بە پێی ڕاپرسییەکی ڕێکخراوی وادی ئەڵمانی، لە #گەرمیان#، #هەولێر# و ڕاپەڕین، لە کۆی دوو هەزار و 997 کچ، 313 کەسیان خەتەنەکراون، زۆرترین حاڵەتیشیان لە ڕاپەڕین بووە.
ئەمڕۆ 6ی شوبات ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی خەتەنەکردنی مێینە، کە ئەم ڕۆژە بە پێی بەندەکانی 19 و 24ی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ، پەسەندکراوی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی 1989، بڕیاری لە سەر دراوە.
ڕێکخراوی وادی ئەڵمانی، کە یەکێک لە کارەکانی نەهێشتنی خەتەنەکردنی مێینەیە، لە ساڵی 2018، ڕاپرسییەکی بە بەشداریی دوو هەزار و 997 کچ ئەنجامداوە، کە تەمەنیان لەنێوان 0-18 ساڵییدابووە و بەشێکیان ئەو کەسدانە خۆیان و و بەشەکەی دیکەیان کەسوکاریان وەڵامی پرسیاری ڕێکخراوەکەیان داوەتەوە، کە سەبارەت بە خەتەنەکردن بووە.
ڕاپرسییەکە لە گەرمیان، هەولێر و ڕانیە ئەنجام دراوە و لە ئەنجامدا دەرکەوتووە لەو ژمارەیە 313 کچ خەتەنە کراون، کە بەم جۆرە دابەش بوون، لە گەرمیان 29 حاڵەت، لە هەولێر 120 و لە ڕانیە 164 حاڵەت هەبووە، زۆرترینیشیان تەمەنیان لەنێوان 8- 14 ساڵیی بووە.
ئامارەکەی ڕێکخراوی وادی ئەڵمانی نیشانی دەدات، کە لە ئێستاشدا منداڵی کچ هەڕەشەی جدیی خەتەنەکردنی لەسەرە و 4. 10٪ی کچان خەتەنە کراون.
شۆخ محەمەد، سەرپەرشتیاری پڕۆژەکانی ڕیکخراوی وادی ئەڵمانی، کە ماوەی 10 ساڵە لە هەرێمی کوردستان کار دەکەن، زانیاریی زیاتری بۆ ڕۆژنیوز خستەڕوو و وتی: بەپێی ئەزموونە ئێمە هەمانە ئەوە ڕوون بووەتەوە کە دیاردەی خەتەنەکردن تا ئێستاش بە نهێنی بەردەوامە.
ڕاشیگەیاند: هەندێک ژن لەدوای ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیریی خەتەنەکراون و بەزۆرییش ئەو کارە لە ماڵەکاندا دەکرێن.
کاریگەرییەکانی خەتەنە کردن لە ڕووی تەندروستییەوە
شیرین جەمال، پسپۆڕی نەخۆشیەکانی ژنان و مناڵبوون، بەم جۆرە باسی لە زیانەکانی خەتەنەکردن کرد:
زۆر جار لەکاتی ئەنجامدانی خەتەنەکردن کەرەستەی پیس بەکار دەهێندرێت، کە کەسەکە تووشی خوێنبەربوونی زۆر، گوزاز، ئیلتهابات دەکات، هەندێک جار کەسەکە لەوکاتەدا گیانی لە دەستداوە، ئەگەر کەرەستەی دیکەش بەکار هێنرابێت مەترسیی تووشبوونی ئایدزی لە سەر دروستبووە.
خەتەنەکردن کاریگەریی درێژخایەنیشی هێناوەتە ئاراوە، وەک نەهێشتنی هەستەوەرەکان لەکاتی پێکهێنانی ژیانی هاوبەش، نەزۆکیی و دواجار دورستبوونی کێشەی کۆمەڵایەتیی.
خەتەنە کردن لە ڕووی یاساییەوە
بەگوێرەی یاسای یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2011 ی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان، خەتەنەکردن قەدەغەکراوە، بەندەکانی یاساکە بەم جۆرەیە:
-هەر کەسێک هەوڵی ئەنجامدانی خەتەنەکردنی مێیینەیدا بە غەرامەیەک سزا دەدرێت، کە لە یەک ملیۆن دینار کەمتر نەبێت و لە پێنج ملیۆن دینار زیاتر نەبێت.
- هەر کەسێک کردەوەی خەتەنەکردنی مێینەی ئەنجامدا یان بەشداریی تێداکرد، ئەوا سزای بەندکردنی بۆ ماوەیەک دەیگرێتەوە، کە لە شەش مانگ کەمتر نەبێت و لە دوو ساڵ زیاتر نەبێت، هەروەها غەرامەکەشی لە دوو ملیۆن کەمتر نەبێت و لە پێنج ملیۆنیش زیاتر نەبێت و دەبێت بە یەکێک لەو دقوانە سزا بدرێن.
- هەر کەسێک کردەوەی خەتەنەکردنی مێینەی ناکامی ئەنجامدا یان بەشداریی تێدا کرد ئەوا سزای بەندکردنی لە ساڵێک کەمتر نەبێت و غەرامەشی لە پێنج ملیۆن دینار کەمتر نەبێت و لە 10 ملیۆن زیاتر نەبێت.
- باری تاوانکارەکە توندتر دەبێت ئەگەر بکەرەکە پزیشک، دەرمانساز، مامان یان یاریدەدەرەکانیان بوو، لەسەر دادگایە فەرمان بدات کارەکەی بۆ ماوەی سێ ساڵ قەدەغە بکات.
