîşî him li ser gundên turka dikirin, him jî xwesma yên kurda; gundên kurda diha bêxweyî bûn, kesî wana nediparêzî. Wana degme (kêm cara) êrîş dibirine li ser koçera, ji ber ku koçer çekdar bûn. Dema cerdên wan diketine gunda, gundî hemû ji cî û warên xwe derdiketin, direvîyan. Hin cara gundîya ber xwe didan, ew jî bi ser ne diketin. Kîjan mêr biketa ber destê wan, digirtin, dibirin warê xwe û wana wek qûl (hêsîr) bi kar dianîn. Ne hewce ye em bêjin, ku wana ber karê xwe va tu pere nedistendin, hela ser da jî bi qamçîya li pişta wan kesa dixistin, yên ku hewl didan ber xwe bidin, an jî gurra cerdvana ne dikirin. Di dema kar jî ew hêsîr gerekê kîsî xwe nan bixwerana.
Di dema hukumdarîya mûsafatîsta da dizîya heywanên gundîya, dakutana li malên xelqê, talan û şêlandin tiştên rojane bûn. Ji bo milkedarên kirêt tu sînor tunebûn. Ji me ra digotin, ku di dema êrîşeke li ser gundê kurda, bega bona tirsfirandinê çend gulle berdane hewê.
Pişt ra jî begên Koturlûyê gundîya mecbûr kirin heqê fişekên ku cîyê belasebeb berdabûn, bidin. Eger gundî nedana, dest datanîn ser hebûna wan.
Kesên, ku hewl didan milet organîze bikin bona berxwedanê, bi hovîtî dihatine kuştinê. Şertên usa danîbûn, ku ber her begekî kuştî va, gerekê hemû neferên malekê bihatana kuştinê. Ji tirsa heyfhildana xwînî geleka warên xwe dihîştin û diçûn. Ev xweserîtîyên begên Sultanova hindava binecîyên bê çek yên navçeyên Laçînê û Kûbatlîyê cerdvanên mûsafata yên ji Kotûrlûyê ruhdar dikirin û wana zordestîyên xwe diha zêde dikirin. Ev hemû bi dilê hukumeta mûsafata ya nevbendî bû jî.
Bi van yeka ra girêdayî zordestîyên li ser kurda zêde dibûn, qerfên xwe bi zimanê kurdî û gelê kurd dikirin. Milkedarên mûsafatîst henekê xwe bi kurda dikirin, ji ber wê jî di hinek gunda da sond didane xwerinê, ku bi zimanê kurdî nepeyîvin. Wek mînak, ew yek li gundê Kemalliyê, navça Laçînê bûye. Zordarîya milkedar-derebega çiqas pir dibû, mînakên usa zêdetir dibûn.
Bi bawerîya me, ev hemû pêvajoya asîmîlebûna kurda dida lezkirinê û bi wê ra tevayî jî kurda pêwendîyên xwe bi xelqê ra didane birînê û tenê bi hevdu ra danûsitendin dikirin. Rewş usa bûbû, ku kurda bi mecbûrî turkî xeber didan, ji ber ku zimanê tek-tenê, ku hemû kes dikaribûn di wan navça da hev fêm bikin, turkî bû, lê kurda bi hevdu ra kurdî dipeyîvîn, ew jî piranî ji bo wê yekê, ku tiştekî surî xeber didin, binecîyên cînarên wan ji wan fêm nekin.
Lê pêvajoya asîmîlebûnê bi sebebên mayîn jî dibû. Berî her tiştî, di wan navça da kurd miletekî kêmjimar bû, ew ji eşîrên kurdên Pişkavkazê hatibûne birînê, pêwendîyên wan bi kurdên Naxçiwanê û Êrîvanê ra hema bêje tunebûn, der-dorên wan piranî turk bûn. Me texmîn kir, ku hema bêje di hemû gunda da gelek kurd bi turka ra zewicî bûn, an jî keçê xwe dabûne wan. Hin caran ji zewac-mêrkirinê turka zimanê kurdî fêr dibûn, lê dîsa jî zimanê axaftina rojane ji bo wan turkî bû. Di dema sohbetên me, kurdên ku di gundên turka da diman, an jî di gundên xwe da bi turka ra diman, digotin, ku zewac-mêrkirinên usa dibine sebebê wê yekê, ku ew kurdî ji bîra dikin, zarokên wan jî ji wan xirabtir zanin. Pevgirêdanên bi koçerên turka ra, di dema zivistana da çûyîna kurda berbi deştê, li ku piranî turkî dipeyîvin, herweha ew yek jî, ku temamîya kirîn-firotanê hema bêje di dest turka û ermenîya da bû, asîmîlebûna kurda dane lezkirinê.
