Dilawerê Zengî
Jiyana wî
Ew bixwe ji xelkê Kurdistana Bakur e, ji qeza Şêrwanê, welayeta Sêrtê, gundê Qewmik û ji êl û eşîra Dumila ye. Di dema şerê Dewleta Osmanî û Ûris de û ji ber sedemên ramyarî yên wê demê kalikê wî Mihemedê ‘Emê tevî malbata xwe ji gundê xwe derdikevin û berî didin binya xetê. Bi rê de, û li gundekî ji gundên Wêranşehrê Mihemedê ‘Emê dimire. Lawên wî Isma’îlê Mihemedê ‘Emê û birayê xwe Mihemed meşextî binya xetê dibin û li bajarê #Amûdê# bicî dibin.
Dilawerê Zengî, piştî şewata Sînemaya Amûdê bi heşt mehan tê ser rûyê dinê. Di sala 1961ê de, li bajarê Amûdê hatiye dinê. Ji ber rewşa xizanî û feqîrtiyê xwendina xwe ya bilind kuta nekir. Lê xwe ji xwendina pirtûkan û çûn û hatina linik mirovên rewşenbîr, siyasetmedar û zanayên kurd û civatên wan bêpar nekir.
Di sala 1979an de û li Amûdê bavê wî diçe ser dilovaniya Xwedê, di wê salê de dest bi nivîsandina helbestanê dike. Li ber destê diyeke welatparêz û miletperwer mezin dibe. Evê diyê (Ferîde Elî) akameke bandoreke pir mezin li jiyana wî ya nivîskarî û ramyariyê dike. Diya wî Ferîde Elî gelek zarok ji nav agirê sînema Amûdê xelas kiriye û bi navê Diya Pakrewanan tê naskirin. Bandora Şêxê welatparêz û neteweperest Şêx Sedredînê bavê kal pir lê dibe û li ser destê wî dest bi nivîsandina kurdî dike.
Du salan li gundê Girê Sor mamosteyî dike. Di sala 1979an de, li ber destê seydayê Tîrêj hînî nivîsandina helbestê dibe, û ji wê rojê de heta roja koçkirina Seyda hevaltiya wan berdewam kiriye. Di sala 1980î de ji neçarî berê xwe dide bajarê Şamê û li Zanîngeha Şamê kar dike. Piştî heşt salan ew dûrî karê xwe dikeve. Ji wê rojê de, xwe ji nivîsandin û lêkolîn û xebatê re vala dike. Di sala 1983an de li ber destê Osman Sebrî hînî nivîsandina serbest dibe. Ji wê rojê de, li dora deh salan, têkilî di navbera wan de berdewan dibe ta ku Apê Osman ji nav me koç dike. Li bajarê Şamê gelek kursên fêrkirina zimanê kurdî li nav kurdên Şamê lidar dixe û bi sedan xort û keçên kurd fêrî xwendin û nivîsandina zimanê kurdî dike.
Di warê ramyarî de, li dora 35 salan kar kiriye û di vî warî de gelek keda wî heye. Di sala 1987an de Rewşen Bedirxan nas dike. Piştgiriya Rewşen Bedirxan di wergerandin, amadekirin û weşandina çend pertûkên wê û yên malbata wê de kir. Bîranînên Salih Bedirxan. Name bo Mustafa Kemal Paşa, Mîr Bedirxan û hwd...
Di sala 1991ê de piştî serîhildana kurdên başûr, diçe Kurdistanê û li wir çend semînerên rewşenbîrî û toreyî girê dide. Di hin rêdaksiyonên kovar û rojnameyên kurdî de kar dike. Ji bilî nivîsandina lêkolîn û helbestan karê rojnamevaniyê jî dike. Di gelek kovar û rojnameyên kurdî de nivîsandiye û dinivisîne. Gelek dîwanên helbestvanên Kurdan yên navdar ji tîpên erebî wergerandiye latînî û pêşgotin ji wan re nivîsiye ji wan: Seydayê Tîrêj: dîwanên wî: Xelat, Zozan û Cûdî; Seydayê Bêbuhar: dîwana wî: Zindan; du dîwanên helbestvan Ebdurehmanê Mizûrî: Ji evîna çirayên kevin û li xelkê tehlê li min şêrînê. Li dora 200 pirtûkên li ser tore, çande, dîrok, û folklorê kurdî li Sûriyê daye weşandin.
Di sala 1985an de jin aniye. Sê kur û keçek wî hene: Royar, Rodî, Ronî û Rewan.