ئەگەر چی یاساکە هەیە، بەڵام زۆرێک لە ڕیکخراوەکان و هاوڵاتیانیش ئاماژە بەوە دەکەن کە لە جێبەجێکردنیدا کەمتەرخەمیی هەیە و نەیتوانیوە ڕێگریی لە خەتەنەکردن بکات.
ئایا ئاینی ئیسلام ڕێگەی داوە بە خەتەنەکردنی مێینە؟
قومریە محەمەد، سکرتێری ڕێکخراوی خوشکانی ئیسلامی، دەربارەی دیاردەی خەتەنەکردن لە ئاینی ئیسلام، بە ڕۆژنیوزی وت: لە ئاینی ئیسلامدا بە هیچ شێوەیەک باسی خەتەنەی مێینە نەکراوە و نەبووە، بەڵکو لە پێش ئاینی ئیسلام و لە سەردەمی جاهلیەت لەناو کۆمەڵگەی عەرەبییدا ئەم دیاردەیە باو بووە، کاتێک ئایینی ئیسلام-یش هات قەدەغەی نەکرد ڕاستەخۆ و وتی 'بە پێی نەریتی خۆتان ئەوەی کە زیانی لێدەکەن با نەبێت، چونکە گەورەترین تاوانە'.
دەربارەی ڕەوایەتییدان بەو دیاردەیە لە لایەن کەسایەتی ئاینی، قومریە، وتی: حەڵاڵکردنی خەتەنەکردن بەواتای تێنەگەشتن لە ئاینی ئیسلام دێت، کۆمەڵێک ئایەت هەیە کە تێگەیشتنی هەڵەی بۆ کراوە وەک فرە ژنی، کە لە کۆمەڵگەی کوردییدا هەندێک هەیە فرەژنیی بە فەرز دەزانێت لەکاتێکدا وانییە.
بۆ ڕیگرییکردن لە دیاردەی خەتەنەکردنی مێینە، قومریە محەمەد، بە ئەرکی دایکان وباوکانی هۆشیار و ڕێکخراوەکانی دەزانێت، هۆشیاریی بڵاوکردنەوە، هەروەها بە ئەرکی #وەزارەتی ئەوقاف#ی دەزانێت ئەو زانا ئاینییانە بنێرێتە سەر مینبەر، کە شارەزابن و لە ناوەڕۆکی ئەو بابەتانە تێبگەن.[1]
#06-02-2019#

دەقی داواکارییەکە...
داواتان لێدەکەین هاوکاری هێزە ئەمنییەکان بن، ڕێگە نەدەن کەسانی نابەرپرس وچاوچنۆک لەڕێگەی قاجاغ هەوڵی گەڕانەوەی ئەوهاوڵاتیانە بدەن کە لەوڵاتی ئێرانن، ئەم کارە گەورەترین خیانەتە لەگەل و وڵات یاری کردنە بەڕۆحی مرۆڤ، دڵسۆزی ئێوە وادەکات گیانی ملیۆنان هاوڵاتی هەرێمەکەمان لەم ڤایرۆسە کوشندە جیهانیە بپارێزین بەپێچەوانەشەوە هەرکەسێک هۆکاربێت بۆ گەڕانەوی ئه و هاوڵاتیانە کەلە ئێرانن ئەوا ئۆباڵی مردنی گەلێکی ئەکەوێتە ئەستۆ! بیرتان لەوەکردۆتەوە خوانەکا حاڵەتێک لەسنوری پشدەر ڕوبدات ژیان ئەوەستێت و دەڤەرەکەمان ئەبێتە
ناوچەیەکی قەدەغەکراو! بۆیە داواتان لێدەکەین لەهەرشوێن و ماڵێک هەستان کرد کەسانێک داڵدە دراون بەزوترین کات لایەنی ئەمنی ئاگادارکەنەوە ئەم کارەشتان ئەبێتە گەورەترین خزمەت بەگەل و وڵات و ڕزگارکردنی گەلێک لەمردن، بەپێچەوانەشەوە هەرکەسێک هاوکاریان بێت و بیان شارێتەوە لەپێشا ئەبێتە بکوژی ماڵ و منداڵی و دواتر گەلێک !
بۆیە تکاتان لێدەکەین هەرحاڵەتێکی واتان بینی بەزوترین کات هێزەئەمنیەکان یانزیک ترین بنکە لێیەوە ئاگاداربکەنەوەلەپێناو تەندروستی هەموو هاوڵاتیان
هێڵی گەرمی پەیوەندی 24سەعاتی ڕاپەڕین07705694040 یاخود 07501613933
#01-03-2020#

دواڕۆژ، محەمەد مستەفا
ئاماری بەرایی سەرجەم بنکەکانی دەڤەری ڕاپەڕین، بەبێ دەنگدانی تایبەت ئاشکرا بوو، تیایدا یەکێتی نیشتمانی کوردستان زۆرینەی دەنگەکانی بردووە.
بەپێی ئەنجامە بەراییەکانی بنکەکانی دەنگدان، یەکێتی 46273 دەنگ، گۆڕان 24909، نەوەی نوێ 14328، پارتی 10228، هاوپەیمانی 021 6، کۆمەڵ 13856، یەکگرتوو 2607ی بەدەستهێناوە و هێشتا بەشێوەیەکی ڕەسمی کۆی ژمارەی دەنگەکان لەلایەن کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراقەوە ڕانەگەیەنراوە.
لەم هەڵبژاردنەدا 320 حزب و هاوپەیمانی بەشداربوون و حەوت هەزار و 376 کاندیدیش ڕکابەری یەکیانکرد بۆ بەدەستهێنانی 329 کورسی پەرلەمان.