Lê gerekê bê kivşkirinê, ku pêvajoya asîmîlebûna kurda gelek kûr nebûye, wek ku ew di salixên hesabkirina jimara gela da xuya dibe û mûsafatîst jî dixwezin ku usa be.
Damezirandina herêma Kurdistanê sala 1923a, ku jê ra Kurdistana Azirbêcanê jî dihate gotinê, bû sebeb, ku piranîya binecîyên turk jî xwe kurd hesibandin û miletîya xwe bi navê wî erdî va girê didan, ku li ser diman.
Dewlemendên kurda û turka jî hewl dan ji kurdîtîyê karê kevin. Ango, piş perda kurdbûnê da karê xwe bimeşînin, ji wan ardimîya feydê bibînin, ku li Azirbêcana Sovêtîyê û Yekîtîya Sovyêt tevayî da ji bo miletên kêmjimar hatibûne kivşkirinê.
Şaşîyên rêxistinên di cîyada yên di hêla derbazkirina sîyaseta miletîyê da û biçûkdîtina wê, dema çareserkirina problêmên miletîyê yên bingehîn piş guhê xwe va hatibûn avîtin, ewê pirsa sext diha tevlihev kir.
Heta van demên dawî jî paşmayînên ewê sîyasetê nehatibûne hilanînê.
Dema êkspêdîsyona me bi rêxistinên navça Laçînê ra kar dikir, bêlî bû, ku biryar hatibû girtinê di her karî da serdestîyê bidne wan kesa, yên ku bi zimanê kurdî diaxifin. Tu şik tune, ku di van şertan da wê jimara kesên kurdîaxêf pir zêde bûya. Û usa jî bû.
Parevekirina Kurdistanê li ser navça (sala 1929a), pêşdabirina karê malhebûnîyê û kulturîyê û bi wan yeka ra girêdayî bilindbûna dereca femdarîya xebatkarên navçeyên dûr, bûne sebeb, ku di nav gelên herêmê da zêde dostanî çê bû, ewana bi hev ra ketine nava karê çêkirina sosîyalîzmê û piştî hesabkirina binecîya ra, ku Komîtêya Perwerdeya Gelî dabû derbazkirinê, jimara gela bi kêm-zêde rast derketin û milet îdî zêde guh nedida pirsên miletîyê yên usa, ku dikaribûn bîna wan bi hevdu teng bikirana.
Lêkolînên me dane xuyakirin, ku kurdên ku ser hev (kompakt) dimînin, zimanê dayka xwe ji bîr nekirine. Û ew gotinên îdêologekî mûsafatîsta M.H.Vêlîyev (Baharli) vir û derew in, ku ewî di nivîsa xwe ya di prêssa Sovêtîyê da çap kirîye derheqa xebata dijî şoreşê li Azirbêcanê û di wê da dide xuyakirin, ku zimanê kurda xudêgiravî berbi mirinê diçe. Û ne tenê zimanê kurdî. Em binhêrin çika ew derheqa zimanê gelên biçûk yên li ser axa Azirbêcanê dimînin, çi dinivîse: Zimanê turkî niha zor dide gelek zimana, ku dewra xwe buhurandine, wek nimûne, zimanên teta, talîşa, lezgîna û kurda(4).
Em van fikrên dijî şoreşê, ku di bernama mûsafatîzmê ya di pirsa miletîyê da hene, ne tenê ji bo wê yekê derdixine ser avê, ku rûyê wana eşkere bikin û bidine kivşkirinê, ku ew dijî sîyaseta dewleta Sovêtîyê ya hindava pirsa miletîyê da nin, lê ji bo wê yekê jî, ku bi gotina wan ew sîyaset xudêgiravî civaka turka û azirîya ya hevgirtî ji hev dixe, û mûsafatîst kurda jî li ser wan dihesibînin, him di hêla xwînî da, him jî di hêla dîn da(5).
