ئێکە ژگوندێن سەر ب ناحیا چەمانکێ یا سەر ب قەزا ئامێدیێ ڤە، گوندێ کانی مازێ دکەفیتە ناڤ هوزا بەرواری یا، ئەڤ گوندە دکەڤندا تانهو هەر ب بڤی ناڤی دهێتە نیاسین ئانکو ئەڤ گوندە یێ ناڤدارە ب ماسیا ژبەر هندێ ناڤێ گوندی دانایە کانی مازێ!!
ژلایێ چوگراڤی ڤە : ژ رۆژ هەلاتی ڤە گوندێ شکەفتێ یە، ل رۆژئاڤایی ڤە گوندێ بارەمینکێ یە، ژلایێ باکوری ڤە چیایێ گارەیە ژلایێ باشوری ڤە بێبادێ یە،و بو ماوەیەکێ درێژ خەلکێ گوندی ل گوندێ خو ئاکنجی بوینە وەکو یا دیار کو خەلکێ ڤی گوندی ئەڤە نێزیکی (10) بابە دڤی گوندی دژین، و ئەڤ گوندە پێک هاتیە ژ شەش بنەمالان کو ئەڤ شەش بنەمالە ناڤدارن ب ڤان ناڤان :- (1- مالا ژێری 2 - مالا ژووری 3 - مالا ئوسمانیا 4 - مالا شێخ ئەمین 5 - مالا شێخ محەمەد 6 - مالا سلمان)ی، وەکی هەمی گوندێن کوردستانێ چەندین جارا هاتیە وێران کرن وسۆتن ژلایێ رژێما گور بە گور ڤە، و خەلکێ ڤی گوندی ل ساڵا (1988) ئاوارەی کەمپا بەحرکێ کرینە و پشتی سەرهەلدانا پیرۆزا بهارا ساڵا (1991) خەلکێ ڤی گوندی زڤڕینە سەر خاکا خویا پیرۆز و ل گوندێ خویێ بەرێ ئاکنجی بوینە تا ساڵا (1997) جارەکادی خەلکێ ڤی گوندی جهێ خو هێلایە و بارا پتر ژ خەلکێ گوندی ل کەمپا ئەتروشێ دژین.
چەندین شینوارێن کەڤن ل ڤی گوندی هەنە وەک: (قەلا پیرێ حەلان، ئاشێ کانی مازێ، بەرێ خوینێ، پرا ئاشی) (14) گوڕستان د ئاقارێ گوندی دا هەنە، گوڕستانا ناڤدار ل گوندی گوڕستانا حەلانە) کو ئەڤ شێنوارە هەمی زور دکەڤنن.
ئەرد و ئاقارێ گوندی : (چەمێ بریفکا، چەمێ بەر گوندی، چەمێ پشتا گەلی، سێلێ خەرین، مرا ب کاشی، شیڤا دارا دێرێ) هەروەسا ئەڤ گوندە یێ ناڤدارە ب ڤی دەرامەتی (دارا سێفێ، خوخ، رەزا، جووت و کێلا) وەکی یا دیار فێقیەکێ زۆر دڤی گوندی دا دهێتە بەری.
ناڤدارترین کانیێن گوندێ کانی مازێ ئەڤە نە : - (برکا چوماتێ، کانی زەرک، کانی ئاڤتکێ) و دەرامەتێ ڤی گوندی ل سەر روباری دهێتە ئاڤدان، هژمارا سەرۆک خێزانێت گوندی دگەهنە 150 مالان و خەلکێ ڤی گوندی نهوژدیری گوندێ خودژین.