لاڕەشە؛ جۆرە دەردێکە.[1]

[1]

بەرهەمی گوێز کە ئێستا یەکێکە لە سەرچاوەکانی داهاتی دانیشتوانی تەوێڵە و بەشێک لە گوندەکانی هەورامان، لەژێر هەڕەشە و مەترسی لەناوچوندایە و بەکتریایەک بووەتە بەڵا بەسەر دارەکانەوە.
نەخۆشییەکی قڕکەرە، بە #لاڕەشە# ناسراوە، قڕکەرە و ئێستا لە تەوێڵە و بەشێک لە گوندەکانی هەورامان بڵاوبووەتەوە، تەنگی بە دار گوێزەکان هەڵچنیوە، کشتوکاڵی سنوورەکەش ماوەی چەند ساڵێکە سەرقاڵی چارەسەرە، بەڵام تا دێت نەخۆشییەکە زیاتر تەشەنە دەکات.
لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا، نەخۆشیەکە بە ڕێژەی 20٪ بەناو دارگوێزەکاندا بڵاوبووەتەوە و لە پەلوپۆوە وشکی کردوون.
بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسیەش، بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی #هەڵەبجە# هەڵمەتێکی بۆ ڕووبەڕوبوونەوەی ئەو نەخۆشییە دەستپێکردووە و جۆری نەخۆشییەکەی دیاریکردووە.
نەخۆشییەکە بەشی خوارەی قەدی دارگوێزەکە لەژێر توێکڵەوە بە تەواوی ڕەش دەکاتەوە و بە ماوەیەک بەرهەمی دارەکە ناهێڵێت، دواتریش بە تەواوی وشکی دەکات.
هەرچەندە تا ئێستا هۆکارەکانی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە نەزانراوە، بەڵام بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە چەند ساڵێکە لەڕێگەی بەکارهێنانی دەرمانەوە بەردەوامە لە چارەسەرکردنی نەخۆشییەکە.
نەخۆشیەکە لەڕێگەیی سپۆرەکانی و ئاو هەواو لە باخێکەوە بۆ باخێکی دیکەش دەگوازرێتەوە، کە ئەوەش وایکردووە کۆنترڵکردنی تاڕادەیەک سنووردار بێت.
ماوەی چەند ساڵێکە بەشێکی زۆر لە باخەکانی هەورامان جیا لەوەی بۆ بەرهەمەکانیان سوودیان لێ وەردەگیرێت، بەمەبەستی گەشتیاریش سوودیان لێ وەردەگیرێت.
محەمەد حاجی ڕەشید باخەوانێکە لە ناوچەی سۆسەکانی هەورامان و دەڵێت، ساڵ بەساڵ نەخۆشیەکە تەشەنە دەکات و هیچ چارەسەرێکیش تا ئێستا نەدۆزراوەتەوە، داواش دەکات وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێم هەوڵەکانی چڕ بکاتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی خێرا.
لای خۆیەوە، ئەندازیار شەریف محمود، لێپرسراوی بەشی پاراستنی ڕووەک لە بەڕێوەبەرایەتی کشتوکاڵی هەڵەبجە بە ڕۆژنیوزی ڕاگەیاند، نەخۆشیەکە بۆ سێ ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە.
وتیشی، ساڵی 2018 بە تەواوی هەستیان بەبونی نەخۆشیەکە کردووە، هەر لەوکاتەشەوە تا ئێستا لیژنەکانیان دەستبەکارن بۆ دەستنیشانکردنی جۆری نەخۆشیەکە و دوای وەرگرتنی نمونەو پشکنینی لە تاقیگەی کشتوکاڵی هەڵەبجە، دەرکەوتووە کە دوو جۆر نەخۆشییە بە ڕۆکی دار گوێزەکانی گرتووە کە هەردووکیان کەڕووی بەکتریایین.
بەوتەی ئەو لێپرسراوەی کشتوکاڵ، نەخۆشیە بەکتریاکە پێیدەوترێت فایتۆسۆریا سپیش یان لاڕەشە.
دووپاتیشیکردەوە کە بەشێک لە باخەوانەکان پاپەند نەبوون بە جێبەجێکردنی بڕیارو ڕێنماییەکانی ئەوانەوە، بەڵام هەرچی بێت توانیویانە بەشێک لە نەخۆشیەکە کۆنترۆڵ بکەن.
بەپێی ئامارەکانی کشتوکاڵی هەڵەبجە، نزیکەی 100 هەزار دار گوێز لە سنووری هەڵەبجە و هەوراماندا هەیە، جیاواز لە ساڵانی ڕابردوو ئێستا باخەکانی هەورامان لەڕێی گەشتیارییەوە زیاتر سود بە خاوەنەکانیان دەگەیەنن نەک بەرهەمەکانیان.[1]
#06-05-2020#