Weşandina nivîsa dijî şoreşê ya îdêologekî mûsafata, ku heta niha jî nehatîye rexnekirinê û înkarkirinê, di rûyê wê yekê da ne, ku haya pareke weşanxanên Sovêtîyê û dayîrên zanyarî-lêkolînê ji sîyaseta dewleta Sovêtîyê di pirsa miletîyê da tune, ji ber wê jî nivîsên usa derdikevin, ku bi naveroka xwe va propoganda dijî şoreşê ne.
Lê em ji bo wê yekê ewê nivîsa mûsafatîsta bîr tînin, ji ber ku ew bi fikrên xwe va gelekî nêzîkî sîyaseta şovînîstîyê ya hinek serekên Komîtêya Perwerdeya Gelî ye, ku wana heta sala 1930î hindava miletên kêmjimar yên Azirbêcanê da derbaz kirine.
Mûsafatîsta helan didane hinek serekên Komîtêya Perwerdeya Gelî ya Azirbêcanê bona derkevine dijî bi cûrê Lênînîyê derbazkirina sîyaseta miletîyê, bona ew bi cûrê xwe pirsa miletên kêmjimar çareser bikin, ango nehêlin, ku dibistanên bi zimanê wan gelan hebin û ew çanda xwe pêşda bibin.
Kurd jî bi miletên mayîn yên kêmjimar (lezgîna, avara û yên din) ketine ber wê derbê.
Ew yek li şêwrdarîya komarê ya miletên kêmjimar da bi awakî geş hate ber çeva, ku bi pêşdestîya (însîyatîv) serokatîya partîya bolşêvîka ya Komîtêya Navbendî ya PK Azirbêcanê, Komîtêya Kultûrî ya KN PK Azirbêcanê û Komîtêya Perwerdeya Gelî di meha hezîranê sala 1931ê hatibû teşkîlkirinê.
Wek ku li wê şêwrdarîyê hate kivşkirinê, hela sala 1924a çend xebatkarên Kurdistanê pirs danîbûne ber Komîtêya Perwerdeya Gelî bona dibistanên bi zimanê kurdî vekin. Tevgelekî ewê şêwrdarîyê - Îlyasov, ku serekê para xwendinê ya Kurdistanê bû, di xeberdana xwe da li ser pirsa sazkirina elfaba kurdî sekinîbû û weha gotibû:
Di dema xwe da li Azirbêcanê jî ji bo wî karî çend gav hatibûne avîtinê. Elfaba Kurdistanê ya yekemîn me sala 1924a amade kir û şande Komîtêya Perwerdeya Gelî.
Lê, mixabin, him elfaba, him jî pirtûka dersa ya ji bo destpêkê nehatine qebûlkirin. Ew pirs ser demekê paşda êxistin...(6).
Lê hema ew Îlyasov di wê xeberdana xwe da ew serketinên mezin destnîşan kirin, ku ewana li Kurdistanê di hêla pêşdabirina çand da gihîştinê û wek mînak tenê nimûna navçeke Kurdistana berê (ji sê navça) - navça Laçînê anî: Niha li bal me 100 dibistanên destpêkî, 3 dibistanên hevfsale, xwendegeheke malhebûna gundîtîyê, 12 pirtûkxane, 3 komela û h.w.d. hene.
Ji 450î zêdetir gencên kurda li dayîrên xwendina navîn da dixûnin. Di nav kurda da doktor, mihandiz, kutakirîyên Akadêmîya û Ûnîvêrsîtêta hene. Em bawer in, ku di vê pêncsalîyê da emê bikaribin di nav hemû kurdên Azirbêcanê da nexwendîtîyê bidne hilanînê, eger ne bi 100 selefa, qe na bi 80 selefa. Gorî plana Komîtêya Perwerdeya Gelî me bi nûkirina dibistanên kevin ra tevayî, destbi çêkirina 14 dibistanên nû kirine (sala 1931ê): li navça Kelbecarê 3, li Kubetlîyê 4 û li Laçînê 7.