لە هەرێمی کوردستانیش سێ ملیۆن و 144 هەزار و 730 هاووڵاتی مافی دەنگدانیان هەبوو و 27 قەوارەی سیاسی کێبڕکێیان کرد لەسەر بەدەستهێنانی 46 کورسی پەرلەمان.
لە هەرێمی کوردستان قەوارە سیاسییەکان 503 کاندیدیان هەیە کە 357 کاندیدیان پیاون و 146 کاندیدیش ژنن.[1]
#13-05-2018#

خەندان هەردی‌ حەسەن ڕانیە
لەماوەی‌ سێ ڕۆژی‌ یادەکانی نەورۆز لە دەڤەری‌ ڕاپەرین، تەنها 5 حالەتی‌ پکدادانی‌ ئۆتۆمۆبیل تۆمارکراوە.
بەریوەبەرایەتی‌ هاتوو چۆی‌ ڕاپەرین ڕایگەیاند، لەماوەی‌ سێ‌ ڕۆژی‌ جەژنی‌ نەورۆزدا تەنها 5 حالەتی‌ پیکدادانی‌ ئۆتۆمبیل ڕوویداوه و بەوهۆیەوە 12 کەس بریندار بوون.
‌ نەقیب سامان ئیبراهیم وتەبیژی‌ بەریوەبەرایەتی‌ هاتوو چۆی‌ ڕاپەرین تایبەت بە خەندانی‌ ڕاگەیاند،" دوای‌ ئامادەباشیی‌ کارمەندانی پۆلیسی‌ هاتوو چۆ لە دەڤەری‌ ڕاپەرین، لەماوەی‌ سێ ڕۆژ‌ی‌ یادی نەورۆز، ئەرکی‌ خۆیان بەباشی ڕاپەڕاندووه و بەوهۆیەوە کەمترین حاڵەتی ڕوودانی هاتوچۆ ڕویداوە"، وتیشی: بەهۆی ئه و پێنج ڕووداوەی هاتوچۆ،‌ 12 کەس بریندار بوون کە ژن و منداڵیان تێدایە ‌.
هەر سەبارەت بە ئاماری‌ ڕووداوەکانی ڕۆژانی‌ نەورۆز، وتە بیژی‌ بەریوەبەرایەتی‌ تەندروستی‌ ڕاپەرین بە خەندانی‌ ڕاگەیاند، " کۆی‌ ڕووداوەکان کە لە سنوری‌ بەریوەبەرایەتیەکە تۆمارکراون، 7 حاڵەتی‌ مردن ‌بوون‌ کە لە نەخۆشخانەکان گیانیان لەدەست داوه، هەروەک 7 حاڵەتی‌ سوتاوی‌ و 8 حاڵەتی‌ برینداری‌ هاتووچۆش گەیەنراونەتە نەخۆشخانەکان و 1 حالەتی‌ نەوت خواردنەوە هەبووە وە 18 حالەتی‌ برینداری‌ جۆراو جۆر تۆمارکراون کە بەهۆی‌ شەڕکردنەوە برینداربوون.
‌
بەپی‌ ئامارەکان، دەرکەوتووە، ڕۆژی‌ نەورۆزی‌ ئەمساڵ،‌ کەمترین حاڵەتی‌ هاتوچۆ و ڕووداوی‌ تر تۆمارکراون لە سنوری‌ دەڤەری‌ ڕاپەرین، ئەمەش‌ بەبەراورد بەساڵانی پێشوو.
- 24-03-2014

ڕۆژنیوز، محەمەد حەسەن
بەڕێوبەرایەتی تەندروستیی #ڕاپەرین# ئامارەکانی ساڵی ڕابردووی ڕاگەیاند.
ئەمڕۆ، د.هیوا مەحمود، بەڕێوبەری بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی ڕاپەرین لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسییدا ئاماری ساڵی 2017ی بەڕێوبەرایەتییەکەیانی ڕاگەیاند.
بەپێی ئامارەکە، ساڵی ڕابردوو، حەوت هەزار و 168 منداڵ لەدایکبوون، کە سێ هەزار و 863 منداڵیان کوڕ و سێ هەزار و 305 –یان کچ بوون، بەمەس لەدایکبوون لەچاو بساڵی 2016 زیادییکردووە.
هەروەها، هەر لەو ساڵەدا 743 کەس گیانیان لەدەستداوە، لەو ژمارەیەش 447 یان لە ڕەگەزی نێر و 296 کەسیان لە ڕەگەزی مێ بوون.
هەر بەپێی ئامارەکە، 95 هەزار و 256 نەخۆش سەردانی بنکە تەندروستییەکان و 202 هەزار و 808 نەخۆش سەردانی مەڵبەندە تەندروستییەکانی سنوورەکەیان کردووە.[1]
#14-01-2018#

[1]

ئەمڕۆ شەممە، ژووری ئۆپەراسیۆنی ئیدارەی ڕاپەرین بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنا کۆبوونەوەیەکی تایبەتی بۆ گرتنەبەری ڕێکاری ڕێگری لە تەشەنەسەندنی ڤایرۆسی کۆرۆنا ئەنجام دا و تیایدا بڕیاریدا:
یەکەم / ئەم هەفتەیەش تا ڕۆژی (10-07-2020) پشووی سەرجەم فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتی و دامودەزگاحکومیەکان درێژ دەکرێتەوە و ڕۆژی شەممە ڕێکەوتی (2020-07-11) دەوام دەست پێدەکاتەوە.
