دواڕۆژ، عەلی حەمە سەعید
بەهۆی هەڵەکەوتەی جوگرافی ناوچەکه و لەبارەی کەشوهەواکەی #هەنار#ی #هەڵەبجە# ناوبانگێکی باشی هەیە و لە ڕوبەڕی هەشت هەزار و 500 دۆنم زەویدا، ساڵانە نزیکی 30 هەزار تەن، لە هەشت جۆری جیاوازی هەنار بەرهەم دەهێنرێت، بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجەش ئاماژە بەوەدەکات، ئەگەر لایەنە پەیوەندیدارەکان هاوکارمان بن دەتوانین هەنار هەناردەی دەرەوە بکەین.
لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە نۆ جۆر هەنار بەرهەم دەهێنرێن کە بریتین لە جۆرەکانی (ساڵەخانی، شیرین، کەوە هەنار، مەلەسی، سورە هەنار، لاڕەشەی سازان، کاڕاڵی، بێ ناوک) بە وتەی یەکێک لە جوتیارە نمونەییەکانی ناوچەکەش لە ناو 86 وڵاتدا هەناری هەڵەبجە پلەی یەکەمی بەدەستهێناوە بەڵام گرفتمان بۆ دروست دەکرێت هەناردەی دەرەوەی بکەین.
ستار مەحمود، بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە بە دواڕۆژی ڕاگەیاند: بەهۆی ئه و کەشوهەوایەی کە هەڵەبجە هەیە و هەروەها هەڵکەوتەی شوێنی جوگرافیش کاریگەرییەکی ئەرێنییان هەبووە لەوەی کە باشترین جۆری هەنار لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە بەرهەم بهێنرێت، هەرچەندە کارامەیی و شارەزایی جوتیار و خاوەن باخەکانیش بۆخۆی هۆکارێکی ترە کە هەڵەبجەییەکان خاوەنی باشترین جۆری هەنار بن.
ئەوەشی خستەڕوو، لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە هەشت هەزار و 500 دۆنم زەوی کراوە بە باخی هەنار له و ڕوبەرەش بە تێکڕا ساڵانە 25 تا 30 هەزار تۆن لەباشترین جۆری هەنار بەرهەم دەهێنرێت کە ئەوەش ژمارەیەکی پێوانەییه و لە هیچ ناوچەیەکی تری هەرێمی کوردستان ئه و بڕە هەنارە بەرهەم ناهێنرێت، هەروەها ڕێژەکەی لەساڵێکەوە بۆ ساڵێکی تر دەگۆڕیت ئەوەش بەهۆی گۆڕانکاری لە کەشوهەوای ئه و ساڵەدا.
بەڕێوەبەری گشتی کشتوکاڵی هەڵەبجە ئەوەشی وتبۆ هەریەک دۆنم لە باخی هەنار بڕی سێ تا پێنج تۆن هەنارمان دیاریکردووە کە ساڵانە بەرهەم بهێنرێت بو جۆرەش لە ڕوبەڕی هەش هەزار و 500 دۆنم دەتوانرێت 30 هەزار تۆن هەنارمان دست بکەوێت، بۆیە ئەم بڕەش لە پێداویستی ناوچەکە زۆر زیاترە هەناردەی شارەکانی تری هەرێمی کوردستانی دەکەین و خواستێکی زۆریشی لەسەرە، بەوپێیەی چەندێتی و چۆنییەتیەوە بەباشی بەرهەم دەهێنرێت و کەمترین مادەی کیمیایی بەکاردەهێنرێت.
