پرۆفیسۆرێ ﮪ. د. نەسرەدین ئیبراهیم گۆلى
هەر مرۆڤەک بەرى گەلەک فاکتەران کۆڕێ ژینگەها جۆگرافیایى و سروشتێ وێ یە. دیارە ئەڤ فاکتەرە گەلەک کارتێکرنێ ل سەر دروستبوونا کەساتیا مرۆڤى چ وەکى تاک و چ وەکى کەساتیا جڤاکى د جڤاکێدا، دکەت. ئەڤ ژینگەها جۆگرافیایى بۆ هزاران سالان ڤى ڕۆلى دگێڕت. ڕەوشت و تیتالێن جڤاکێن جودا بەلگەنە بۆ ڤێ ئاخفتنێ. کارۆل گ. یۆنگ دەروونناسێ مەزن، د تێگەهێ نەهایدارێ ب کۆمەل (لاشعور جەمعى) ڤێ ڕاستیێ بەحس دکەت. سەبارەت ب نەتەوێ کورد ژى وەسانە. یێ وەسا هزربکەت ڤێ ژینگەها جۆگرافیایى و دیرۆکا هزاران سالییا ڤێ شارستانیەتا کەڤنار نۆکە هیچ کارتێکرنەک ل سەر کەساتى و بیر و باوەر و هزرێن کوردان نەماینە، تنێ خۆ دخاپینیتن و حاشایێ ل کەلتوور و شارستانیەت و سروشتێ کوردستانێ دکەت و شانازیێ ب کەلتورەک بیانى و دیر ژ سروشتێ کوردستانێ دبەتن، و ئەڤە گۆپیتکا نەبوونا ژێیاتیێ و تنێ خۆخاپاندن و ساویلکەیە.
ئه و نەڤرۆزا هزاران سالە هەى و دێ هەبیت، بەلگەک بۆ ڤێ گۆتنێ یە. نەڤرۆز ب هەمى هێمایێن خوە ڤە ڤێ ڕاستیێ دبێژت کورد و کوردستانیان جۆگرافیایەک زەنگین یێ هەى، لەوما ئەگەر هندەک تشت تێدا هەنە و ڕووى ددەن و بووینە بها و نەریت، ڕەنگڤەدانەکن ژ وى کەتوارى. ئەگەر ئاگر تێدا وەکى هندەک نەتەوان تنێ پەرژانەکێ خۆپاراستن ژ دڕندێن چیا و سروشتى بت، ل نک کوردان ڕامانێن دیتر ژى یێ هەى.
بەرۆڤاژى گۆتگۆتک و پرۆپاگندێن نەحەزێن کەلتوور و فەرهەنگێ زەنگینێ مە، ئاگر نە بتەکێ پەرستنێ و خوداوەندەکە ل نک کوردان، بەلکۆ کورد پتر ژ (4 5) هزار سالان و بەرى گەلەکا، تنێ یەزدانێ ئێکانە دپەرستن. ئاگر تنێ سیمبۆلەکە د ناڤ کوردان و نەڤرۆزێ دا، و ژ بلى وێ چەندێ پاقژکەرەک مەزنە، بهێزتر ژ ئاڤێ، و بەلگە ژى ئەوە هەتا ئاڤ نەچتە سەر ئاگرى و نەهێتە کەلاندن پاقژ نابت. ئاگر ڕۆناهیبەخشەک بێ وێنە و ژێگرتى ژ ڕۆناهیا هەتاڤێ یە. بوونا ئاگرى د جێژنا نەڤرۆزێ دا بانگەشەیەکە بۆ هندێ تاکێ کوردى وەسایێ پاقژ و ڕۆهن و زەلال بیت. ئه و تاک ل دووڤ ڕێنمایێن زەردەشتێ ڕاستگۆ، دڤیا وەکى گۆڕییا ئاگرى هەردەم د لڤین و بزاڤێ و کارى دا بیت. چونکى ئه و وەلاتێ زەرەدەشت تێدا هاتیە هەلبژارتن وەلات و جوگرافیایەک زەنگین و تێر ئاخ و ئاڤ و کشتۆکالی یە و مرۆڤێ وێ پێدڤیە ڕێنجبەر و شۆلکەر بیت، نەک بمینیتن ب کۆشتن و تالانکرنا دۆرماندۆێن خوە. پێدڤیە کورێن ئارى وەکى پێلێن ئاگرى ڕۆناهیێ بدەنە دەوروبەرێن خوە و مفاى بگەهیننە هەمیان، و تنێ ل بەر خوە نەبت. ئه و بخوە بسۆژت بەلێ خێر و مفا و ڕۆناهیا وى بگەهتە کەسێن دى. پێدڤیە ئه و وەکى ئاگرى پاقژ و پژین بت، و بەردەوام د هزرا پێشکەفتنێ دا بژیت و بلڤت، ژ پیسى و خرابى و دره و و خۆپەرستى، زێدەخوازى، حەسوودیێ، جادوگەریێ، پەیمانشکاندن، زۆردارى، تۆلڤەکرن، تەمبەلى، (زینا و لەواتى)، کۆشتن و خۆکوشتنێ، بێبەختیکرن و خۆ ڤەدزین ژ زانست و زانینێ و… هتد، دویربکەڤیت. ئەڤە هەمى گونەهن لنک وى تاکى و سزایێن مەزنێن بۆ هەین.