Em dixwezin wê yekê jî bînine ber çeva û li xwe mukur bên, ku bi şaşîyan ra tevayî, ku çend xebatkarên Komîtêya Perwerdeya Gelî ya berê (heta sala 1930î) berdane, me heta niha jî li Azirbêcanê karê bona pêşabirina zimanê kurdî, vekirina dibistana, çêkirina elfabayê, pêşdabirina çanda bi zimanê xwe, ku bi fikra xwe ya întêrnasyonalîstîyê be, lê bi naveroka xwe ya miletîyê be, wek ku partîya ji me dixweze, nekirîye. Di wê pirsê da em gunehkar in.
Hema bêje li wan hemû civînên partîyê û komsomola, herweha li civînên gundîyên kurd û turk, kolxozvana da, ku endamên êkspêdîsyona me tevî wan dibûn, li her dera hindava sîyaseta Komîtêya Perwerdeya Gelî ya heta berî sala 1930a rexne dibarîn, ku ne tenê tu kar nekirine, lê hela ser da jî karê çêkirina dibistana û pêşdabirina çanda kurda ya bi zimanê kurdî berbend kirine û hezar û yek asteng danîne ber.
Bi vê yekê ra girêdayî em dixwezin wê xeberdana profêsorê Ûnîvêrsîtêta Azirbêcanê ya Dewletê Jûzê raxine ber çevên we, ku ewî meha çileya pêşin sala 1930î girêdayî pirsa kurda ra kirîye. Ew pirs Para (Beşa) Rohilata Nêzîk ya Înstîtûta Zanyarî-Lêkolînê ya Ûnîvêrsîtêta Azirbêcanê amade kiribû.
Emê hûrgilîyên ewê xeberdanê ji we ra nebêjin, lê em tenê wê bêjin, ku di wê civînê da gelek kes dijî wî derketin. Me derheqa ewê xeberdanê da gotareke taybetî nivîsand(7).
Lê bi pirseke mayîn va girêdayî, ku emê li jêr li ser bisekinin, em dixwezin rûyê dijminên şoreşê hinekî vekin.
Wek me îdî nivîsîye, fikra xeberdana Jûzê ew bû, ku ewî pesinê desthilatdarîya împêrîyalîzma Îngilîs ya dagîrkar dida, ku çawa sîyaseta pêşketinê û ya pêşverû derbaz dike, ku bin nîrê wê da bi mîlyona qûlên (hêsîr) bindest dixwezin xwe rizgar bikin.
Kurd, ku piranîya wan li welatên dereke - li Farizistanê, Tirkîyê û Îraqê - dimînin, wek miletekî kêmjmar têne zêrandinê, him ji alîyê derebeg û begê xwe da, him jî ji zordestîyên dijmina.
Xwesma rewşa kurdên Îraqê xirab e, ku piranîya binecîyên bakûr-rohilata wê kurd in. Împêrîyalîzma Îngilîs, ku qiralîyeta Îraqê ya serbixwe li wir damezirandîye, û Mûsil jî dikeve navê, ku ji destê Tirkîyê girtibûn, li wî welatî sîyaseta dagîrkarîyê derbaz dike û ew yek dibe sebeb, ku kurd gelek cara serî hildidin, lê ji alîyê împêrîyalîzma Brîtanîyayê bi alîkarîya tanka û bombebarana bi hovîtî têne hincirandinê.
Dema maqûl Jûzê rewşa kurdên Îraqê himberî rewşa kurdên Azirbêcanê dikir, ji bo hinek heq-hesabên xwe, bi bêwijdanî û bêbextî derew dikirin, digotin: Li Îraqê kurda azaya tam sitendine, li dibistanên destpêkî û navîn da dersdayîn bi zimanê kurdî ye, û jîyan û pêşketina kurdên Îraqê ji bo kurdên Tirkîyê û Farizistanê nimûneyên çevdayînê ne. Bal me heta elfaba kurdî jî tune, û gelo ewê hebe,- Jûzê derewên xwe berdewam dikir,- ew hela pirs e. Lê îngilîs bona kurdên Îraqê gelek tişt dikin. Li her wezîretekê da kurd hene û h.w.d.