ئه و بەرپرسەی کشتوکاڵ لە هەڵەبجە وتیشی ئێمە چەند ساڵێکە هەوڵەکانمان چڕکردوەتەوە بۆ ئەوەی بەرهەمی هەناری هەڵەبجە هەناردەی دەرەوە بکەین، چونکە دڵنیاین کە لەدەرەوەش خواستێکی زۆری لەسەر دەبێت و دبێتە داهاتێکی باش بۆ حکومەتی هەرێم و خاوەن باخەکان، بەڵام بەداخەوە هەوڵەکانمان هیچ ئاکامێکی ئەوتۆی نەبووە، چونکە بگوێرەی یاسا هەر بەرهەمێکی کشتوکاڵی ڕەوانەی دەرەوە بکرێت دەبێت لەڕێگەی تاقیگەی ناوەندی بەغداوە پشکنین بۆ بەرهەمەکە بکرێت و ڕێژەی بەکارهێنانی ماددەی کیمیایی دیاری بکرێت، ئەوەش کارێکی ئەستەمە بۆ جوتیارو خاوەن باخەکانی هەڵەبجە.
ڕونیشیکردەوە، سەرەڕای ئەوەش گرفتێکی دیکەی گواستنەوەی هەنار ئەوەیە کە دەبێت ساردکەرەوە(بەڕاد)ی تایبەت بە هەڵگرتنی هەنار هەبێت کە لەڕێگەی وشکانی یان ئاوی هەناری تیادا بگوازرێتەوە بۆ وڵاتانی دەرەوە، بەڵام لەم ڕووەشەوە هیچ شتێکی ئەوتۆ نەکراوە بۆیە هەموو ئەمانە گرفتی دروستکردووە کە نەتوانین هەناری هەڵەبجە هەناردەی دەرەوە بکەین، بۆیە ئەگەر هاوکاریی بکرێین ئامادەین باشترین جۆری هەنار بنێرینە بازاڕەکانی وڵاتانی دەرەوە.
ئازاد محەمەد، کە یەکێک لە جوتیارە نمونەییەکانی هەڵەبجە و ساڵانە بەتەنها توانای بەرهەمهێنانی 120 تۆن هەناری هەیە بۆ دواڕۆژ، ئەوەی وت بە شێوەیەکی گشتی هەناری هەڵەبجە بۆ باشی ناوبانگی هەیە، وەک خۆم لە ساڵی 2003 هەناری هەڵەبجەم ناردووەتە وڵاتی بەریتانیا و لەناو هەناری 96 وڵاتدا یەکەم بوو هەر ئەوەش وایکرد کە لە بەریتانیاوە بڕوانامەیەکی ڕێزلێنانم پێببەخشرێت، ئەمەش دەیسەلمێنێت کە هەناری هەڵەبجە لە جیهاندا ڕکابەری نییە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ماوەی سێ ساڵە لەهەوڵی ئەوەدام هەناری هەڵەبجە هەناردەی دەرەوە بکەم، بەڵام هەرجارە و بە بیانوویەک لایەنە پەیوەندیدارەکان ئه و هەوڵەیان پەکخستووە، لەکاتێکدا دەبوو حکومەتی هەرێم و وەزارەتی کشتووکاڵ لە خەمی ئەوەدا بونایە کە دەبێت هەناری هەڵەبجە ڕەوانەی دەرەوە بکەن.
ئه و جوتیارە نمونەییەی هەڵەبجە ئەوەشی خستەڕوو، بۆ ئەمساڵ جگە له و بەرهەمەی کە خۆم هەمبووە بەرهەمی زۆرێک لە جوتیارانی سنورەکەشم کۆکردوەتەوە کە دەگاتە نزیکەی 400 تۆن هەنار، هەموو ئه و هەنارەم لەناو بەڕادێکی تایبەتدا کە خۆم دروستم کردووە هەڵی دەگرم لە وەرزە جیاوازەکاندا دەیخەمە بازاڕەوە، چونکە ناکرێت هەموو ئەم بەرهەمە لەم کاتەدا بخەینە بازاڕەوە، بۆیە دەبێت حکومەتی هەرێم و لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە پلانی پێویستیان هەبێت بۆ ئەوەی بەچەند ڕێگایەکی جیاواز سوود لە بەرهەمی هەنار وەربگیرێت بە تایبەت لەڕووی کردنەوەی کارگەی شەربەت و دروستکردنی ڕوبەهەنار و چەند بەرهەمێکی تر کە لەهەنار دروستدەکرێن.[1]
10-11-2017