بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی
ئاماڎەکەرڎەی و هۊرئەوەگېڵنای: #ئەسعەد ڕەشید#
بەشۍ هەشتا و یەکەمە
گەر سەرنجێ بەرهەمە دەسییەکا پېسە: (کڵاش، پاڵا، چۊخەڕانک، مۆجە، جاجم، مازڵۊخە-بەرماڵ، جەڕە، گۊشۍ، کەنۊڵە، گڵېنە کە بە هەڕە سوورۍ وەشەش کەران پەی هۊرگېرتەی ۋاردەی، باڎییە، مەن، دنگە، کەشکەساو{جۊرە قاپێن جە هەڕۍ سوورۍ سوورۆکریێ وەشکریان پەی ساوای کەشکا پەی دۊخەوای}، هاڵوە{قاپێن جە داری وەشکریان شۊتی گریاش کریانەنە پەی نیای ماسی}، کەوگیر، چەمچە، شانە، کاردی، قەڵەمبڕە، یەخڎان، هەزارپېشە{باۋڵێ تەختەینا، خانە خانە کریان پەی هۊرگېرتەی قۊری و پیاڵەی}، بېشکۍ زاروڵەی، ....هتر) بڎەیمۍ، ۋینمۍ ژیری و دەسڕەنگینیێ فرە پەی بەرهەمئاردەیشان ۋزیان هەرمانە، هەر ئەچېگۆ هونەرێ وېڕەس سەراپاو جومگەکا ژیوای خەڵکو هۆرامانیش گېرتەنۆو چەنی قۊناغەکا تەمەنیشان تېکەڵ بییەن.
دیسان گەر سەرنجە ۋزمۍ سەرو باخڎاری جە هۆرامان، وینمۍ پېسە سەرچەمێ بنەڕەتی ژیۋای خەڵکو هۆرامانییەن، پانتایێ فراوانەن جە بەرهەمئاوەردەی، سەرچەمێ ژیوایەن پەی خەڵکەکەیش، کە بەشێ فرە جە پەنەۋازیەکاشان چاگۆ دەس ۋزان، باخ و باخڎاری هېماو ئاماڎەیی هۆرامییەکا پیشانە مڎۊن پەی هەرمان و کاری، هۆرامییەکۍ وەشەویسیێ سەرمەدیشان چەنی باخی هەن، تاکو ڕادێ کە دلۍ گورانیەکاشانە گورانیێ دیاریکریێ بە نامۍ (گورانیۍ دەرەیۍ) هەنۍ، کە ئا وەشەویسییە پاسەش کەرڎەن بە ۋزێوە فرەو سەلېقێ ۋرد خزمەتو باخەکاشان بکەران و دەس و پەنجەشان چەنی نەرم بکەران (کاڵای، پەیین کەرڎەی، ئاودای، نەمان نیای، هۊرپاتەی درەختا، گلېرکەرڎەیۆ بەرهەمی، ...هتر)، کە بە کەرەسە ساڎەکا پېسە (زەنگەن، خاکەنازە، بېڵە، تەۋەر، تەۋەرزین، تەۋەرداس، داسە، پیک، نۋېڵ) کەراشان.
پەیینکەرڎەی درەختەکا، هەرمانې تەرو باخڎارەکا بېیەن، کە پېسە مزانمۍ خوراکو درەختی پەیینەن (پیسایی ئاژەڵی)، کە سەرچەمێن پەی مادە خوراکیەکا درەختی، بېجگە ئانەیچە، سۆرو ئاژەڵی خاکو بنەو درەختەکا فشەڵ کەرۊن، ئیتر چاگەیچۆ هەم بڕێ زیاتەر ئۆکسجین دلۍ بۊشاییەکانە مەنۊوە کە پەیینەکە وەشش کەرۊن، هەم درەختەکۍ خاستەر سووڎ جە ئاودارای وەگېران.
تەڵانە، دلۍ باخەکا هۆرامانینە دیسان تەواناو ئەقڵی و زیرەکی هۆرامییەکا بەرمەوزۊن کە بە چ سەلېقێ و ۋزێوە تاوانشان ئا کەشە سەخت و ڕژدا بارانە چېرو دەساشاو سوودشان چەنەگېران، گەر تەمامو تەڵانەکا دلۍ باخەکا هۆرامانی ۋزمۍ پاڵو یۊی، ئڼەو شووورا بەنامبانگەکۍ (چین)ی درېژېنۍ.