دووەم / ئەم پشووە دەزگا ئەمنییەکان و تەندروستی و خەفارەتی فەرمانگە خزمەتگوزارییەکان ناگرێتەوە و هەر بەردەوام دەبن، هەروەها گەنجینە و بانک و ئەو فەرمانگەیەش کە #وەزارەتی دارایی# خشتەی موچەکەی ڕادەگەیەنێ ڕۆژی مووچە وەرگرتنیان.
سێیەم / جارێکیتر سپاسی بەدەنگەوە هاتنی بەرپرسیارانەی مامۆستایانی ئایینی سنوورەکەمان دەکەین کە بەوپەڕی هەست کردن بە مەسئولیەتی خۆشەویستیی و سەلامەتیی هاووڵاتیان ئەنجامدانی نوێژی هەینیان ڕاگرت.
چوارەم / سەبارەت بە کلینک و نۆڕینگە پزیشکییەکان: بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی ڕاپەرین بە هەماهەنگیی لەگەڵ سەرۆکی یەکەکارگێڕییەکان و ئاسایش و پۆلیس مولزەمە بە سەپاندنی جێبەجێ کردنی سەرجەم ڕێکار و ڕێنماییە تەندروستییەکان بە سەر هەموو کلینک و نۆرینگە پزیشکییەکاندا و هەرچی پابەندیش نەبێت ئەوا اجرائاتی پێویستی بەرامبەر دەکرێت.
پێنجەم / سپاسی بەدەنگەوە هاتن و پەرۆشیی سەرجەم هاووڵاتیان و چین و توێژە جیاجیاکانی خەڵکی سنوورەکەمان دەکەین کە بەگیانی خۆپارێزی و کۆپارێزیی ئەم ماوەیە هاوکارمان بوون و بە هیممەت و پاڵپشتی بێدرێغی ئەوان و پشتیوانی خوای گەورە ئەم دۆخە ترسناکەش تێدەپەڕێنین و هەموومان جەژنی سەرکەوتنی یەکجارەکیی ووڵاتێکی ئاوەدان و تەبا دەگێڕین.
هیوا قەرەنی عەبدوڵڵا
سەرۆکی ژووری ئۆپەراسیۆنی ئیدارەی ڕاپەرین
بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی کۆڕۆنا
2020-07-04

ناونیشانی پەرتووک: ئەرخەوان: جوانی و ئازایەتی و ڕاپەڕین (هەشت چیرۆکی کوردییە)
ناوی نووسەر: #بورهان قانع#
ساڵی چاپ: 1979 [1]

ناونیشان: ئەوەی دوای ڕاپەڕین بەدەستمان نەهێناو ئێستای خوڵقاند
نووسەر: #سەروەت عەبدوڵڵا#

بە گوزەر کرد بە مێژووی ئەو کۆمەڵگانەی شۆڕش یان ڕاپەڕینیان تێدا ئەنجامدراوە، ئاسان ئەوە بەدی دەکەین کە دۆخی کۆمەڵگە لە هەموو ڕوویەکەوە دەستی بە گۆڕانکاری ڕیشەی کردووەو دۆخێکی خوڵقاندووە جیاواز لە دۆخی پێش ڕووداوەکان، جا ئەم دۆخە ئەگەر بەرەوباشە بووبێت یان خراپترکردنی، چوونکە ڕاپەڕین و شۆڕشی بێ ئەجێنداو ستراتیجی هاوبەش دەرئەنجامەکەی پێچەوانەی خواستی کۆمەڵگە دەبێت. لێرەدا بەندە دەمەوێت ڕاپەڕینی باشوری کوردستان بکەمە دەستکەلای قسەو ئەوە بخەمە ڕوو، کۆمەڵگەی کوردی بۆچی دوای ڕاپەڕین نەیتوای بەو خواستانە بگات کە پاڵنەری سەرەکی و دەرئەنجامێکی چاوەڕوانکراوی ڕاپەڕین بوون؟ دەمانەوێت ئاماژە بە چەند فاکتێک بکەین کە ڕاستەوخۆ کاریگەریان هەیە لەسەر ئەو دۆخەی وا ئێستا کۆمەڵگەی کوردی پێدا گوزەردەکات و بە تەواوەتی وێنەی کۆمەڵگەیەکی ناجێگری سیاسی و کۆمەڵایەتی سەراپا لە قەیرای پێبەخشیوە.
