Danasîna Gundê Qulê
Gundê Qulê dikeve aliyê rojavayê bajarê #Kobanî# , li ser rêya Heleb-Kobaniyê, 15 km dûrî rêya Cerabulus e.
Peyva (Qulê) tu wateya tam nîne û dibe ku di zimanê kurdî de rengdêr be û bi maneya (bi porê spî) ye, ku rengê sor-spî ye, ji ber ku di helbestan de ev peyv wek rengdêr hatiy e gotin. yên (Ehmedî Xanî, Mela Cezîrî û Feqîh Teyr)
Destana Hesen Alian (Hespê sor qule)
Peyva (Qulê) yan bi maneya qul yan denekê ye û eger bireser be yan kirde be di vê formê de tê bikaranîn.
Û bi vî awayî (Qule) binivîsîne eger jêderek, mijarek be yan mijarek be.
Tiştê ecêb ew e ku di dema guhertina navên gundên kurdan de gund nehat erebkirin, belkî ji ber nezanîna wateyê yan jî ji bo armancên ku em nizanin?
Dîroka wê:
Dîroka gund gelek kevn e, ji ber ku berê lê dijîn, lê me nikarî bû bi teqezî diyar bike ka kîjan ji xelkê tê de dijîn, ji ber vê yekê em ê dîroka wî bikin du beş, ya kevnar û ya nû
Kevin: ji ber ku me rastiya dîroka wê ya kevn nizanibû, lê hin tişt hene ku ji me re dibêjin ku gund pir kevn e, wek şikeft û gorên belawela
Li gorî wê demê, deriyê şikeftê ber bi hilatina rojê ve ye û şikeft ji hundir ve di nav çend eywanan de hatiye rêzkirin, lê berê hatiye kolandin û xelkê hin berhemên kevnar ên wek pere dîtine. Tê gotin ku metal (Romî, Islamî û Osmanî) ye, û wan jî kelûmel û bexşên cam dîtine. Niha ji şikeftê pê ve tiştek nemaye, divê gund û şikeftên wê bên kolandin, em ê ji nifşên paşerojê re bihêlin.
Dîroka wê ya nêzîk tê zanîn ku dagirkeriya Osmanî di dema dagîrkirina Sûriyê û nîvgirava Erebî û deverên din. Cîhana erebî bi îmtîyazên taybet ku çavê wan be, zevî li efserên ku di artêşa Cenî de wezîfedar bûn, di şeklê xelatekê de belav dikir.
Çavdêriya Împaratoriya Osmanî ya paşerojê, wek nuqteyên leşkerî yên niha li Qibris, Kurdistan, Sûriye û Lîbyayê..hwd, bi sernavên wekî (Axa, Paşa û Efendî) didin wa
Û ew gundê (Qula bi gundê Dolî Dagh û başûrê gundê Sûsanê) beşek ji mîratgirên el-Efendî (Xelîl Mal Şewtî) El-Mirkalim El-Biracikli ye, ku girêdayî bajarê Perahikê ye.
Piştî diyarkirina sînorên bakur (Sykes-Picot) çûnûhatina di navbera sînoran de zehmet bû, ji ber wê jî mîratgirên Xelîl Mal Şewtî, ango (Qader Efendî û Ahza Efendî) pêşengî kirin.
