حەمە ساڵح دیلان؛ وشە و دەنگی شۆڕشگێڕ!
#خەلیل عەبدوڵڵا#

دڵی سەوزم لە زەردی تۆ دەلەرزێ
لە ساردی تۆ گەرم بۆ تۆ دەلەرزێ
لە دووریتا وەکو ئاهوویی گیراو
لە ناو داوا بە هۆو بێ هۆ دەلەرزێ
لە بەر دەمتا لە کاتی تێپەڕینا
وەکو مۆمێک نزیک پشکۆ دەلەرزێ
وەک ئه و ئێوارەیەی مانگ کەوتە خوارێ
وەکو پەردەی دەمی ئاسۆ دەلەرزێ
دڵم خوێنە، گوڵە ئەندام و جەستەت
بەخوێنی دڵ وەکو شەوبۆ دەلەرزێ
(دیلان)
دیلان شاعیرو هونەرمەندێکی شۆڕشگێڕ و بەهەڵویستی کوردستانە و خزمەتێکی زۆری بە بوارەکانی ئەدەب و هونەری کوردی کردووە.
محەمەد ساڵح ئەحمەد ساڵح قادر کە بەحەمە ساڵح دیلان ناسراوە، ساڵی 1927 لەگەڕەکی گۆیژەی شاری سلێمانی لەدایک بووە.
تا قۆناغی ناوەندی خوێندووە و بەفەرمانبەر دامەزراوە و خزمەتی کردووەو ماوەیەک بەرێوەبەری کتێبخانەی گشتی سلێمانی بووە.
دیلان هەر لەسەرەتای لاوێتییەوە خولیای شیعرو گۆرانی و مەقام بووە.
زۆربەی شیعرو گۆرانییەکانی نیشتمانی و نەتەوەیی بوون و ڕۆڵیان لەبوژانەوەی هەستی نەتەوایەتی و جۆشدانی گیانی شۆڕشگێڕیدا هەبووە.
بەهۆی ئەو هەڵوێستە نیشتمانی و نەتەوەییانەوە، چەندین جار دەستگیر کراوە و ئازارو ئەشکەنجە دراوە.
دیلان خاوەنی چەندین گۆرانی و مەقامی تۆمارکراوە و کە تائێستاش گوێگری تایبەتی خۆی هەیە.
دیلان لەبواری نوسینی شیعریشدا شوێن پەنجەی دیارە و خاوەنی چەندین پارچە شیعری نیشتمانیە و بوارەکانی دیکەشی لەسروشت و جوانی فەرامۆش نەکردووە و بایەخی پێداون. سەرجەم شیعرەکانی لەدووتوێی دیوانێکدا لەساڵی 1987 لەلایەن مامۆستا عەبدوڵڵا ئاگرینەوە چاپ کراوە.
ئەم شاعیرو هونەرمەندە بەهەڵوێستەی کورد لە28ی تشرینی یەکەمی 1990 لەتەمەنی 63 ساڵیدا لەشاری سلێمانی کۆچی دوایی کرد. درودی ڕێز و ئەمەکداری بۆی لەساڵڕۆژی دوا ماڵئاواییدا.[1]

دیوانی شیعر
محمد صالح دیلان
ئامادەکردن و لێکدانەوەی، پەراوێز نووسین و پێشەکی:
د. عەبدوڵا ئاگرین
چاپی دووەم 2013

