#فەلەکەدین کاکەیی#
ئەگەر لە وتاری سێ هەڵقەیی پێشوو شتێکت وەگیرنەهات سەبارەت بە پەیوەندیی ڕیشەیی زمانی کوردی و زمانی ئاڤێستا کە گرنگترین سەرچاوەی ڕامان و فەلسەفەی #زەردەشت#ە، ئەوە لە ئاییەکی دیکەوە تەماشا دەکەم و ئەوشم(1).
أ- زەردەشتی دەبێ ڕەنگدانەوەی سرووشتی خۆمان بێت، مەبەستیش لە خۆمان گشت ئەو خەڵکەیە کە لە نیشتمانی زەردەشتیدا ژیاون، لە زەمانی ئەوەوە تا بە ئەمڕۆ، واتە: ئەو خەڵکانەی کە زەردەشتیان قبووڵکردووە، ئەمانەش گەلانی ئاریایی دەگرێتەوە، بە کورد و ئەفغان و فارس و بلوچ و ئەرمەنی و خەڵکی دیکەوە.
ب- وشەی(ئاری) چەندین مانا دەدات: ئاگر، ئاور، ئایر، واتە: ڕووناکی، هەروەها بە مانای نەجیب و ئەسڵزادە و ڕەسەن بەکار دێ.
ج- ڕامان و فەلسەفەی ئایینەکە و ڕێوڕەسم و ئایدیا و بۆچوونەکانی زەردەشت، هەموو ڕەنگدانەوە و خوڵقێنراوی سرووشتی خۆمانە، واتە: ئێمە زەردەشتیمان خوڵقاندووە.. کە هاتووە ڕەنگی سرووشتمان ئەداتەوە.
بە واتایەکی دیکە: هەر ئایین و کولتوورێک خوڵقاوی سرووشتی نەتەوەیەکەو، ڕەنگدانەوەی کەسایەتی هەمان نەتەوەیە، هیچ ڕامان و کەلتوورێکی بێڕیشە و بێبنەما نییە، کەوا لەو دوورە لە هەوا ڕاوەستاوە. بەڵکوو دەبێ ڕیشە و بناغەیەکی هەبێ.
ڵ – وەلێ ئەوەی، جێگەی سەرسوڕمانە، ئەوەیە هیچ ئایین و کولتوورێک نەیتوانیوە سرووشتی هیچ نەتەوەیەک بگۆڕێت، بەڵکوو بە پێچەوانەوە.. هەر نەتەوەیەک ئایین و کولتوور و ئایدیولوژییەکانی بەپێی سرووشتی خۆی داڕشتۆتەوە.
بۆ نموونە: ئایینی کریستیان نەیتوانیوە سرووشتی یەکسان (واتە نەیتوانیوە یەک ڕەوشت و خود و بۆچوون و ئایدیا و فەلسەفە) لەلای گشت گەل و نەتەوەکانی باوەڕدار بە ئایینی کریستیان، درووست بکات، ئەوەتا شوێنکەوتووانی کریستیان لە دنیادا، زۆرینەترین پێشکەوتووانی هەر ئایینێک پێکدێنن، بەڵام سەرەڕای زیاتر لە دوو هەزار ساڵ، ئەوە شوێنکەوتووی ڕۆژهەڵاتی کریستیان هەمان سرووشتی پێشوویان هەیە، خەڵکی ئەڵمانیا و فەرەنسا و ئەسپانیا و سوید و ئەوانی تر، کە کریستیانن، بەڵام هەر گەلێک، جیاجیا، سرووشتی خۆیان لە دەس نەداوە.
بەڵێ! ئایینی کریستیان دنیابینیی دیکەی بەو گەلانە بەخشیوە، کە جیایە لە دنیابینی پێشووی هەر یەکێکیان، بەر لەوەی ببن بە کریستیان.
ﮪ- خۆ لە جیهانی ئایینی ئیسلامیشدا ئەو دیاردەیە زەقە، ئەوەتا ئیسلام سرووشتی گەلی عەرەبیشی نەگۆڕیوە، هەروەها سەبارەت بە تورک و کورد و فارس و هیندی (و پاکستانی) و ئەفغانی و.. ئەو هاووڵاتییە ئەوروپی و ئەمەریکیانەش کە لە سەدەی دواییدا بوونەتە موسڵمان.