Em çi bêjin: ji xeberdana maqûl Jûzê em texmîn dikin, ku ew temba împêrîyalîzma Îngilîs di wî welatî da pêk tîne, ku sosîyalîzmê çê dike, li welatekî usa da, ku di nav mileta da aşîtî saz kirîye û her tişt dike bona çanda miletîyê gulvede û pêşda here. Lê di nav derew û buxdanên maqûl Jûzê da, ku ewî li ser sîyaseta miletîyê ya dîwana Sovêtîyê da barandîye, rastî jî hebû, ku heta meha çileya pêşin sala 1930î li Azirbêcanê dibistanên kurdî yên bi zimanê dayîkê tunebûn.
Lênîn em hîn kirine guh bidne ser gotinên dijminên me yên çînî. Em binhêrin çika ewî di nav xeberdana xwe ya derheqa karê KN PK (p) li kongrêya partîyê ya 11a da derheqa fikrên Ûstryalov da çi gotîye: ...Ez ser wê bawerîyê me, ku ew Ûstryalov bi wan gotinên xwe va kareke mezin dide me. Em gelek cara derheqa derewên komûnîstîyê yên şîrin da dibihên, û ji wê yekê madê me li hev dikeve, heta em gelekî ber xwe jî dikevin... Lê ew gelekî kardar e, ji ber ku ew ne tenê duberekirina gotinên vala ne, ku timê li der-dorên me ber guhê me dikevin, lê ji wê yekê em rastîya dijminên xwe yên çînî dibihên... Û wê şûnda, gava Vladîmîr Îlyîç bi kûrayî li ser gotinên Ûstryalov disekine, destnîşan dike, ku dijmin bi wan gotinên xwe wê xeterê nîşanî me dike, ku pêş me sekinîye(8).
Aminayî û bawerîya mezin hindava kar û barên Şoreşa Oktobirê û zureta wê - dîwana Sovêtîyê, ku hemû xebatkarên kolonîyayên qeyserîyê yên zêrandî dîyar dikin, di nav wan da piranîya xebatkar û gundîyên kurd jî (9), alî wê yekê kirin, ku kurdên herêma Kurdistana berê ya li Azirbêcanê, belabûn û hukumê zimanê turkî li ser jîyana xwe ya rojane, di nav wê da xwendina li dibistanên bi zimanê turkî heta sala 1931ê, hesab dikirin tiştekî lazim, ku tesîra xwe ya erênî li ser pêşdabirina kûltûra wan dike.
Ev yek ji hemû dema zêdetir xeter bû, ji ber ku di van şerta da dikaribû rengê miletîyê bixeyîrîya û unda bibûya, asîmîlebûn zêde bibûya û evê li ser riya pêşketina gelê kurd ya di hemû wara da bibûya asteng, ew dikaribû pêşketina sosîyalîzmê jî berbend bikira û nerazîbûna kurda dikaribû bibûya bingeh bona dijminên me di rexnekirinên xwe yên hindava me da bi ser ketana.
Xetera here mezin di wê yekê da bû, ku prînsîpa Lênînîyê ya sereke dikaribû biteribîya (bi ser neketa), gorî kîjanê tiştê herî sereke di nav bolşêvîzmê û şoreşa Oktobirê da ew e, ku wan kesa bikine nava sîyasetê, yên ku di dema kapîtalîzmê pirtir bindest bûn û hatibûne zêrandinê.
Daşnak jî di hindava xwe da ji bo armancên xwe yên dijî şoreşê, dibêjin, ku ermenî û kurd bi xwînî gelekî nêzîkî hev in. Wek mînak, di nav gazîya KN ya Partîya Daşnaksûtyûn ya li Misrê da bi vir-derewên mayîn ra tevayî, tê gotinê: Kurd cînarên me ne, bi me ra tevayî li ser axekê dimînin, di hêla xwînî da jî em merivên hev in... Gelo ev segbav ne ji bo wê yekê evê merivatîyê tînine meydanê, ku bi alîkarîya wê bikaribin mafê xwe yê zordestîyê li ser kurda zêdetir bikin û feqîrên kurda bixapînin.
