پەڕڵەمانتارانی پارتی لە پەڕڵەمانی کوردستان ڕایانگەیاند، مووچەی پەڕڵەمانتاری ڕەتدەکەینەوە و خانەنشین دەبین، بەوەش پارتی بەشێوەیەکی فەرمی کارکردنی بە بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی ڕاگەیاند.
لە نووسراوێکی فراکسیۆنی پارتی لە پەڕڵەمانی کوردستاندا کە بۆ سەرۆکی دیوانی پەڕڵەمانی کوردستانی ناردووە، هاتووە، ئەرکی پەڕڵەمانیمان لە خولی پێنجەمی پەڕڵەمانی کوردستان کۆتایی پێهێنا، لە ڕێکەوتی #01-06-2023# ەوە مووچەی پەڕڵەمانتاری ڕەت دەکەینەوە.

فراکسیۆنی پارتی لە نووسراوەکەدا دەڵێت: داوا دەکەین مووچەی مانگی 6ی2023، بۆ ئەندامانی فراکسیۆنی پارتی و نوێنەرمان لە دەستەی سەرۆکایەتی پەڕڵەمان (#هێمن هەورامی#) نەبەسترێت.
پارتی بەو بڕیارە بەشێوەیەکی فەرمی کارکردنی بە بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی ڕاگەیاند.
ڕۆژی سێشەممە، 30ی ئایاری 2023، دادگای باڵای فیدراڵی ئێراق لە بارەی درێژکردنەوەی تەمەنی پەڕڵەمانی کوردستان بڕیاریدا و ڕایگەیاند، درێژکردنەوەکە نادەستووری و نایاساییە و هەر بڕیار و یاسایەکیش لەو ماوەیەدا لە پەڕڵەمانی هەرێمی کوردستانی ئێراق دەرچووە، لە ڕووی دەستوورییەوە پووچەڵە. [1]

بڕیارە لە ڕێکەوتی #16-07-2023# دادگای فیدراڵیی ئێراق لەبارەی سکاڵایەک کە دژی ئەنجوومەنی کۆمیسیارانی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی هەرێمی تۆمارکراوە کۆببێتەوە.
ئەمڕۆ یەکشەممە ڕێکەوتی 16-07-2023 دادگەی فیدراڵیی ئێراق لەبارەی سکاڵایەک کە لەلایەن #زیاد جەبار#، سەرۆکی فراکیسیۆنی یەکێتی لە خولی پێنجەمی پەڕڵەمانی کوردستان تۆمارکراوە، کۆدەبێتەوە.
زیاد جەبار سکاڵاکەی دژی ئەنجوومەنی کۆمیسیارانی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان تۆمارکردووە و دەڵێت نایاساییە.
ئەوە لەکاتێکدایە، ڕۆژی 30ی ئایار دادگای باڵای فیدراڵیی ئێراق تاوتوێی ئەو سکاڵایەی کرد کە دژی درێژکردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەڕڵەمانی کوردستان تۆمارکرابوو، دادگاکە بڕیاریدا کە ئەو کارە نادەستوورییە.
دوای بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی، کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان کە لە 22ی ئایار بە دەنگی 58 پەڕڵەمانتاری پارتی و پێکهاتەکان کارا کرایەوە، نایاساییە و هەڵوەشایەوە. [1]