دەکرێت تێگەیشتی ئەو سەرکردە (Leader) انەی ئیدارەی ڕاپەڕین و دۆخی کۆمەڵگەیان کرد دوای ڕاپەڕین بە هۆکاری یەکەمی ئەم دەرئەنجامانە بزانین. هەڵەیەکی زۆر گەورە بوو کە ئەو سەرکردانە بە ئێستاشەوە واتێگەیشتوو ڕاپەڕین و شۆڕش لە کۆمەڵگەدا تەنها پێویستی بە گۆڕینی لایەنی ئیداری و سیاسی هەیە، وەک لەوەی لە کوردستان بینیمان. کاتێک دەگەڕیتەوە بۆ سەرەتاکانی ڕاپەڕین بە ڕوونی ئەوە دەبینیت کە لیدەرەکانی کۆمەڵگەو شۆڕش هیچ ئەجێدایەکیان نییە بۆ گۆڕینی جومگەکانی دیکەی کۆمەڵگە. بۆنموونە، ئەو کلتوورەی بەعس کۆمەڵگەی کوردی لەسەر پەروەدەکرد بوو، بە دەماری تاکی کوردیدا بە بێ ئاگایی خۆی چووبوویە خوارەوە و کاریگەری لەسەر ڕەفتاو خەویشی دانابوو، نابینیت هیچ بەرنامەیەک هەبێت بۆ کارکردنەوەو پاشان لە ڕیشەکەنکردنی ئەو کلتوورە. کلتوورێک جگە لە خۆ بەکەم زانین، زەلیلی، تووڕەی، بێ ئیرادە، بێ شوناسی، چاوچنۆکی، جاسوسی، مامە حەمەیی، بە سوک تەماشاکرن، بە خائین بینی هەموو کەسێک، هیچی دیکەی پێشکەش نەکرد... ئەگەر سەیرێکی ئێران بکەین لە ڕۆژانی سەرەتایی ئینقلابەوە بە ڕوونی جێ بەجێکردنی ئەم ئەجێندایە دەبینین، کە کەسێکی وەک کاک ئەحمەدی موفتی زادە ناوی لێدەنێت (گۆڕینی فەرهەنگ)، ئەو دێت لەسەرەتای ئینقلابدا تەنانەت داوادەکات هەموو ئەو ناوە فارسیانەی کە ئاماژەن بە میژووی پرخوێنی فارس و ئێرانی و هیچ نابەخشنە کورد لایبەرن و بیگۆِرن. تەنانەت داوادەکات برۆنە فەرمانگەی ڕەگەزنامەو ناوەکانی خۆیان بگۆڕن. یاخود لەسەر ئاستی دەوڵەت دێن یەک موئەسەسەی گەورە دادەمەزرێنن بۆ چۆنییەتی گۆڕینی فەرهەنگ کە سەرەتا لە گۆڕینی بەرنامەی زانکۆکانەوە دەست پێدەکات و بە هەموو ڕیشەی کۆمەڵگەدا دەیبەنە خوارە، ئەو سیستەمەی لەسەر بوونیاد دەنێن کە ئێستا ئیدارەی ئەو میللەتە ناڕازییە دەکات. کاتێک لە دوای ڕاپەڕین تۆ بەرنامەیەکی لەم جۆرەت نییەو شتێکی نوێت پێنییە، جگە لە گواستنەوەی کلتوری سەقەتی شاخ و سەپاندنی عەقڵییەتی بەپیرۆزکردنی هەمووشتێک و هەموو کەسێک کە بۆ مانەوەت گرنگە، دەبێت چاوەڕێی ئەم دەرئەنجامەش بکەیت. کاتێک تۆ دەبیتە درێژە پێدەری کلتوورێکی وێران، دیارە کە کۆمەڵگەیەکی وێرانت بۆ بەرهەمدێت. ئەو گۆڕانکاریانەی لە کۆمەڵگەی کوردی دوای ڕاپەڕین ڕوویدا بەشی هەرە زۆری گۆڕاکاری خۆڕسک بوو، هیچی بە بەرنامە نەبوو بۆیە دەبینیت زۆرجار تەقەبوول نەدەکرا، زۆر بەخاوی جێگیر دەبێت، هەندێک ناوچە وەری دەرگرن و بەشێکی زۆر ڕەدی دەکەنەوە. کلتوری بەکارهێنانی تەکنەلۆجیا بە بەرنامە دانابەزێتە کۆمەڵگە، بۆیە دەبینیت ئەو ناشیرینیانەی تەکەلۆجیا دەیبەخشێتە کۆمەڵگەی کوردی نایبەخشێتە کۆمەڵگەیەکی دیکە. لەبەرئەمەیە دەبوو لە دوای ڕاپەڕین بەجدی کار بۆ نەهێشتی کلتوری پێش ڕاپەڕین بکرایە.
ئەوەی ڕاپەڕین نەیوانی بیکاتە بەرهەمێک و پێشکەشی کوردی بکات، بریتییە لە کلتوری دیموکراسی بوون. هەموو حیزبەکات بە ڕاست و چەپەوە خۆی بەو پەڕی دیموکراسی دەبینێت، بەڵام دەبینین واقیع شتێکی دیکەمات پیشاندەدات. لە هەر کۆمەڵگەیەکدا دیموکراسی نەبێتە کلتوور ئیمکاتی تەیبیقی دیموکراسی نابێت. واتە ئەگەر تۆ بتەوێت سیستەمی دیموکراسی دابەزێنیتە کۆمەڵگەیەکەوە، یەکەم هەنگاو بریتییە لە دروستکردنی کلتورێکی دیموکراسی لەو کۆمەڵگەیەدا، کارێک بکەیت تاکەکان لە ژیانی ڕۆژانەی خۆیاندا مومارەسەی دیموکراسی بکەن. ئەوە ڕوونبێت لەلایان کە دیموکراسی بوون تەنها بریتیی نییە لە ڕۆشن بۆ سەر سندوقەکانی دەنگداو پڕکردنەوەی فۆڕمێک کە کەسەکەی پێشتۆ بە پارە ئەو فۆڕمەی پڕکردۆتەوە و دەنگی داوە: لێگەڕێن کەمێک ئەمە ڕوون