Ji sîteyê xilas bûn û van gundan pêşkêşî firotinê kirin, ji ber vê yekê xelkê gundê Qulê her yekî li gorî îmkanên xwe yên aborî gund kirîn, gundê Dolî Dagh jî ji aliyê Mihemed Elî Sûrkalî ve hate kirîn. Bavê nivîskar û helbestvan Şahîn Surkalî, ji bo deşta başûr jî.Ji bo gundê Soussan, ji aliyê zarokên Dorish Tammo ve hate kirîn.Ev kirîn di sala 1948 an de li gor qeydên dîwana Kobaniyê (noter) ji aliyê kurên Bey Misk û (Bek Misk) ku bapîrê niha yê xelkê Kurdistanê ye.Gund û ku Bek Misk pez bû, wek piraniya xelkê wê demê, ew li cîhekî ku li gor demsala çêrandinê lê diçû bi cih nedibû û zivistanê jî li nêzîkîJi gundê herêma (Wergeh) û di buharê de diçû (Berîa Berazan), û ev biyat ji gundê Xerab Işk li bakur heta Reqa li başûr û ji Firatê dirêj dibe.Ji gundê herêma (Wergeh) û di buharê de diçû (Berîa Berazan), û ev biyat ji gundê Xerab Işk li bakur heta Reqa li başûr û ji Firatê dirêj dibe.Rojava ber bi çiyayên Twal El-Aba li rojhilat ve, lê havînan berê xwe didin (Zozanan û Serhed) ber bi bakur ve, helbet beriya ku ev yek were astengkirin.Têbînî: Di dema hebûna Fransî li herêmê de, ji ber aloziya ewlehiyê û hejmareke zêde ya diz û rêbendan, xaleke leşkerî li gund hebû ku dişibiya qereqolan
Erdnîgariya wê:
Eşkere û eşkere bi saya cihê erdnîgariya gund ji aliyê başûrê rojavayê wî ve
Avhewaya wê havînê ji ber bandora wê ya li ser avhewaya çemê Firatê nerm e, di zivistanê de jî sar e, carinan jî pir dijwar, bi berf û sermayê, wek di wêneyekî de ye.Rêyek asfaltkirî ji bakurê gund derbas dibe, ji Kobanî ber bi Cerabulus û Helebê ve tê. Di navbera gund û her yek ji gundên (Oxan Qantara û Karmarar) de rêyeke bê asfalt heye.
Di van demên dawî de çandina daran belav bûye Zeytûn û bihîv, lê çandiniya fistiqan ji ber ku li hember şert û mercên giran ên avhewayê yên di warê hişkayî de tehemûl dike, di rêza pêşîn a van çandinan de cih digire.Xelk di serî de bi çandiniyê ve girêdayî ye, her wiha ji bo pêdiviyên malbatê jî bi xwedîkirina dewar û çend bizin û pez.
Zanist û perwerde:
Gund li dibistanek seretayî bû sala 1959, lê ev dibistan piştî vekirina wê yek sal deriyê xwe girt, lê ew vegeriya û derket ser salên 1970-an heya 1995-an li ku derê hatî çêkirin
Dibistaneke mezin, tîpîk û nûjen li aliyê bakur-rojavayê gund li nêzî rêya sereke, ev dibistan bi bawernameyên zanîngehê di warê hunerê de qedandiye
Gelî:
Nifûsa gund ji (600) mirovên di navbera niştecî û koçberan de ye, û ew ji yek dapîrê (Bey Musk) û ji qebîla Kitcan Clan In (Qumdalian) Ev peyv tê wateya medaliya reş di zimanê tirkî de. Yek ji wan xuya dike ku ev xelat ji bo karûbarên xwe ji bo împaratoriya Osmanî wergirtiye, gelo ew di şerên an deverên din de ye.
.Niştecîhên gund Kurdên ABA li bapîrê ne, û ew bi zimanê kurdî, zaravayê kermagian diaxivin.
Bûyera civakî, siyasî û aborî, û ji bo joke, (Bey Musk) wekî (Bey Lab) tê zanîn Bek Lepe ji ber ku jina ku jina wî diviya ku jina xwe ji xwarina xwe re pêşniyar kir,Lê hinek ji mezinan dibêjin ku Bek Misk her kesê ku bihata ser spekulasyona wî tasek şorba nîskê bi nanek dida û paşê ferman dikir ku biçin.
Di gund de hin jêhatinên hunerî derketine, di nav wan de hunermendê afirandêr (Azad Jan) rehma Xwedê lê be.
Dikane bazirganî li gund (dukan) heye, sedema nebûna dukanên bazirganî jî ew e ku gund nêzîkî sûka nûjen a gundê Bandarê (bazar) û ji Kobanî ye.
Services: Ji bo armancên siyasî, ji bilî tiştê ku hatine behskirin tune ne.
Di dawiyê de, dema ku em navê gundek bê bîr tînin, divê em ji bîr bikin şervanek zexm û rêvebirê rûmet, Profesor Mustafa Bakr, nivîskarê wêneyê weşandî li jêr. Rola wî ya civakî ji bilî van.
Çavkanî:
Rapirsîna ji Hemedê Osê û Xidirê dêdî[1]