ڕۆژنیوز – هاوکار مستەفا
بەهۆی بڵاوبونەوەی جۆرە نەخۆشییەکی کەڕوویی کە بە #لاڕەشە# ناودەبرێت، مەترسیی لەناوچوونی هەزاران #دارگوێز#ی #هەورامان# هاتووەتە ئاراوە، بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسیانەش بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە هەڵمەتێکی بۆ ڕووبەڕوبوونەوەی ئەو نەخۆشییە دەستپێکردووە.
لە ناوچەی هەورامان بەهۆی بڵاوبونەوەی نەخۆشی لاڕەشە زیانێکی زۆر بەر دارگوێزەکانیان کەوتووە.
هیوا ئیسماعیل، یەکێک لەخاوەن باخەکانی گوێز لە شارەدێی تەویڵە بە ڕۆژنیوزی ڕاگەیاند: هەرچەندە لە دوو ساڵی ڕابردوودا لەم کاتەدا نەخۆشی لاڕەشە دارگوێزەکانی دەگرتەوە و زیانی لێدەدان، بەڵام لەئەمساڵدا بە شێوەەکی فراوانتر و کاریگەر تر ئەو نەخۆشییە بڵاوبووەتەوە.
هیوا، وتیشی: لەساڵانی ڕابردوودا نەخۆشییەکە دارگوێزی وشک نەدەکرد، بەڵام لەئەمساڵدا نەخۆشییەکە هێندە کاریگەریی هەیە دارگوێزەکانیش لە بنەوە وشک دەکات.
سەبارەت بە نەخۆشییەکەش، ئەو باخەوانە زانیاریی دا و وتی: نەخۆشییەکە، کە بەشی خوارەی قەدی دارگوێزەکە لەژێر توێکڵەوە بە تەواوی ڕەش دەکاتەوە، کاتێک بەچەقۆ یان تەور لەو شوێنە دەدرێت ئاوێکی لینجی ڕەش دێتە دەرەوە، بەهۆی ئەو نەخۆشیەشەوە دارگوێزەکە بەرهەمی نابێت و یان بەتەواویی وشک دەبێت.
لەبارەی هۆکارەکانی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکەشەوە، ناوبراو، وتی: تا ئێستا هۆکاری بڵاوبونەوەی ئەم نەخۆشییەشمان نەزانیوە.
هۆشمەند عەبدوڵا، خاوەن باخێکی دیکەیە و بەڕۆژنیوزی وت: ماوەی زیاتر لە چوار ساڵە خەریکی باخداریی زیاتر لە 150 دارگوێزم لە تەوێڵە، بەڵام لەئەمساڵدا بەهۆی بڵاوبونەوەی نەخۆشی لاڕەشە بەتەمای ئەوە نیم کە 50 دارگوێزم بەرهەمیان هەبێت و بەشێکی زۆریشیان بەتەواوی وشک بوون.
لە لایەکی دیکەشەوە، ستار مەحمود، بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە بەڕۆژنیوزی ڕاگەیاند: چەند ڕۆژێکە لەڕێگەی دوو تیمی تایبەتەوە هەڵمەتێکی لەناوبردن و ڕووبەڕوبوونەوەی ئەو نەخۆشیەمان دەستپێکردووە و تا سەرەتای مانگی داهاتوو بەردەوام دەبێت.
ڕونیشکردەوە، هەڵمەتەکەمان بریتیە لەپێدانی دەرمانی قڕکەر لە جۆری (شامپیۆن) کە هەر کیسەیەکی ئەو دەرمانە لەگەڵ 16 لیتر ئاودا تێکەڵ دەکرێت و دەدرێت لەو شوێنەی کە نەخۆشییەکەی گرتووە، ئەوەش دوای ئەوەی کە توێکڵە ڕەشەکە لێدەکرێتەوە.
ستار مەحمود، وتیشی: ئەگەر نەتوانین ئەو نەخۆشییە بنەبڕبکەین ئەوا پانتاییەکی فراوانتر دەگرێتەوە چونکە نەخۆشییەکی گوازراوەیە.
بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە، بە گرنگیشی زانی کە خاوەن باخەکانی هەورامان بە زووترین کات سەردانی تیمەکانیان بکەن لە شارەدێی تەویڵە بۆ ئەوەی ئەو دەرمانەیان پێبدرێت و هەروەها ڕێنمایی پێویستیشیان پێبدرێت لەبارەی چۆنیەتی بەکار هێنانی دەرمانەکە و ڕووبەڕوبوونەوەی نەخۆشییەکە.
لەبارەی ژمارەی ئەو دارگوێزانەی تووشی ئەو نەخۆشییە بوون، ناوبراو، وتی: ئامارێکی وردمان لەبەردەست نییە، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی دارگوێزەکانی هەورامان لەژێر مەترسیی ئەو نەخۆشییەدان.
بەگوێرەی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە 85 هەزار دارگوێزی بەردار بوونیان هەیە و بەشێکی زۆری ئەم دارگوێزانەش دەکەونە ناوچەی هەورامانەوە و بوونەتە سەرچاوەی بژێوی بە سەدان خێزانی ناوچەکە.
03-08-2017