بکەمەوە. لەڕاستیدا هەر کلتورێکی دیموکراسی چەند تایبەتمەندییەکی خۆیی هەیەو بەو تایبەتمەندیانەدا دەناسرێتەوە. بۆنموونە قبوڵکردی جیاوازییەکان ئەگەر زۆریش کەمینەبن. کابرا لەماڵەکەی خۆیدا تەحەموولی بۆچوونی جیاوازی منداڵەکانی خۆی ناکات، کاتێک دەڵێن با نەڕۆین بۆ ئاوێسەر بۆ سەیران، سەرتەکی بەمۆ خۆشە، بەو جیاوازییە شای دەکات بە شیوەن، یان شەڕوو فەرتەنەی بەنامەیەکی تۆمارکراوی تەلەفزیۆنی زۆر بەئاسانی دەگوازێتەوە سەر سفرەی ماڵەکەی خۆی، کاتێک یەکێک لە منداڵەکان بۆچوونی ئەوانی دیکەی لەوبارەیەوە بەدڵ نییە. بۆیە ناکرێت تۆ چاوەڕێی تەبیقی دیموکراسی بیت، ئەگەر نەتوانییوە تاکەکای کۆمەڵگە لەسەر ئەوە پەروەدەبکەیت کە بۆچوونە جیاوازەکانیش بەشێکن لە تێگەیشتنی ئەوانی دیکە، ئەگەر هەڵەشبن ئەوە لای تۆ هەڵەیە. هەروەها تایبەتمەندی (Private) یەکێکی دیکەیە لە تایبەتمەندییەکانی کلتورێکی دیموکراسی، کابرا بە سەردان دەڕواتە میوانی، یەکسەر و بێ پێشەکی داوای پاسۆردی ئینەرێتەکەی دەکات، یان دەڵێتببورە دەکرێت ڕەمزی مۆبایلەکەتم بدەیتێ، ئیتر خۆ ناڵێت، ئەمە شتێکی تایبەتیەو من مافی بەکارهێنانیم نییە، یان ئەگەر کابرا نەیویستایە ئەوا هەر پاسۆردی دانەدەنا. یاخود کابرای خاوەن کلتوری دیموکراسی کاتێک دەڕوات بۆ فەرمانگەیەک لەو سەرەیەدا ناوەستێک کە دیاری کراوە بۆ کەسی خاوەن پێداویستی تایبەت یان ئەوەی پێیدەگوترێت (Disability)، چونکە دەزانێت ئەو شوێنە با چۆڵیشبێت تایبەتە بە کەسێکی دیکەوە. ئەوی دیکە دەڕوات لە نانەواخانە سەرەدەگرێت، وەک دکتۆر خانی دەڵێت شیوازی سەلامکردنی کۆدە و بە سەلامەکەی دەڵێت چەنند نانم دەوێت و دەڕوات، ئیتر بیرلەوناکاتەوە کە ئەوانی دیکەش وەک ئەو ئیشیان هەیەو دەبێت سەربگرێت. ئەم چەند خاڵە کە ڕۆژانە هەموومان ئازار دەدات پێماندەڵێت تۆ ناکرێت چاوەرێی دیموکراسی بکەیت ئەگەر ئەمانەت هێشتا حەل نەکردووە. کێشەکە ئەوەیە ئەمانە زۆر سادەن بەڵام لە زۆررینەماندا هەیە، ئەوەی سەرەی نان دەگرێت، لەوانەیە کە دەڕاتە فەرمانگەیەکەوە بەئاسانی بتواێت شوێنی ئەوانی دیکە بۆخۆی بەکاربهێنێت، سروش دەباغ دەڵێت: لەکلتورێکی دیموکراسیدا تاکەکان ئەوە فێربوون کە سەیارەکانیان لە شوێنی خاوەن پێداویستی تایبەتدا پارکینگ نەکەن.
هەڵبژاردنی میکانیزمە بۆ گەشتنە سیستەمێکی دیموکراسی لەسەر ئاستی کۆمەڵگە، کابرایان واحاڵی کردووە کوردستان سیستەمێکی دیموکراسی هەیە چونکە هەڵبژاردن دەکرێت، وەک ئەوەی سەدام حوسەین هەموو ساڵێک هەڵبژادنی نەکردبێت، حوسنی موبارەک بە شەق خۆیی سەپاند بێت، مەگەر ئەوانیش هەلبژاردنیان نەدەکرد؟ ئەی بۆ دیموکراسی نەبوون، دیارە چوونکە کلتورەکە دیموکراسی نییە. ئەوە دیموکراسییە (یانەیەکی سلێمانی بێ شەق و شەڕ لە دهۆک و زاخۆ یارییەک بکات، ئەوە دیموکراسییە کابرا بەهیچ شێوەیەک بۆچونی سیاسی و ئاینی لەگەڵ تۆدا ناگونجێت، بەڵام لەفەرمانگە بەبێ جیاوازی دەتوانێت دەستی بە خزمەتگوزارییەکان بگات. دیموکراسی کاتێک دەبێتە کلتور، سیستەمێک هەبێت منداڵەکانی بۆ پەروەردەبکات، تاکەکان فێربکات پاراستنی سنوری کەسی ئەوانی دیکە ئەکە لەسەرشانتز
هەڵبژاردنی میکانیزمە بۆ گەشتنە سیستەمێکی دیموکراسی لەسەر ئاستی کۆمەڵگە، کابرایان واحاڵی کردووە کوردستان سیستەمێکی دیموکراسی هەیە چونکە هەڵبژاردن دەکرێت، وەک ئەوەی سەدام حوسەین هەموو ساڵێک هەڵبژادنی نەکردبێت، حوسنی موبارەک بە شەق خۆیی سەپاند بێت، مەگەر ئەوانیش هەلبژاردنیان نەدەکرد؟ ئەی بۆ دیموکراسی نەبوون، دیارە چوونکە کلتورەکە دیموکراسی نییە. ئەوە دیموکراسییە (یانەیەکی سلێمانی بێ شەق و شەڕ لە دهۆک و زاخۆ یارییەک بکات، ئەوە دیموکراسییە کابرا بەهیچ شێوەیەک بۆچونی سیاسی و ئاینی لەگەڵ تۆدا ناگونجێت، بەڵام لەفەرمانگە بەبێ جیاوازی دەتوانێت دەستی بە خزمەتگوزارییەکان بگات. دیموکراسی کاتێک دەبێتە کلتور، سیستەمێک هەبێت منداڵەکانی بۆ پەروەردەبکات، تاکەکان فێربکات پاراستنی سنوری کەسی ئەوانی دیکە ئەکە لەسەرشانتز
