فوٙنیمو -یٛ-، موٙرفیمو-یٛ-، بەراورد چەنی فوٙنیمو -ێ-، موٙرفیمو -ێ-
بەشەی دوەمە
نویستەی: #ناجح گوڵپی#
هەر ئەچی نمونانە (نیٛ) ئامێنە دماو کەردەوەی ویەردەی سەرەمڕەی تەمامینە، (ن) موٙرفیمو کەردەوەی ویەرەدەی تەمامین، (یٛ) موٙرفیوم سەرەمڕەین، کە ئەرکو یاگەگیرونامیٛ مەوینوٙ (کلتک-واتبەس)، وەریٛنا، وەریٛنی، وەریٛ، وەریٛنمیٛ، وەریٛندیٛ، گردو یاگەگیرو نامەلکاکا فرەینەشا (یٛ) هەرمانە مەبەروٙ.
شوٙنیرە موٙرفیمو (انیٛ) کە ملوٙنە سەرو کەردەوەی ویەردەی نەویەری ئی دەنگە هەن (یٛ). پسەو.
لوانیٛ. من لوانیٛ. گیٛلرانیٛ. کەوتانیٛ، وتانیٛ.
لوانی: توٙ لوانی.
هەرپاسە جە کەردەوەی فەرمانینە پەی کەسی دووەمی کوٙی-جەمی، ئی دەنگە مەیوٙ.
بوٙ: بەیدیٛ. بوەرە: بوردیٛ.
ئەگەر گەرەکما بوٙ واوەیش بکەرمیٛ ماچمیٛ؟
لودێ: لودیٛوە. بەیدێ، بەیدیٛوە. ئاشکران کە هەردوە دەنگیٛ (ێ، یٛ) جیاواز مەدرکیانیٛ.
پەنج: موٙرفیمو جەمی (ێ) ملوٙنە سەرو ئا کەردەوا کە بە بیٛگیری-ڤاوڵ دریٛژ (ا) دمایشا ئامان. پسەو.
ئاما: کاوان ئاما. کاوان و شاهوٙ ئامێ، لوا: لویٛ. ئادیٛ ئامێ، ئادیٛ لوێ،
وڕا: وڕێ، دیوارەکە وڕا. دیوارەکیٛ وڕێ. ئینە ڕیٛکەوتەین میانو بکەری و کەردەوەینە، ئەگەر بکەر تاک بوٙ کەردەوەیچ تاکەن، چەپەوانەیچەو ڕاسەن. وەلێم نمونەو کەردەوەکانە کە بەدەنگی گیرهەن دماشا مەیوٙ ئی دەنگە مەفاڕیوٙنە پەی (یٛ).
ئاد وت: ئادیٛ وتیٛ. ئاد کەوت. ئادیٛ کەوتیٛ، ئادیٛ سوٙتیٛ، (ئی کەردەویٛ گرد نەویەریٛنیٛ تەنیا بکەرشا هەن، وەرکار هوٙرنمەگیٛرانیٛ).
هەرپاسە یاگەگیرونامیٛ (ویٛ) بە دەنگو (یٛ) دمایش ئامان گردو هەورامانی پیٛسەو یوی مەدرکنانەش. ئەگەر بواچمیٛ (وێ) یانی ویٛگە، ئیٛگە، بوٙ وێ، بلوە وا-واگە. سەرنجە ئەگەر تەنیا (وێ) بواچی درکنایش جیان، وەلێم ئەگەر دماگیرو (گە) بلکوٙ پوٙرە دەنگەکە مەفاڕیوٙ پەی (یٛ).
شش: جەهەمان کاتنە پەی جیاوەکەردەی نیٛرو مای یام موٙرفیمو ڕەگەزی سەرو ئی کەردەواوە بە دویٛ دەنگیٛ جیای دیاری مدوٙ (ێ-یٛ).
ئامانا: ئامێنا، لوانا: لوێنا، گرەوانا: گرەوێنا.
مەشوٙ ئی دەنگیە جە یوٙترینی جیاوە بکەرمیٛ کە ماچیٛمیٛش.
کەوتەنا: کەوتیٛنا، وتەنا، وتیٛنا، هوٙرستەنا: هوٙرستیٛنا، بەرشیەنا: بەرشییٛنا،
مەشوٙ ئانەیچ بزانمیٛ، چیٛگەنە موٙرفیمو ڕەگەزو (ما) ئەلۆموٙرفیٛنیٛ پەی هەنترینی یام (ێ) ئەلۆمۆرفەن پەی (یٛ) چون یەک ئەرکشا هەن کە ڕەگەزو میٛڵیٛ نیشانە مدانیٛ.
ئاقیبەت Conclusion
ماچمیٛ کە دەنگو (یٛ) جیان جە دەنگو(ێ) کاتو ویٛشنە پسەو دەنگی باسکریان و نمونیٛش پەی ئامێنیٛوە. بڕێ کەسێ ددان نمەنیان ئەپی دەنگیرە کە هەن و ئامادیٛ نیەنیٛ بنویساش، پەی هەردوی دەنگەکان تەنیا یەک دەنگ بەکار مارانیٛ کە (ێ)نە. دەنگو (ێ) فرە زاقەن زوانو کوردینە، جە هەمتاشەنە دەنگو (یٛ) زاقەن زوانو هەورامینە، شوٙنیەرە دەنگو (ێ) بەکەمی هەن.
یٛ- موٙرفیمو جەمین. ێ-موٙرفیمو تاکین.
موٙرفیمو (یٛ) و (ێ) هەردوی موٙرفیمی جەمینیٛ، نمونیٛ هەنیٛ زوانەکای تەرینە پسەو پسەو موٙرفیمو (s)، (es)، (en)، (um, a)...
سەربارو ئانیشایچ یاگیٛ سازنای و دروسنای ئی دەنگا جە گڵوینە جیانیٛ، ئینە کفری دەنگسازین، کە بڕێو کەسێ بیٛباکانە سەرش سوریٛنیٛ بە نیازو ئاسانکاری. نمەبوٙ بازی بویەروٙ، چون زوانەکیٛو دنیای کە هەرمانەشا سەرو زوانو ویٛشا کەردیٛنە حەسابشا پەی گولانەتەرین دەنگی کەردەن کە یاگیٛ ویٛشنە مانا مەفاڕوٙنە. چەنی گونجیوٙ پەی دویٛ دەنگا-دویٛ فوٙنیما، دویٛ موٙرفیما، تەنیا یەک نویسە بەکارباری؟
جەهەمان کاتنە هەردوی دەنگەکیٛ پسەو مورفیمو جەمی و میٛڵیٛ و تاکی بە نمونیٛوە ویٛش مەسەلەمنوٙ، ئتر جەپاو چیٛشی ویٛت مەدزیوە نمەنویسیش، جەکاتێنە کە منیشمیٛرە وەرانوەر ئیعتراف مەکەری کە هەن، بەخاترەو پاریٛزنای (چیٛوی) کە پەیوازو زوانو ئیٛمە نیەن.
دەنگو (یٛ)، یاگەگیرو نامەلکاکانە ویٛش مرمانوٙ، یانی ئەرکو (واتبەسی enclitic) هەرپاسە موٙرفیمەن پەی ویەردەی سەرەمڕەی، فەرمانی، پەی جەمکەردەی کەردەوەی.
چی ماوە وەڵینەنە زانگاو سلیٛمانی جە ئەنجامو داواکاریوی ڕێکوزیاو ژیوای، پەیواچنە واتەنشا (یٛ، وٙ) دویٛ فوٙنیمیٛ ڕەسەنیٛ زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینیٛ.[1]