1983

ئاکۆ غەریب

ئاکۆ غەریب

کوڕی مەلا ئەحمەدی کوڕی مەلا ساڵحی کوڕی مەلا قادرە. ساڵی 1927 لە گەڕەکی گۆیژەی شاری #سلێمانی# لەدایکبووە. سەرەتا لە مزگەوتی بابەعەلی خراوەتە بەر خوێندن و دواتر لە قوتابخانەی خالیدییە قۆناغی سەرەتایی تەواوکردووە و درێژەداوە بەخوێندن و تا پۆلی سێی ناوەندی خوێندووە. ساڵی 1947 لە فەرمانگەی تووتن دامەزراوە.
لە تەمەنی بیست و یەک ساڵیدا هۆنراوەی بڵاوکردۆتەوە و لە دوای گۆران بەسەرتۆپی نەوەیەکی نوێی هۆنراوەی کوردی لە قەڵەمدەدرێت. ئەم شاعیرە خۆی و بەرهەمە ئەدەبییەکەی تەرخانکرد بۆ خزمەتکردنی کێشەی گەلەکەی و دژایەتیکردنی کۆنەپەرستان و بەکرێگیراوان. لە ساڵی 1948 تا 1966 نۆ جار زیندانی کراوە و گەلێک جاریش دوورخراوەتەوە و تووشی ئازار و ئەشکەنجەدان و نانبڕین بووە.
هۆنراوەە نیشتمانییەکانی دیلان ڕۆڵێکی گەورەیان بینی لە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری خەڵکی کوردستاندا و حەمە ساڵح دیلان-یانکردە مەشخەڵێکی گەورەی سەر ڕێبازی کوردایەتی، کەم ڕووداوی نیشتمانی و نەتەوەیی هەیە دیلان بەشداری تیانەکردبێت و نەیکردبێتە بۆنەیەک بۆ جۆشدانی خەبات.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2008/132/0001.JPG=KTML_Photo_Alt=محەمەد ساڵح دیلان=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2008/132/0001.JPG=KTML_Photo_End=
ئەم ڕۆشنبیرە گەورەیە ساڵی 1954 بەبێ مۆڵەتی دەوڵەت بەشداریکرد لە کۆنگرەی ئاشتی و هاوکاری گەلان-دا کە لە شاری (ڤیەننا) ی پایتەختی نەمسا ساز کرا، لەسەر ئەم بەشداریکردنە کە گەڕایەوە ڕەوانەی زیندان کرا. حەمە ساڵح دیلان جگە لەوەی کە شاعیرێکی گەورە و تێکۆشەرێکی خاوەن هەڵوێست بوو، دەنگخۆشێکی کەموێنە و ئاوازدانەرێکی دەگمەنیش بوو.
گۆرانی و مەقامە بەسۆزەکانی دیلان کە هۆنراوەی زوربەیان نووسینی خۆیەتی تا ئێستاش هەر زیندوون. دیلان-ی شاعیر و هونەرمەند خاوەنی (مامە کوڕنوو) ، (ئەی نازەنین) ، (شێخ مەحمودی زیندوو) لە 28ی تشرینی یەکەمی ساڵی 1990 دا، بە نەخۆشی دڵ کۆچیدوایی کرد و لە پاش خۆی خەرمانێکی پڕ بەرەکەتی لە هۆنراوە و ئاوازی دڵڕفێن و گۆرانیی ڕەسەن بۆ بەجێهێشتین.
شاعیری نوێکاری کورد و مەقامزانی بلیمەت محەمەد ساڵح دیلان لە 28-10-1990 دا لە تەمەنی 63 ساڵیدا دڵە گەورەکەی لە لێدان کەوت و ماڵاوایی لە وێژە و لە هونەر و کورد و کوردستان کرد و ناو و خزمەتگوزاریی بۆ میللەتەکەی تا هەتایە بەنەمریی مانەوه.
دیلان خەباتگێڕێکی دڵسۆزی میللەتەکەی و دەنگێکی ڕەسەن و ناسکی هۆنراوەی نوێی کوردی بوو، شاعیرێکی نوێکاری ڕێبازی ڕیالیزمی نوێ بوو لە وێژەیی کوردیدا، زۆربەی هۆنراوەکانی پەردەیەکی تەنکی ڕۆمانسییەتی بەسەردا هەڵکێشرا بوو، ئەمەش جۆرە جوانی و ناسکیەکی پێ بەخشی بوون.[1]

[1]

کۆمەڵێک کەسایەتی دیار لەگەڵ هونەرمەند #محەمەد ساڵح دیلان# و #نوری وەشتی#.[1]

شوێن: سلێمانی
رۆژ یان ساڵی گیرانی وێنەکە: حەفتایەکانی سەدەی بیستەم
کەسایەتییەکانی ناو وێنەکە: لەڕاستەوە: #هێمن موکریانی#، #محەمەد ساڵح دیلان#، #ئیحسان فوئاد#، #محەمەد مەولود مەم#، #مارف خەزنەدار#.
وەرگیراوە لە: موحیب مەهابادی[1]

وێنەیەکی دەگمەن و یادگاری لە شاری #سلێمانی#، سەرەتای حەفتاکانی سەدی 20. لەوانەیە شوێنەکە #سەرچنار# بێت.