ڕاپەڕین نەیتوانی ئیرادە بە تاکی کۆمەڵگە ببەخشێت و دواتر ئەم ئیرادەیە بەونا دامەزراوەو حیزبەکانیشدا شۆڕ ببێتەوە. ئەوی جێگەی سەر سوڕمانە ئەوەیە، تۆ چاوەڕێی ئیرادە لە حیزب و دەستەیەک بکەیت کە تاکەکانی لە ئەساسدا خاوەنی ئیرادە نین. ئەوە چی بێ ئیرادەییەکە، کابرا ئەندام پەرلەمانە دەڵێت داوا لە سەرۆکی ئەمەریکا دەکەم بە بریارەکەیدا بچێتەوە چونکە بۆتەڕێگر لەمن سەفەربکەم بۆ ئەمەریکا (جا بۆ هەر مەبەستێک بێت)، ئەو پەرلەمانتارە ئەگەر ئیرادەی هەبووایە دەیگووت فیزام وەرگرتووە، بەلام داوای کانسڵکردنەوەم کردووە، چونکە ئەمەریکا ڕێگەنادات هاوڵاتی ئاسایی ئێمە سەفەربکەن بۆ ئەوێ. بۆیە ناکرێت ئێمە چاوەڕێی پەرلەمانێک بکەین گۆڕان بخوڵقێنێت ئەگەر لەسەرئاستی تاک و لە ژیانی ئاسایی خۆیاندا خاوەنی ئەو هێزە نەبن. تاکی عێراقی بە گشتی بییەوێت و نەیەوێت ئەوە ئەوپەڕی بێ ئیرادەییە چەپڵەو گوڵبارانی هێزێکی چەکداربکەیت کە هاتووە خاکەکەتی داگیرکردووە! ئەمەریکا بۆ هەرچی هاتبێت دەیتوانی هاوڵاتیانی عێراقی خۆیان بکاتە سەربازی ئازادکردنی وڵاتی خۆیان. ئەمەش بۆ کورد هەر ڕاستە، لەوەتەی کورد شۆڕش دەکات خاڵی سەرەکی شکستی کورد ئەوەبووە کە ئەوانی دیکە یارمەتیانداوەو بە بڕینی یارمەتییەکە شۆرشەکە کەوتووە! ئەمە خاڵی شکستە کە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە ئیرادەوە هەیە بۆ بەرەنگار بوونەوە. ڕاپەڕین نەیتوانی تاک بۆ ئەمە پەروەدەبکات. خەواڵوییە، چاوەڕێ بکەیت میللەت لەبەرامبەر قەیرانەکانەوە خۆ ڕاگربێت لەکاتێکدا تۆ لەسەردەمی ئارامیدا نەتوانیووە دروستیان بکەیت، بۆیە حوکمەتی هەرێم لەم خاڵەدا زۆر بە گەمژە دەبینم، چونکە واحاڵی بووە کۆمەڵگەیەکی خاوەن ئیرادەی دروستکردووە. کابرا! نەیتوان و ئیرادەی نەبوو لەبەرامبەر داواکارییەکدا خۆی ڕاگیربکات و فرۆکەوانێکی ئازاد کرد، ئێستا هێنانەوەی پەیکەری فرۆکەکە دەکاتە خەڵاتی سەرکەوتی خۆی.
نەیانتوانی لە دوای ڕاپەڕین و بە ئێستاشەوە لە ماهییەت و گرنگی پەروەدەو زانکۆکان تێبگات، ئێستا بێیت و داوای سیستەمێکی جێگیری ئابووری، سیاسی و کۆمەڵایەتی بکەیت. ئەگەر پەروەردە لای ئەمانە گرنگ بوایە وەزیرەکەی لەیەک کاتدا دوو وەزارەتی بەڕێوە نەدەبرد. تەنها ئەمە بەسە بۆئەوەی تێبگەین سیستەمی پەروەدە چەنێک بێ ئەهمییەتە لە حوکمڕای کوردیدا. کابرا خۆی کەس نازانێت چی شەهادەیەکی هەیە کردویانە بە ڕاوێژکار و دەڵێت، من ئیعتراف بە زانکۆی تاران و میصر و کوێ و کوێ ناکەم. لەشکرێک خوێندکاری خاوەن کەرامەت و ئیرادەو بە شەهامەتی ناردۆتە دەرەوە بۆ خوێندن، بەڵام ئەوانەی کە دەگەڕێنەوە لە وەزارەت هەرئەوەنییە بڵێن ملتان شکێت بۆ ڕابوواردن چوون!، ئەوانەشی کەماون لەتاو قەرز ڕوویان نایەت تەلەفوون بۆ کوردستان بکەنەوە، یان هەزار پێچ لێدەدەن ڕۆژێک درەنگتر بگەڕێنەوە کوردستان و سەعاتێک کەمتر خەجاڵەتی خاوەن قەرزەکانیان ببن ڕوو بە ڕوو. ئەوانی دیکەشیان دە هەوییەی جۆراوجۆر ئیشی خستۆتە گیرفانی تا هیچ نەبێت بتوانێت سەعاتێک زیاتر دوای زانکۆ کاربکات. ڕاپەڕین نەیتوانی تاکێک دروستبکات کە نیشتمان پەروەری بەوانی دیکە نەفرۆشێتەوە، نەیتوانی بڵێت هەمووتان لەبەرامبەر نیشتمانەوە بەرپرسن.