سوهروێردى، ئێک ژ مەزنترین فەیلەسوفێن کورد و جیهانێ، و خودانێ ڕێبازەک تایبەت د سۆفیگەریێ دا، یێ کو بمخابنیڤە ل سەر دەستێ مالباتەکا بێگانەپەرست و ب نەمەردى هاتەشەهیدکرن، و وەک هێنرى کۆڕبینێ فرەنسى یێ کو ژیانا خوە هەمى د ڤەکۆلین ل سەر وى فەیلەسۆفى بۆراندى، وەسا دبینت باوەرێن وى گەلەک ژى ژ ئاڤێستایێ هاتینە وەرگرتن و نەخاسمە ل دۆر ڕۆناهیێ. دبیت ئەڤ چەندە هینگێ پترتر دیارببت دەمێ ڕۆژهەلاتناسەکێ وەکى براونى، ئێک ژ گریمانەیێن دەرکەفتنا ڕێبازا سۆفیگەریێ د ناڤ ئاریاییان دا بۆ کارتێکرنا خۆسەپاندنا نەژادێ سامى ب سەر وان دا دزانیت وەک کارڤەدانەک ژ وێ زۆرداریێ. لەوما سۆهروێردى یان شێخێ ئیشراقى، وەسا دبینیت ڕاستیا سەرەکى و خودێ خودایى پێکهاتیە ژ ڕۆناهیێ، و بۆ وێ ڕۆناهیا پاقژ و بێگەرد چ سنوورەک نینە و یەزدانێ مەزن و تێر ڕۆناهى، ڕۆناهیا هەمى ڕۆناهیا نە. ئەڤ ڕۆناهیە د عەسمانێن دیتر دا ژى یێ هەى. ل دووماهی عەسمانى عەقل تیشکەکە ژ وێ ڕۆناهیا مەزن. ب دیتنا وى فەیلەسۆفێ کوردێ سوفیگەرا هەر مرۆڤەکێ حەز ژ ڕۆناهیێ بکەت حەزا خودایێ مەزن ژى یا د ناخ و دەروونێ وى دا هەى، و چەند بەر ب ئاگرى ڤە چوون ل نک هەبت ئانکۆ دێ زانین و قەنجى و باشى ل نک وى کەسى پترتر بت، بەرۆڤاژى نەڤیانا ڕۆناهیێ د بیتە ئەگەرێ بەدبەختى و گەندەلیێ بۆ وى کەسى، و وەسا دبینت هەر مرۆڤەکێ ژیانەک تایبەت و سەربەخوە یا هەى نە وەک یا کەسەکێ دى، و د بنەرەتدا مرۆڤ بخۆ ڕۆناهیە، و ژ ڤێ ئێکێ ژى زڤڕینا وى بۆ وێ ڕۆناهیێ پێدڤیە ل دووماهیێ ڕووى بدەت. بەرۆڤاژى هندەک ڕێبازێن سۆفیگەریێ، ئەوێن کارتێکرنا هزرڤانێن سامى ل سەر هەى و خودان هزرێن ڕەشبینى هاتینە پەروەردەکرن، سۆهروێردیێ کورد گەلەک ل بن کارتێکرنا بیروباوەرێن زەردەشتێ ڕاستگۆیە و دیتنەکا گەشبینانە یا بۆ ژیانێ و مرۆڤى هەى.
لەوما د ناڤ کوردێن ئاریایى دا، نەڤرۆزێ گەلەک ڕامانێن هەین و ئاگر و ڕۆناهى سیمبولێن نەمرن، و ئاگرخانە د وى کەلتوورى دا تنێ پەرستگەهێن یەزدانێ ئێکانەنە، و د هەمان دەمدا ژى نەخۆشخانێن چارەسەرکرنا نەخۆشێن جەستەیى و دەروونى، و دبستان و قوتابخانێن فێرکرنێ و پێگەهاندنێ، و دادگەهێن دادپەروەریێ بین، نەک جهێ پەرستنا ئاگرى، وەکى خەلک و نەتەوێن نەحەزێن ئاریایا و کوردان پرۆپاگندەیێن نەراست و چاوا شەکرى ل دووڤ بەلاڤ دکەن. هێدى نەڤرۆز و نیشان و هێمایێن وێ یێن وەکى ئاگرى و ڕەنگێ وێ یا تێکلى خوین و دەروونێ تاکێ کوردێ ئارى بووى و سەدان هزار سالێن دیتر ژى ڕامانا خوە ژ دەست نادەن و ناکەڤنە بن کارتێکرنا هیچ کەلتوور و فەرهەنگەکێ جیاواز ژ سروشتێ جوگرافیایێ کوردستانێ. هێدى ڕەنگێ زەر نۆکە د ئالایێ سەرفیرازێ کوردان ل هەمى جیهانێ دبریسقت و شارستانیەتەکێ بیرا مرۆڤاتیێ دئینت سەردەمەکى مەزنترین خزمەتا مرۆڤاتیێ دکر و نۆکە ب هزاران جۆرێن مرۆڤ و نەتەوان ل بن وى ئالاى و ب سەرکرداتیا جەنابێ بارزانى و پشتگرێدان ب ئێک ژ مەزنترین هیزێن چەلەنگ ب ناڤێ پێشمەرگەى دەستێن خوە بۆ یەزدانى مەزن درێژ دکەن و داخوازا بەختەوەریێ بۆ مرۆڤاتیێ و ئازادیێ بۆ کوردان و ئارامیێ بۆ جیهانێ دکەن.
ژێدەر: 1 بابە مەردۆخێ ڕوحانى ( 2012 ) : مێژووى ناودارانى کورد . 2 عبدالعڤیم ڕچائى ( 1376 ): تاریخ دەهزار سالە ایران، جلد 1. 3 صدیق بوورەکەیى (1385) : تاریخ پنج هزار سالە ایران. 4- مهرداد محمرین (2002) : فلسفە الشرق، ترجمە: محمود علاوی.[1]