چیت هەیە لەسەرى؟
بڕیارەکەی ئەمڕۆ چووە سەر ئەو بڕیارانەی دیکەی کە دژی گەلی کورد دەریکردوون
ئامینە زکرى، ئەندامى مەکتەبى سیاسى پارتى دیموکراتى کوردستان لە هەژمارى تایبەتى خۆى لە تۆڕى کۆمەڵایەتى فەیسبووک لەبارەى بڕیارەکەى دادگاى فیدراڵى بۆ ڕێگەگرتن لە ناردنى 400 ملیارەکە بۆ هەرێمى کوردستان پارچە نووسینێکى بڵاوکردووەتەوە کە لە بەشێکیدا دەڵێت:
ئەمڕۆ دادگای نادەستووری فیدراڵی ئێراق جارێکی دیکە سەلماندی ئەو دادگایە نییە کە کورد وەک دادگایەکی بێلانەیەن سەیری بکات و بڕیارەکەی ئەمڕۆش چووە سەر ئەو بڕیارانەی دیکەی کە دادگاکە دژی گەلی کوردستان دەریکردوون. لە بنەڕەتدا دادگای فیدراڵی دەستوری نییە و بەپێی مادەی 92 لە دەستوری ئێراقی دانەمەزراوە و بڕیارەکانی بە سیاسی کراون و خولی ڕابردووی پەڕڵەمان بە ھاوکاری لایەنێکی کوردی بە زۆرینەی سادە دەنگی لەسەردراوە، بۆیە دەبێت لایەنە ئێراقییەکان و ئەوانەی دەسەڵاتدارن بزانن یان دەبێت ئەم دادگا نادەستوورییە هەڵبوەشێتەوە و بەپێی دەستوور مامەڵە لەگەڵ سەرجەم پرسەکان بکرێت، یان گەلی کوردستان دادگایەکی هاوچەشن بە دادگای خۆی نازانێت. [1]

لە بری گەڕاندنەوەی مووچەی شەش مانگی ڕابردوو، ئەم مانگەش هەر پەڕڵەمانتارێک 8 ملیۆن و 200 هەزار دینار وەردەگرێت.
سەرەڕاى ئەوەى دەبووایە سەرۆکایەتى پەڕڵەمان و پەڕڵەمانتارانى کوردستان، بڕى 3 ملیار و 395 ملیۆن دینار بۆ حکومەت بگەڕێننەوە، بەڵام وەزارەتى دارایى مووچەى مانگى 5ى پەڕڵەمانتارانیش خەرج دەکات.
وەزارەتى دارایى حکوومەتى هەرێمى کوردستان، بڕیاریداوە ڕۆژى سێشەممە، ڕێکەوتی #27-06-2023#، هەر پەڕڵەمانتارێک بڕى 8 ملیۆن و 200 هەزار بخرێتە سەر هەژمارى بانکییەکەیان کە کۆى گشتى دەکاتە 581 ملیۆن و 600 هەزار دینارى مانگانە.

ڕۆژی سێشەممە، 30ی ئایاری 2023 دادگەی باڵای فیدراڵیی ئێراق لە بارەی درێژکردنەوەی تەمەنی پەڕڵەمانی کوردستان بڕیاریدا و ڕایگەیاند، درێژکردنەوەکە نادەستووری و نایاساییە و هەر بڕیار و یاسایەکیش لەو ماوەیەدا لە پەڕڵەمانی هەرێمی کوردستانی ئێراق دەرچووە، لە ڕووی دەستوورییەوە پووچەڵە.
دواى ئەو بڕیارە دەبوو دەستەی سەرۆکایەتیی پەڕڵەمان سەرۆک، جێگر و سکرتێر سەرجەم پەڕڵەمانتاران مووچەی شەش مانگ بۆ حکومەت بگێڕنەوە، کە مانگەکانی دوای درێژکردنەوەی تەمەنی پەڕڵەمان وەریانگرتبوو، کە بریتی بوو لە 3 ملیار و 395 ملیۆن دینار، بەڵام وەزارەتى دارایى بڕیاریداوە مووچەى ئەو مانگەش بۆ هەر 111 پەڕڵەمانتارەکە خەرج بکات. [1]