بە پێچەوانەش.. لە جیاتی ئەوەی ئایین و ئایدیۆلۆژیای سرووشتی گەلان و نەتەوەکان بگۆڕێت، ئەوەتا هەر گەلێک، تا ڕادەیەک، ئایینەکانی بەپێی سرووشت (و.. کولتووری) خۆیان داڕشتووەتەوە. هەر بۆیەش دەبینین دەیان گەلی موسڵمان، کە ئەمڕۆ هەن، هەر کەس بە توندوتۆڵی خەریکە زمان و کەلەپوور و فولکلور و هونەر و کولتووری کەوتارای خۆی دەپارێزێت.
و- ئایین جۆرێک کولتوور و ئایدیولۆژیاییە، بەڵکوو لقێکی گرنگی کولتوورە، بەڵام هێشتا، لە جیهانبینی ئەوتۆ بەولاوە، نەیتوانیوە سرووشتی هەرە کۆن و ڕەسەن و ڕیشەداری هیچ گەلێک بگۆڕێت.
ئایدیولوژیاش، چ فەلسەفی بێ یا سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و هی تر، هەروەها نەیتوانیوە سرووشتی هیچ گەل و نیشتمانێک بگۆڕێت.. بۆ نموونە: مارکیسزم لە ئەڵمانیاوە دەرکەوت، بەڵام زوو بەزوو ڕووسیا ڕەنگی خۆی بە مارکسیزم داو ناوی لێنا مارکسیزم لینینیزم، لە وڵاتی چین ڕەنگێکی جیاوازی مارکسیزم پەیدابوو، هەروەها لە ئەلبانیا و یوگسلافیا و وڵاتی دیکە.. لە واقیعیشدا هەر نەتەوە و وڵاتێک ڕەنگی کولتووری و سرووشتی خۆی بە بەری مارکسیزمدا کرد.
ز- دیاردەیەکی وەهاش لە جیهانی کریستیانیەتدا دەبینین، کە چەندین کڵێسەی جیاجیا هەنە، تەنانەت دوو پاپاش هەنە: پایای فاتیکان و پاپای قیبتی لە وڵاتی میسر.. هەروەها کریستیانیەکانی فەرمانڕەوای فیلیپین و نیجیریا لەگەڵ پەیڕەوانی ئیسلامدا ناکۆکن، لە کاتێکدا قەشە و ڕەبەنەکانی چەندین وڵاتی ئەمریکا لاتین(باشوور) ئازادیخواو شۆڕشگێڕن و، شان بە شانی چەوساوەی وڵاتەکانیان بۆ ئازادی و داد و یەکسانی و ڕزگاریی کۆمەڵایەتیدا تێدەکۆشن.
پوختە و کورت: دبێژم، ئەوەی کە لێرەدا هێناومەتەوە گریمانێکی خۆمەو، ئەگەری درووستی و نادرووستی گفتوگۆی زیاد هەڵدەگرێت، ئەوی ڕاستی بێ، هەرچەندە بیری لێدەکەمەوە و دەخوێنم و ڕادەمێنم، دەبینم هەرچەندە ئایدیولوژیا و فەلسەفە و بیری جۆراوجۆر، بە نێو خەڵکی دنیادا، دێن و دەچن، لە ئەنجامدا هەموو تێکشکاون و هەر نەتەوە و گەلێک بۆ کولتووری خۆی(کە سرووشتەکەیەتی) گەڕاوەتەوە، ئەوەتا خەڵکی چین بۆ کولتووری کۆنی(تایۆ/ تائۆ) و کۆنفوشیزم دەگەڕێنەوە، توندڕەوان و بەرەی شۆڤێنستی عەرەبیش بۆ دابونەریتی جاهیلیەتی بەر لە ئیسلام دەچنەوەو، هەندێ قوتابخانەی توندڕەوی کریستیانش تەپڵی جەنگی خاچپەرستی لێدەدەن، کە جەوهەری ئەم جەنگە لە فەلسەفەی کریستیانیەتەوە، زۆر دوورە، بەڵام (خاچ) بیانوویەکە وەک بیانووەکەی ئەدۆلف هیتلەر لەمەڕ نژادی بەشەرییەوە!
پەراوێز:
1) ئەوشم: (بە کەلهوری)واتە: ئەلێم. دبێژم.[1]