بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە
هۊرئەوەگېڵنای و ئاماڎەکەرڎەی: ئەسعەد ڕەشیدئەسعەد ڕەشید
بەشې سی و دوەمە
ئا جۊرە جە کەسە بۍ ڕیشەو بۍ باوان و بۍ وەچا، جە لاو دەسەڵاتداراوە شییاو ئانەی بېنۍ کە پلە و پایەشان دلۍ دەسەڵاتی و چینو فەرمانڕەواینە پەنەبەخشیۊن، ئانەیچ کە پاسشەکەرڎەن شییێ بان، بۍ ڕیشەییشانەن، یانی بۍ ڕیشەییشان مەڵامەتەن پەی ئانەی لاو ئاڎیشاوە شیێ بان. ئینەیچ ئانەی مەیاونۊن کە ئا کەلتورە شییایی سەراپاگیربییەیش چەنەن و دلۍ کۊمەڵگێوەنە مەتاوۊن وېش سەراپاگیر بکەرۊن کەلتورێ بۍ ڕیشەن و دلۍ کۊمەڵگێوەچەنە مەتاویۊ سەراپاگیر بکریۊن کە ئەندامەکېش ئاماڎەیی ئانەیشان چەنەبۊن دەسبەردارۍ ڕیشەو وېشان ببان کە چەنەشۆ ئامێنۍ و هەم نەبان بە ڕیشە پەی ئا وەچا کە دماڕۊنە مەیان، واتا ئاماڎەیی ئانەیشان چەنەبۊن وېشان و وەچەکانشان بکریان بە موڵکو دۆڵەتی.
لاو گېڵنەریۆ هەرچن دلۍ کۊمەڵگا کشتوکاڵییەکانە چن گروپی دلۍ گروپەکانو دەسەڵاتینە دلۍ ئا پروسەو خەسنایرە بریێنۍ کە فەرمانڕەوێ دلۍ دۆڵەتی ڕا و شۊنو پروسەو خەسناکەیشان پەی ئاماڎۍ کەردېبېنۍ، گەر دلۍ ئی کۊمەڵگایانەیچەنە ئی پروسە گرڎگیر بکریێ، هەر سەرنەگېرې و ئانۍ هەکە دلۍ ئا پروسەیرە بریێنۍ ڕیشە پەی وېشان وەشکەرېنێ و دلۍ ئا دۊخەینە نەمەنېنېوە. جارێتەر گېڵنەر مەپەرسۊن چېش ڕوەمڎۊن کاتێ دلۍ کۊمەڵگێوەنە پروسەو خەسنای نزیک بگنۊوە چانەی ببۊن بە پروسێوە سەراپاگیرو کارا و گرڎو تاکەکانو دلۍ کۊمەڵگای دلۍ وېشەرە بگوزەرنۊن و بکەرۊشان پا تەرزە جە مەملوکی کە پېوەزبییەیشان بە پیشەکاشاوە جە پېوەزبییەیشان بە قۆمایەتیۆ بە قیمەتتەر بۊن؟ جە لاو گېڵنەریۆ گەر کۊمەڵگێوە پا تەرزە بییەیش بۊن، ئانە کۊمەڵگای پیشەسازین، چوونکوم تەنیا دلۍ کۊمەڵگا پیشەسازییەکانە گروپو خوڼەوارانی مەبۊن بە گروپێ سەراپاگیری مەملوکی ئا نۊعە کە بییەو وېش تەنیا دلۍ پیشەکەیشەنە بوینۊوە. بە مەڵامەتو بییەی چینێ چانەیچە دلۍ کۊمەڵگا پیشەسازییەکانە پېوەڼیی میانو کەلتوری و دۆڵەتی جە ڕیشۆ تەقەیۊرش مەی ملەرە و کەلتورێ باڵا بلۊن دلۍ کۊ کۊمەڵگای و پەنەوازیچش پانەیە مەبۊن جە لاو دۆڵەتیۆ پەشتیوانیش چەنەبکریۊن. لاو ئاڎیۆ ڕازەو نەتەوەوازی دلۍ ئی پروسەینە پەنهانەنە.
بەپاو ئی پەیلوایە تەنیا دلۍ کۊمەڵگا پیشەسازییەکانە پروسەو خەسنای مەتاوۊن هەرمانەو وېش بکەرۊن و عەینو کاتینە ببۊن بە پروسێوە سەراپاگیرکریای چا نۊعەیە کە گرڎو ئەندامانو دلۍ کۊمەڵگای بگېرۊن وۍ و بفاڕۊشان پەی مەملوکو دۆڵەتی، واتا بفاڕۊشان پەی ئا بەردا (کۊیلا) کە خاوەنەکەشان مروڤێ دیاریکریا، یام چینێ دیاریکریا دلۍ کۊمەڵگای نییەن، بەڵکوم خوڎاوەڼێ تازەن و ئا خوڎاوەڼەیچە ئا کارخانە گۆرەنە کە گرڎو کارخانەکانو دلۍ کۊمەڵگای پیشەسازی مەگېرۊن وۍ و پەنەش ماچان دۆڵەتی مۆدێرن. ئینەیچ ئانەیە مەیاونۊن گرفتو ئازاڎی مروڤی دلۍ کۊمەڵگای پیشەسازیینە پانەی چارەسەر نەکریان کە هەرکەسێ سەردارو وېش بۊن و کۊمەڵگا کۊمەڵگاو سەردارەکا بۊن، بەڵکوم پانەی چارەسەرکریان کە گرڎو کەسەکانو دلۍ کۊمەڵگای بکریان بە بەردۍ ئا دۆڵەتەی کە دلۍ پروسەو خەسنایرە بەرۊشان. مروڤەکۍ دلۍ ئی کۊمەڵگاینە چاگۆ ئازاڎۍ نییەنۍ کە دەسێشان کۊیلۍ دەسێتەریشان نییەنې، چاگۆ ئازاڎېنۍ کە کۊیلۍ یەک سەردارینۍ، ئا سەردارەیچە نە مروڤێن، نە چینێن جە چینەکانو کۊمەڵگای و نە خوڎاوەڼێن جە ئاسمان، بەڵکوم ئا کارخانە گۆرەو خەسنای و بە مەملوککەرڎەی مروڤەکان کە نامۍ نریان دۆڵەت. واتا ئازاڎی دلۍ ئی کۊمەڵگاینە ئازادیێ سەلبین و سەرچەمە جە نەمەنەی چینو سەرداریۆ مەگېرۊن و سەرچەمە جە ئازاڎی مروڤیۆ نمەگېرۊن، دلۍ ئی کۊمەڵگاینە مروڤەکۍ نمەبان بە مروڤێ ئازاڎ، بەڵکوم جە کۊیلەییکەرڎەی چینو سەردارەکاوە ڕوەو کۊیلەییکەرڎەی ئا کارخانە گۆرەیەو بەرهەمئاردەی پەنەوازییە مادییەکانی ملان کە نامۍ نریان دۆڵەت.
چېگەنە پەرسێ ئېژا جە بارەو خاوەنداری دۆڵەتیۆ قنجەمەبۊوە، گەر دۆڵەت خاوەنو گرڎو مروڤەکانو دلۍ کۊمەڵگای بۊن، ئەی کۍ خاوەنو وېشەن. بەشێ جە کتېبو بییەی نەتەوەیی کورڎی میانو فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکینە، نویستەی عیرفان مستەفا، هۊرئەوەگېڵنای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]