Di sala1999an de ji hêla Rojnameya Mîdiya ya ku partiya YNDK li başûrê Kurdistanê diweşîne xelatê Rêzname werdigre. Di 12/7/2000 de, li ser navê Komîta xelata Osman Sebrî diçe bajara Enqerê û xelatê pêşkêşî prof. Ismail Beşikçî dike. Di sala 2004an li ser navê Komîta xelata Osman Sebrî diçe Almanya ji bo xelata Osman Sebrî bide xanima hêja Danielle Mitterrand. Di sala 2008an li ser navê Komîta (xelata Osman Sebrî) diçe Almanya ji bo xelata Osman Sebrî bide mamosteyê gewre Munzir Elfedil. Di sala 2011an de careke din ji hêla Rojnameya Mîdiya ya ku partiya YNDK li başûrê Kurdistanê diweşîne xelatê Rêzname werdigre. Di sala 2012an de, bi destê komela Celadet Bedirxan ya çandeyî li bajarê Qamişlo hat xelatkirin. Di sala 2013an de, ji hêla komela Şawişka ve li bajarê Qamişlo hat xelatkirin.
Gelek caran serdana Kurdistanê kiriye û ji aliyê serokê Kurdistanê Mesûd Barzanî û Celal Talabanî û gelek serkirdayetiyên partî û rêxistinên siyasî û rewşenbîrî li Başûrê Kurdistanê dihate pêşwazî kirin.
Têkilî, danûstendin û hevaltiya wî bi van navdaran re pir xurt bû: Seydayê Tîrêj, Seydayê Cegerxwîn, helbestvan Yûsivê Berazî (Bêbuhar), ronakbîrê mezin Osman Sebrî, wêjevana gewre Rewşen Bedirxan, dîroknas Hesen Hişyarê Serdî, helbestvan Keleş, helbestvan Hamid Bedirxan, helbestvan Umerê Le'lê, zimannas Ehmedê Palo, helbestvan Hadî Behlewî, zimannas Rezoyê Osê, wêjevan Tewfîq El-Huseynî, helbestvan Mihemed Elî Heso, helbestvanê hêja Ehmedê Şêx Salih.. û htd.
Berhemên wî di warê helbest, çîrok, ziman, dîrok, wêje, zargotin û wergerandinê de, li dora 30 pirtûkî weşandiye. Gelek pirtûkên wî yên destnivîs hene.
Ji sala 2013 ta bi 2020 ew serokê Yekîtiya Nivîskarên Kurd-Sûriya bû.
Berhemên Dilawerê Zengî yên çapkirî
Dîwana (Pêdarî), Helbest. Sal:1985.
Gramêra ziman-Celadet Bedirxan û Rojê Lîsko -wergerandin-1990.
Ji mesela Kurdistanê-Celadet Bedirxan-wergerandin-1990.
Dîwana helbestvan Ebdirehmanê Mizûrî (Ji evîna çirayên kevin) wergerandina tîpan1991.
Dîwana helbestvan Ebdirehmanê Mizûrî (Li xelkî tehlê li min şirînê)- 1991.
Mîr Bedirxan: Lutfî, wergerandina: E.S. Goranî. Amadekirin û lêveger: Rewşen Bedirxan û Dilawerê ZENGÎ.
Alîkariya Rewşen Bedirxan kir di weşandina hin pirtûkan de, ji wan:
-Bîranînên min -Salih Bedirxan-. -Name bo Mistefa kemal paşa. (Celadet Bedirxan). -Bîranînên jinekê (perçê didiwan).
Şerefnameya Menzûm- Cegerxwîn- ji tîpên Erebî bo tîpên Latînî, û lêveger, ravekirin û serastkirin.1997.
Bîranînên Celadet Bedirxan-komkirin û wergerandin bo zimanê Kurdî.
Ez û Agir- Dîwana helbestvan Hizrevan-wergerandina tîpan 1998.
Stran, berf û baran -helbestvan Mûeyid Teyib wergerandina tîpan.
Bedirxanî di Cezîra Botan de-Malmîsanij-wergerandin: Gulbuhar Bedirxan û Dilawerê ZENGÎ. 1998.
Berî heyv hilê -çîrok- wergerandina Tewfîq El-Huseynî ji zimanê kurdî bo zimanê Erebî. Ji weşanên Mîdiya-Erbîl. 2001.
Qedrîcan-helbest. Gotar. Çîrok û wergerandin.- amadekirin û berhevkirin. Bi zimanê (Erebî). Çapxana Aras, Hewlêr 2001.
Bîranînên Osman Sebrî- bi zimanê Erebî-2001.Beyrût, Libnan. çapxana Emîral.
Bîranînên Osman Sebrî- bi zimanê Kurdî -2005. Beyrût, Libnan. çapxana Emîral.