[1]

Kurdîpêdiya ne berpirsê naverokê vê tomarê ye, xwediyê/a tomarê berpirs e. Me bi mebesta arşîvkirinê tomar kiriye.
Ev babet 387 car hatiye dîtin
Raya xwe li ser vî babetî binivîsin!
Haştag
Çavkanî - Jêder
[1] Mallper | Kurmancî | https://xelat.org/ 16-22-2023
Gotarên Girêdayî: 12
Pol, Kom: Kurtelêkolîn
Zimanê babetî: Kurmancî
Dîroka weşanê: 16-12-2023 (1 Sal)
Cureya belgeyê: Werger
Cureya Weşanê: Born-digital
Kategorîya Naverokê: Komelnasî
Kategorîya Naverokê: Dîrok
Kategorîya Naverokê: Doza Kurd
Welat- Herêm: Azerbaijan
Welat- Herêm: Kurdistan (Sor)
Meta daneya teknîkî
Kalîteya babetê: 99%
99%
Ev babet ji aliyê: ( Burhan Sönmez ) li: 26-12-2023 hatiye tomarkirin
Ev gotar ji hêla ( Sara Kamela ) ve li ser 26-12-2023 hate nirxandin û weşandin
Ev gotar vê dawiyê ji hêla ( ڕۆژگار کەرکووکی ) ve li ser 03-07-2024 hate nûve kirin
Navnîşana babetê
Ev babet li gorî Standardya Kurdîpêdiya bi dawî nebûye, pêwîstiya babetê bi lêvegereke dariştinî û rêzimanî heye!
Ev babet 387 car hatiye dîtin
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Cihên arkeolojîk
Temteman
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Mîna Acer
Jiyaname
Erdal Kaya
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Jiyaname
Resul Geyik
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Jiyaname
Narin Gûran
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Jiyaname
Sîsa Mecîd

Rast
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
13-09-2024
Sara Kamela
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Jiyaname
Mîna Acer
20-09-2024
Sara Kamela
Mîna Acer
Cih
Koço
20-09-2024
Aras Hiso
Koço
Wêne û şirove
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
21-09-2024
Aras Hiso
Li bajarê Rihayê dikaneke hirî - sala 1800
Kurtelêkolîn
Kurtedîroka zimanê kurdî
22-09-2024
Evîn Teyfûr
Kurtedîroka zimanê kurdî
Babetên nû
Jiyaname
Seed Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Serab Naîf Îsa
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Subhan Silêman Husên Elî
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Sehîra Xedir Ilyas
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Sefîl Emo Qasim
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Samî Ilyas Meco
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Semêr Selîm Xedir Îbrahîm
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Saman Eto Elî Heyder
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Selîm Mehmûd Xelef
09-10-2024
Aras Hiso
Jiyaname
Zehra Murad Filêt
09-10-2024
Aras Hiso
Jimare
Babet
  536,908
Wêne
  110,275
Pirtûk PDF
  20,293
Faylên peywendîdar
  104,208
Video
  1,567
Ziman
کوردیی ناوەڕاست - Central Kurdish 
303,967
Kurmancî - Upper Kurdish (Latin) 
90,153
هەورامی - Kurdish Hawrami 
66,052
عربي - Arabic 
30,942
کرمانجی - Upper Kurdish (Arami) 
18,384
فارسی - Farsi 
10,017