باخەکۍ بە سیستەمێ ۋرد ئاوی دریان کە پەنەش ماچان (نۊباو)، جە شاجوۋەی سەرینۆ ئاوەکۍ ۋزیۊرە ملو باخەکارە، چن جۋێ جە شاجۊی جیێ کریاوەو بە هۊکارو لېژی، ئاوەکۍ پڕۊرە ۋار، تەڵان بە تەڵان تاکو مەیاوۊ سەرو دەرەی، دلۍ تاڵانەکانە بە (کووزەماڵ) ئاوەکۍ یاونا بە گرڎو درەختەکا.
کووزەماڵ: پاککەرڎەیۆ کووزە ئاوەکان جە گەڵاو خاشاکی، ڕېکۋستەی قەڵوەز و ئاژینەکان.
سیستەمو نۊباوی، بېیەن پېسە باوێ (عورفێ) کومەڵایەتی کە نزیکەو یەک سەڎەین بە کەمتەرین گرفت مېیانو خەڵکی و خاوەن باخەکانە پاڕەوی کریۊن، بەپاو کاتی (سەعات)ۍ، یام بەپاو (شەو و ڕۊی و جووڵەو ۋەرەتاوی) گرڎ خاوەن باخێ بەپاو فرەیی و کەمی باخەکەیش سەرە نۊباۋش پەی دیاری کریۊن.
هەرمانې تەرو باخڎارەکا (پېۋەڼ)کەرڎەی درەختەکان، ئا درەختۍ کە زڕېنۍ و بەرهەمشان نېیەن، یام ئانېشا کە بەرهەمەکەشا ۋرد و کەم و بېکەڵکەن چەنی درەختێ بەرهەمڎاری پېوەڼکریان و بەرهەمێ عال و فرە مڎان.
پېوەڼکەرڎەی نەمامەکا هەرپاسە هاکەزایی نېیەن، بەڵکوم یاساو گونجنای سەرشەرە زاڵەن، ئا نەمام و درەختۍ کە پېوەڼکریان، مەشۊم سەر بە یەک خانەواڎەی بان، پەی نموونەی ئا درەختۍ کە تۊمو بەرەکەیشان ڕەقەن پېوەرە پېوەڼکریان پېسە:
(شېڵانۍ، هەشتاڵۋی، هەڵووچۍ، ۋامی).
ئا دارېچە کە پەنەشان ماچان (ترشەکۍ) پېسە: (پرتەقاڵ، لیمۊ، نارنج) سەرو یۊترینیۆ پېوەڼکریان. دیسان (ساۋی، مرۊ، بەی، بلچی) پېوەرە پېوەڼکریان.
پېوەڼکەرڎەی جە وەهارۍ و پایېزېنە کریۊن، بە تەجرەبە بەرکەوتەن کە پېوەڼکەرڎەی پایېزەی خاستەرەن تاکو پېوەڼو وەهارەی، چوونکوم پېوەڼو وەهارەی گەرماو مانگەکا (تەمووز و ئاب)ی مێ سەرشەرەو تەرسەو ۋشکبییەیش چنە کریۊ.
هۆرامییەکۍ بەبۍ ئانەی پەشتیشان بە زانستێ دیاریکریای بەستېبۊ پەی پېوەڼکەرڎەی، بەڵکوم تەنیا بە ژیری و سەلېقەو وېشان کەرڎەنشان.
پېوەڼکەرڎەی بە هۊرکەندەی تۊکڵو ئا درەختیە کە گەرەکشان بېیەن پېوەڼش کەران، درزێ لابەلایەشان کەرڎەنەنە، دماتەر درزێ شاۋڵیەشان سەرو درزە لابەلاکېوە کەرڎەنەنە، جۊرە کاردێشا بەکارئاردېنە پەی هۊرکەڼەی درزەکۍ پەنەشان واتېنە (کاردەو پېوەڼکەرڎەی)، ئینجا ئا گوپکە کە جە درەختە بەردارەکەی وەرگېریان نیانشان دلۍ دوە درزەکەی و پۊژنانشارە و بەستەنشان، بە جورێ (نەی یام کندر) کە پەنەشا واتېنە (کندرو ڕافیا)ی، کە کاتو سۊزبییەو پېوەڼەکەینە مەکېشیۊن، دمای (10-15)ڕۋا کەرڎەنشاوەو پېوەڼەکە سۊز بییەن. بەشێ جە کتېبو ئاوەڎانییەکۍ هۆرامانی، نویستەی: هیدایەت گوڵپی، فاڕای پەی سەرو زوانی هۆرامی: ئەسعەد ڕەشید.[1]