$یەکێتی لەسەر ئاستی باڵا، بێدەنگی هەڵبژاردووە$

ڕۆژی #25-01-2023#، دادگای فیدڕاڵی بڕیارێکی پەسەندکرد کە بە هیچ شێوەیەک ڕێگە نادات حکومەتی ئێراقی هیچ بڕە پارەیەک بۆ هەرێمی کوردستان بنێرێت.
ئەم بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی، کاردانەوەی توندی بەرپرسانی باڵای #پارتی دیموکراتی کوردستان#ی لێکەوتەوە و لەکاتی دەرچوونی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی تا ئێستا #26-01-2023# سێ بەیاننامەیان لە دژی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی بڵاوکردووەتەوە، بەڵام تا ئێستا بەرپرسانی باڵای یەکێتی لەسەر ئاستی سەرۆکایەتی ئەو حیزبە و تیمی یەکێتی لە حکومەت هیچ بەیاننامەیەکیان لەسەر ئەو بڕیارە بڵاونەکردووەتەوە.
نازانرێت بەشێوەیەکی فەڕمی #یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان# پاڵپشتی خۆی بۆ بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی دەردەبڕێت یاخود بەشێوەیەکی فەڕمی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی ڕەتدەکەنەوە. [1]

#بەهار عەلی# چالاکوانی بواری مافەکانی ژنان دەڵێت:
بڕیاری دادگای فیدراڵیی ئێڕاق پەیوەست بە فرەژنی بە هیچ شێوەیەک قبووڵناکەین.
ئێمە پڕۆژەیەکمان هەیە و دەمانەوێت لەمەی ئێستاش زیاتر سنوورداری بکەین و نەیهێڵین، چ جای ئەوەی کە ئێڕاقێکی دواکەوتووی بێسنووری فاشل بێت بیەوێت ڕای خۆی بەسەر ئێمەدا فەرز بکات. [1]

#پارتی دیموکراتی کوردستان# بۆ بابەتی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پەنا بۆ ئەمریکا دەبات.
پارتی دیموکرات لەوە دڵنیابووەتەوە، کە لایەنێکی نێودەوڵەتی لە پشت بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییە، کە لە دژی هەرێم دەریدەکات.
پارتی دەیەوێت لە ڕێگەی ئەمریکاوە ڕووبەڕووی ئەو هەوڵە نێودەوڵەتییە بێتەوە و لەو بارەشەوە دەستی بە هەوڵ و گفتوگۆ کردووە.
پارتی دەیەوێت ئەمریکا فشار لە حکومەتی ئێراق بکات تا چیتر ڕێگەنەدەن دادگای فیدراڵی بڕیار لە دژی هەرێمی کوردستان دەربکات. [1]

#پارتی دیموکراتی کوردستان# پێی وایە بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی ئێراق، بە پشتیووانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ لاوازکردنی هەرێمی کوردستان.
ڕۆژی 30ی ئایاری 2023، دادگای فیدڕاڵی ئێراق درێژکردنەوەی ماوەی پەڕڵەمانی کوردستانی بە نایاسایی لە قەڵەمدا و سەرجەم ئەو بڕیار و یاسایانەشی هەڵوەشاندەوە کە لە دوای تەواو بوونی ماوەی یاسایی پەڕڵەمانی کوردستان دەرچوون. بەپێی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی بێت هەر یەک لە سەرۆکایەتی هەرێم و حکومەتی هەرێم دەبن بە کار بەڕێکەر.

پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ئاستی حیزب و حکومەت، بێدەنگی هەڵبژاردووە لەبەرانبەر بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی، تەنیا وتەبێژی پارتی بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە کە ئەوان وەک پارتی پشتیووانی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەکەن. بێ ئەوەی باس لە یاسایی بوون یا نایاسایی بوونی بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی بکەن.
پارتی دیموکراتی کوردستان پێی وایە ئەو بڕیارانەی لە دادگای فیدڕاڵییەوە دەدرێن بە پشتیووانی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوەیە بۆ بێهێزکردنی پێگەی حکومەتی هەرێم.

