جە ئېمە گرڎ چېو، جە ئاڎییشا هیچ
نویستەی: #ئەسعەد ڕەشید#
کۊمەڵگاو هۆرامی بە حۊکمو یاگەی جۊغرافی و کۊنی تەمەنو ژیوایش و پېوەڼی بەردەوامیش چەنی سروشت و ناوچەکەیش و دماتەر جۊرو ئاو هەواکەیش و بېیەیش بە سەرزەمینو بەشێ جە ئایینە ئاسمانی و زەمینیەکا،یاوان بە پلێوە جە گەشەی و شکڵ بەڼیێ کۊمەڵایەتی، یانی شۊناسو کۊمەڵگێش ۋەرگېرتەن و چەنی ڕەوتو تارېخی بەردەواما جە گەشەکەردەینە.
گەر گېڵمێ پەی ۋیەردېوە نزیکی و هەم دووری ۋینمۍ نەخشو تاکو هۆرامی و هەم خەڵکو هۆرامانی چی ناوچۆ کوردەوارینە فرە دیارو ۋەرچەما، یاگە پاو هۆرامی جە گردو بوارەکانەو جە گرد سەردەمو زەمانێنە بە جۊرێن کە هەرگیز چەنی قەبارەو کۊمەڵگەو هۆرامانی و ژمارەو خەڵکە نیشتەجاکاش نمەگۊنجیۊ، هۊکارو ئینەیچە گېڵۊوە پەی ئا پېکئاما کۊمەڵایەتیۆ ناوچەو هۆرامانی کە بېیەن بە زادۆ تاکێ خاوەن ئاۋەزی و ۋیریاری و سووڎبەخشی.
سەردەمانێ کە بەرەنجامو جەنگو دەوڵەتا ئێراقی و ئێرانی خەڵکو هۆرامانی ئاوارەو ناوچەکان و شارەکا کۊردەواری نشینی بیۍ و یاگۍ ژیوایشا فاڕاوە پەی دلۍ خەڵکانێ کە جە گردو ڕوەکاوە جیاوازۍ بېنۍ چەنی هۆرامی زوانەکا، ئېمەی هۆرامی پېسە کۊمەڵگێوە پەنەیاوای، پېسە خەڵکێ ۋیریاری و خاوەن عەقڵێ پەڕو ئاوەزداری چۋەر لوای شارەکا کۊردەواری بېیەیمۍ، کۊڵە پەشتو ئېمە داراو فەرهەنگێ تېکەڵ جە ئازاڎی تاکی و مافو ژەنۍ و کلتورێ جوانی و زوانو سلوکەتی و پېوەرە ژیوای بۍ، بەڵام جە ۋەراۋەرماوە خەڵکێ گیرۊدەو عەقڵێ عەشایری و پیاسالاری و کۊت و بەڼە دماکۆتەکا کۊمەڵگەکاشا، خەڵکێ هەڵای خەریکو گرفتو خېڵەکی و شەڕە گەڕەکی و بۍ مافی ژەنۍ کە وېش جە (ژەن بە ژەنی و گۆرە بە گۊلانەی و مارەیی فرەی)و چڼین بۍ مافیۍ تەرۍ مەوینۊوە.
هەر پا شېوە ڕۊشنما کەردۆ میللەتو هۆرامی هەمیشە هۆکارو خێرېو پېوەرەژیوایی و هامکاری بېیەن، هەرپۆکەی ۋینمۍ بە توولو ۋیەردەی و ئیسەیچ هۆرامی تەنیا یاگۍ قازانجی بېیەن پەی ئا خەڵکا، هۆرامان زەمینو دینداری و مەدرەسە ئاینی و تەریقەتە سۊفیگەریەکان کە چڼەها کەسۍ جە ناوچەکا تەریۆ ئامێنۍ و سودشا چەنە ۋەرگېرتەن و فېرو زانستی و ماریفەتی بیېنۍ .
جە بوارو ژڵېوە ڕامیاریەکایچەنە هۆرامان هەم پېسە پەناگای و هەم پېسە بەشداری کەردەی یاگە دەسشا تەمام دیاربېیەنو چڼەها کەسۍ بە تەوانێ و خاوەن کەسایەتیېش پېشکەش کەردېنۍ بە تایبەت چن ڕەمزێ دیارۍ کە ڕاوەبەری تەریقە سۊفیگەرییەکاو ڕۊتە ئیسلامیە میانڕەوەکاشا کەردەن، جە بوارو کارو هەرمانېوە تاکی هۆرامی پاسە ئەشناسیان کە پەشتی بە تەواناو زانستو وېش بەسۊنە و هەرگیز ژیوای مشەوەریش هۊرنەچنیەن.گەر سەرنجو بوارە ئەدەبیەکەی بدەیمۍ ئانەی کە یاگۍ شانازین پەی ئەدەب و فەرهەنگو کوردی، ئەدەب و فەرهەنگی هۆرامین کە ۋیەردېوە کۊنو تارېخیش هەنو گەر جە تارېخوو ئەدەبېیات و فەرهەنگو کۊردینە بەرشبارمۍ هیچ شانازیێشا پەی نمەمەنۊوە و تەنیا ۋیەردێ کۊڵشا هەن چا وارەنە.
ئارۊ ۋینمۍ هۆرامیەکۍ جە بوارو ئەکادیمی و مەعریفی و هۊنەرینە بەشو شېریشا ۋەرکۆتەن و فرۆ یاگە هەستیارو گرنگەکانە حزورشا هەن.
سەرەڕاو ئی گرد بەهرا، ئی تەواناو ۋزەمرۊڤیا، ئی خزمەتە گۆرا کە هۆرامی پېشکەش کەردېنی بە خەڵکو کۊدەواری، بەڵام جە ۋەختێنە ئاڎۍ خاوەنو دەسەڵاتینۍ و سالارېنۍ، نەک هەر پا گرد جیاوازیاو ئا کارە خاسا نمەزانا، بەڵکوم بە ئاگا یام بېئاگا قەڎرشا نمەزاناو تەنانەت بەکەم ۋیناشاو جیای ئانەی مەردانە تاوا جەزاو خاسەکا خەڵکو هۆرامانی بڎاوە، بۍ سفەتانە کۆتېنۍ دژمنایەتی کەردەی فەرهەنگو زوانی هۆرامی و دەسشا نیان بینیش، گەر ڕاگېرتەی هۆرامیە دڵسۊزەکا نەبۊنە بە یەکجاری مرناش .[1]