ئەوەی ڕاپەڕین نەیتوانی پێمان ببەخشێت، بریتییە لە دروستکردنی ڕۆحییەتی لێبووردەی و ئەوی دیکە قبوڵکردن. زۆر سەیرم لێدێت، کابرا 2008 لەدایک بووە مەسعود بەرازانی، مام جەلال، نەوشیروان، سەلاحەدین... کەسیانی قبوڵ نییە. سەیرەکە لەوێدایە ڕاپەڕین نەیتوانی ئەوە بە کۆمەڵگەببەخشێت کە دەکرێت کۆمەڵگە یەک سەرکردەی هەبێت. با بۆ چوونتان جیاوازبێت، بەڵام دەکرێت بۆ زەمەنێک سەرکردەی هەموو کۆمەڵگە بێت. ئەوان دوای ڕاپەڕین هەموو شتێکیان ناشیرین کردو نەوەیەکیان دروستکرد، زۆر بەئاسانی دەتوانێت بێ حورمەتی بە هەموو شتێکی کۆمەڵگە بکات. هێشتا لەوە تێنەگەشتووە، کە ڕێگەی دیکە زۆرە بۆئەوەی بە بەرامبەر بڵێت بۆچوونێکی هەڵەیە. نئەم نەوەیەیە دەبێت ئەوەمان لاڕوون بێت کە کۆمەڵگە بەبێ پیرۆزی نابێت و ناشرینە. ڕاپەڕین نەیتوانی سەرکردەیەک دروستبکات لای هەمووان خۆشەویست بێت! سەرکردە نەیتوانی ببێتە خۆشەویستی هەمووان، چەند خوول سەرۆکی هەرێمێکی 5 ملیۆنی بیت، بەڵام لە دێگەڵە بەملاوە خۆشیان نەوێیت! سەرۆک ئەمە خەلەلە! لەخۆتان پرسییوە بۆ نەمانتوای ببینە خۆشەویست و بابەگەورەی ئەم نەوە نوێییە؟
بەندە لەم نووسینەدا، تەنها ئاماژەم ئەو چەند خاڵەکرد، کە ڕاپەڕین بەرهەمی جووهدو ماندوو بوونی کۆمەڵگەیەکەبوو، چاوەڕێی زۆری لێدەکرا، بەڵام لەبەرئەوەی نەتوانرا ڕاپەڕینێکی کلتوری شانەبەشانی ڕاپەڕینە سیاسییەکە بەرپاکرێت دەبینیت دەرئەنجامەکەی بەدڵی کۆمەڵگەنابێت. بە کلتور بوونی دیموکراسی کە کارکردنی دەوێت و لە پەرەدەوە دەستپێدەکات و هەموو دەمارەکانی کۆمەڵگە دەگرێتەوە، دەبێت ببێتە بەرنامەی کار ئەگەر بمانەوێت کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی وەک دەرئەنجامێکی ڕاپەڕین چاوەڕێ بکرێت. بە کلتوور کردنی لێ بووردەیی و هەڕاج نەکردنی کەرامەتی سیاسی کۆمەڵگە دەبێتە خاڵێک بۆ بوونیادنانی کۆمەڵگەیەکی جێگری بتەو.[1]

سوپاسنامەیەک لە سەرۆکی هەرێمی کوردستانەوە بۆ جەماوەری خۆشەویست و نیشتیمانپەروەری #سلێمانی#، #هەڵەبجە# و ئیدارەی #ڕاپەڕین#
پڕ بە دڵ سوپاس و پێزانینی خۆم ئاراستەی ئێوەی ئازیز و نیشتیمانپەروەر دەکەم بۆ ئەو بەشدارییە فراوان و پڕ جۆش و خرۆشەتان لە کۆبوونەوەی جەماوەریی ڕۆژی چوارشەممە 20ی9ی2017. جۆش و خرۆشی ئێوە پەیامێکی ڕوون بوو بۆ ناوخۆ و دەرەوە کە گەلی کورستان بە یەکڕیزی و یەکدەنگییەوە بەرەو ئامانجی خۆی هەنگاو دەنێت.
ئەو کۆبوونەوە جەماوەرییانەی لە ڕۆژانی ڕابردوودا بەڕێوەچوون و هاواری پڕ بەگەرووی جەماوەری کوردستان بۆ سەربەخۆیی، بۆخۆی ڕیفراندۆمێکە و ئێستا هەموو جیهان تێگەیشتووە کە گەلی کوردستان ژێردەستەیی ڕەت دەکاتەوە و دەیەوێ سەربەخۆ بێت.
ئێوەی جەماوەری خۆشەویستی کوردستان بە هەموو حزب و لایەنە سیاسییەکانتان گوت کە سەربەخۆیی چەترێکە هەموو ڕەنگ و بیروبۆچوونە سیاسییەکان کۆ دەکاتەوە و ئاڵای کوردستان بەرز ڕادەگرن.
دڵنیاشم ڕۆژی 25ی9 بە هەمان جۆش و خرۆشەوە موژدەی سەرکەوتن و سەربەخۆیی دەدەنە شەهیدان و بە سەربەرزییەوە ڕوو لە شەهیدان دەکەن و دەڵێن: ئیدی ژێردەستەیی تەواو، کاتی سەربەخۆییە.
لێرەوە بەپێویستی دەزانم سوپاسی هێزی پێشمەرگە و سەرجەم دەزگا ئیداری و ئەمنییەکان و پۆلیسی هاتوچۆ بکەم بۆ هاوکارییان لە پاراستنی ئاسایشی خەڵک و باشتر بەڕێوەچوونی ئەو کۆبوونەوە جەماوەریانە.
هەر شاد و سەرفراز بن
#مەسعود بارزانی#
21-09-2017