پلانی پارتی ئەوەیە کە چاوەڕێی ڕونکردنەوەکانی دادگای فیدڕاڵی دەکات بۆ ئەوەی ڕێ و شوێنە قانونییەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەڕڵەمانی کوردستان ڕون بکرێتەوە. بۆ ئەو مەبەستە لە چەند ڕۆژی ڕابردوو #فوئاد حسێن#، وەزیری دەرەوەی ئێراق و ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی، بەناوی پارتییەوە سەردانی دادگای فیدڕاڵی ئێراقی کرد و داوای ڕونکردنەوەی لە دادگای فیدڕاڵی کردووە. بەتایبەت کە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری نا یاساییبوونی درێژکردنەوەی ماوەی پەڕڵەمانی کوردستانی دەرکردووە، بەڵام ڕێ و شوێنەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەڕڵەمانی کوردستانی دیاری نەکردووە. [1]

#حکومەتی هەرێمی کوردستان# تانەی لە چەند بڕگەیەکی بودجەی گشتی ئێراق داوە، کە پەیوەستن بە ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستانەوە.
خەلیل غازی، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەڕڵەمانی ڕایگەیاندووە، حکومەتی هەرێمی کوردستان تانەی لە ماددەکانی 2، 11، 12، 13ی بودجەی گشتی ئێراق داوە.
بەپێی وتەی ئەو پەڕڵەمانتارە، ئەو بڕگانەی بودجە کە حکومەتی هەرێمی کوردستان سکاڵای لە دژ تۆمارکردون، پێچەوانەی دەستووری ئێراقن، پەیوەستن بە ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان.
ئاماژەی بە ئەوەش کردووە، لە 12ی تەممووزی 2023، حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە دادگای فیدراڵی سکاڵای دژی ئەو بڕگە و ماددانەی بودجە تۆمارکردووە.
دەشڵێت، تانەدان لە بودجەی ئێراق ڕێگری لە ناردنی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان ناکات.
پەیوەست بە وادەی جێبەجێکردنی بودجەی گشتی ئێراق، خەلیل غازی دەڵێت: هەر کاتێک ڕێنماییەکانی تایبەت بە جێبەجێکردنی بودجە دەرکران، شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکرێن تا دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر سکاڵاکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەدات، ئەگەر هەر بڕگە و ماددەیەک هەڵە بوو یان لا دەدرێت یان ڕاست دەکرێتەوە. [1]

دادگای فیدڕاڵی عێراق دوو سکاڵای ڕەتکردەوە، کە لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان. لەلایەن #نەوەی نوێ#وە تۆمار کرابوون.
سکاڵای یەکەم لە لایەن #سروە عەبدولواحید#، سەرۆکی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی عێراق و چوار پەرلەمانتاری تری نەوەی نوێ تۆمار کرابوو بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای ژمارە 4ی ساڵی 2014 ی تایبەت بە کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێم.
سکاڵای دووەم، بۆ هەڵوەشاندنەوەی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێم تۆمار کرابوو و داوای هەڵوەشاندنەوەی کۆمسیۆنەکەیان کردبوو تا کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بتوانێت هەڵبژاردن لە هەرێم بەڕێوە ببات.
لە دانیشتنی 26ی ئەیلولی ڕابردوو، دادگای فیدڕاڵی هەردوو داواکەی نەوەی نوێی ڕەتکردەوە و ڕایگەیاند کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم دەستورییە و دەتوانێت هەڵبژاردنە ناوخۆیەکانی هەرێم بەڕێوە ببات.
دادگاکە ئەمڕۆ پەڕاوی بڕیارەکانی بڵاو کردەوە، سەبارەت بە یاسای ژمارە 4ی ساڵی 2014ی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێم. دادگای فیدڕاڵی تەنها بڕگەیەکی لە ماددەی 1 و 2ی یاساکە ڕەت کردەوە کە دەڵێت کۆمسیۆن تاکە دەسەڵاتی تەواوەتییە بۆ هەڵبژاردن لە هەرێم، کە پێچەوانەیە لەگەڵ یاسای کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، چونکە هەر هەڵبژاردنێک لە تەواوی عێراقدا بکرێت کۆمسیۆنی عێراق لێی بەرپرسە و جگە لەو بڕگەیە تەواوی یاساکەی بە دەستوری زانی.
کۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێم سەرپەرشتی هەڵبژاردنی 2018ی هەرێم و ڕاپرسی سەربەخۆی هەرێمی لە ساڵی 2017 دا کردووە. [1]