English - English 
7,583
Türkçe - Turkish 
3,669
Deutsch - German 
1,731
لوڕی - Kurdish Luri 
1,690
Pусский - Russian 
1,140
Français - French 
348
Nederlands - Dutch 
130
Zazakî - Kurdish Zazaki 
91
Svenska - Swedish 
72
Español - Spanish 
55
Polski - Polish 
55
Հայերեն - Armenian 
52
Italiano - Italian 
52
لەکی - Kurdish Laki 
37
Azərbaycanca - Azerbaijani 
27
日本人 - Japanese 
21
中国的 - Chinese 
20
Norsk - Norwegian 
18
Ελληνική - Greek 
16
עברית - Hebrew 
16
Fins - Finnish 
12
Português - Portuguese 
10
Тоҷикӣ - Tajik 
9
Ozbek - Uzbek 
7
Esperanto - Esperanto 
6
Catalana - Catalana 
6
Čeština - Czech 
5
ქართველი - Georgian 
5
Srpski - Serbian 
4
Kiswahili سَوَاحِلي -  
3
Hrvatski - Croatian 
3
балгарская - Bulgarian 
2
हिन्दी - Hindi 
2
Lietuvių - Lithuanian 
2
қазақ - Kazakh 
1
Cebuano - Cebuano 
1
ترکمانی - Turkman (Arami Script) 
1
Pol, Kom
Kurmancî
Peyv & Hevok 
40,967
Pend û gotin 
24,978
Kurtelêkolîn 
5,211
Şehîdan 
4,247
Enfalkirî 
3,466
Pirtûkxane 
2,752
Çand - Mamik 
2,631
Navên Kurdî 
2,603
Jiyaname 
1,414
Cih 
1,164
Belgename 
291
Wêne û şirove 
184
Weşanên 
115
Cihên arkeolojîk 
61
Partî û rêxistin 
28
Vîdiyo 
19
Helbest  
10
Nexşe 
3
Pêjgeha kurdî 
3
Karên hunerî 
2
Wekî din 
2
Ofîs 
1
Li Kurdistanê hatine berhemdan 
1
Hilanîna pelan
MP3 
323
PDF 
31,432
MP4 
2,558
IMG 
201,832
∑   Hemû bi hev re 
236,145
Lêgerîna naverokê
Kurdîpîdiya berfrehtirîn jêderê zaniyariyên Kurdîye!
Cihên arkeolojîk
Temteman
Jiyaname
Şermîn Cemîloxlu
Jiyaname
Nesim SÖNMEZ
Jiyaname
Mecîdê Silêman
Pirtûkxane
Li kurdistanê tekoşîna azadiya jinê û Mesadet Bedirxan
Cihên arkeolojîk
Mezarê Padîşehê Kurd ê Mîdî (Kî Xosraw- Kawa) 632-585 BZ
Jiyaname
Rojîn Hac Husên
Cihên arkeolojîk
Dalamper
Wêne û şirove
Kinyazê Îbrahîm, Çerkezê Reş, Hecîyê Cindî 1985
Kurtelêkolîn
DANASÎNA NUSXEYÊN DESTXET ÊN BERHEMÊN FEQIYÊ TEYRAN ÊN KOLEKSÎYONA ALEXANDER JABA
Cihên arkeolojîk
Qoşliyê
Jiyaname
Mîna Acer
Jiyaname
Erdal Kaya
Wêne û şirove
Di sala 1800`î de tabloya ku Kurdekî ji eşîra Caf'ê temsîl dike
Jiyaname
Resul Geyik
Wêne û şirove
Kurdekî Batûmê bi cilûbergên neteweyî (sedsala 19an)
Wêne û şirove
Xwendekarên dibistanên kurdî li rojhilatê Kurdistanê, di sala 1965an de
Kurtelêkolîn
Kurdekî Hezarfen Mela Mehmûdê Bazîdî
Cihên arkeolojîk
Kereftû
Kurtelêkolîn
Estetîka bedewiya jin
Pirtûkxane
Morfolojiya kurdî ya hemdem
Kurtelêkolîn
Rexneyên pîskolojî li Ser Çîrokên Zarokan -beşa 2yem
Wêne û şirove
Kêliya ku rêberê şehîd “Simko Axa Şikak” berî 96 salan giheşte bajarê Silêmaniyê
Kurtelêkolîn
Ew, ew Kes bû ku Dîrok li bendê bû
Pirtûkxane
Têketina felsefeyê 2
Jiyaname
HURŞÎT BARAN MENDEŞ
Pirtûkxane
NÎQAŞÊN FELSEFEYÊ 44
Jiyaname
Narin Gûran
Pirtûkxane
Dîroka civake kurd a hemdem
Jiyaname
Sîsa Mecîd

Kurdipedia.org (2008 - 2024) version: 15.92
| Peywendî | CSS3 | HTML5

| Dema çêkirina rûpelê: 0.766 çirke!