Şerrên Sasûnê -Osman Sebrî-.komkirin û amadekirin. Bi zimanê Kurdî -2005. Beyrût, Libnan. çapxana Emîral. Careke din li Stembol, weşanxaneya Pêrî, 2005- hate çapkirin.
Dîroka kelepora mîrnişîniya Botan. –Mele Xelefê Bafî.-veguhestina tîpan. Bi zimanê Kurdî -2005. Beyrût, Libnan. çapxana Emîral.
Qedrîcan -helbest. Gotar. Çîrok û wergerandin.- amadekirin û berhevkirin. Bi zimanê (Kurdî). Çapxana komal, Stembol-2004. Careke din ev pirtûk li çapxana Emîral, Beyrît- Libnan. 2005an de hate çapkirin
وثن للعشق dîwanek ji helbestan- wegerandina: Şêx Tewfîqê Huseynî. Weşandina Dar -Kîwan-Şam -2005.
Mewlûda Pêxember –Tîrêj- veguhestina tîpan û pêşkêşkirina: Dilawerê Zengî. Beyrût-Libnan. Çapxana Emîral. 2006.
Serpêhatiyên Kurdan-Tîrêj- veguhestina tîpan û pêşkêşkirina: Dilawerê Zengî. Beyrût- Libnan. Çapxana Emîral.2009.
Muxtarat (Lîqaat we Hîwarat), D. Zengî, Perçê 1-2. Beyrût-Libnan.Çapxana Emîral. 2009.
Etyaf El-Madî, Dilawerê Zengî. Beyrût-Libnan. Çapxana Emîral.2009.
Bînahî- (Gotar û Lêkolîn, Helbest û Hevpiyivîn), Dilawerê Zengî, Beyrût – Libnan. Çapxaneya Emîral.2010.
Bîranînên Celadet Bedir-Xan. Komkirin û veguhestin: Dilawerê Zengî. Bi herdû zimanan /Kurdî-Erebî/. Çapxana: Emîral. Beyrût-Libnan. Çapa: didiwan. 2010.
Ji wêjeya dozê. Amadekirin û komkirina Dilawerê Zengî û Ehmed Şihab. Almanya- Berlîn- 2011.
Osman Sebrî. (Jiyan, Tekoşîn û Berhem), Beyrût-Libnan. Çapxana: Emîral.Sal: 2012. Bi zimanê Kurdî-Erebî.
Çîroka alaya Kurdî. Qamişlo. 2013.
Pirtûka Wêjeya Kurdî- Di navbera Rastî û hêviyan de. Qamişlo, 2014-an de çap dike.
Pirtûka Li dirêjahiya dîrokê: Kurd û Kurdistan. Qamişlo, 2015-an de çap dike.
Nivêjên Êzîdiyan- Celadet Bedirxan- Veguhestina tîpan ji erebî bo latînî: D.Zengî- Qamişlo, 2017
Xwendina Kurdî, Kamîran Bedirxan. Wergerandin bo zimanê erebî: D.Zengî. Qamişlo 2017
Rewşen Bedir-Xan, (Jiyan û Berhem). Dilawerê Zengî, Qamişlo 2017
Ji Xunava Bîranînan, (Dîtin û Hevpeyivîn), Qamişlo 2017
Raperîna Çanda Kurdî di Kovara Hawarê de, Daner: Husên Hebeş, Wergerandin ji zimanê Kurdmancî bo zimanê Erebî: Dilawerê Zengî, weşanxana: Dar, Qamişlo, sal:2017.
Rewan, (Gotar û Lêkolîn), pêşgotina Dilovanê Deştê,Qamişlo 2017
Tabloyên Şerefnamê, Ebdulreqîb Yûsiv Zıvıngî, wergerandin ji zimanê kurdî bo zimanê erebî: Dilawerê Zengî, Qamişlo 2018.
Destpêka edebiyeta kurdî, Mihemed Uzun, wergerandin ji zimanê kurdî bo zimanê erebî: Dilawerê Zengî, Qamişlo 2019.
Şerên Sasûnê, Osman Sebrî, wergerandin ji zimanê kurdî bo zimanê erebî: Dilawerê Zengî, Qamişlo 2019.
Qîrîna Mirinê, Dilawerê Zengî, bi zimanê Kurdî, pêşgotina Dilovanê Deştê, Qamişlo 2019
Dîwana Gulistan, Dilawerê Zengî, bi zimanê Kurdî, Qamişlo 2019
kurdên Çewisandî û Birayên Wan Ên Misilman, Cemal Nebez, wergerandin ji zimanê erebî bo kurdî Dilawerê Zengî, Qamişlo,2021, çapxana Pêla.[1]