ناونیشان: کورد و کوردستان لە پەیماننامەی سیڤەر
دوای جەنگی یەکەمی جیهانی و لەو کاتەی کە براوەکانی جەنگ زەوی دۆڕاوەکانی جەنگیان دابەش ئەکرد کە هەریەکە لە (عوسمانی و ئەڵمانیا و نەمسا-هەنگاریا) بوون کورد وەکو نەتەوەیەکی ژێردەستی عوسمانی نوێنەری خۆی ناردە کۆنفرانسی ئاشتی لە شاری سیڤەر بە هیوای ئەوەی کە وەکو نەتەوەکانی تری ژێردەستی عوسمانی ئەمانیش دەولەتێکی سەربەخۆیان پێبدرێت لە لایەن براوەکانی جەنگەوە، نوێنەری کورد ژەنەڕاڵ (شەریف پاشا) بوو و توانی مافەکانی کورد جێ بکاتەوە لە بەندەکانی (62 و 63 و 64) لە (پەیماننامەی سیڤەر)، کە ئەمەش لە کۆی 433 بەند لە ڕێکەوتنامەی سیڤەر 1920 تەنها 3 بەندی تایبەت بوو بە کورد و کوردستان کە ئەمەش دەقی بەندەکانە:-
پەیمانامەی سیڤەر
بەشی سێیەم
کوردستان
بەندی 62/ لیژنەیەک لە (کۆنستانتین) دادەنیشێت و پێک دێت لە سێ ئەندام کە ئەندامەکان دیاری دەکرێن لەلایەن (بەڕیتانیا، فەڕەنسا و ئیتاڵیا)، پێویستە حوکمەتەکان بەپێی ڕیزبەندی ڕەشنوسێک لە ماوەی شەش مانگدا ئامادەبکەن لە کاتی چونە بواری جێبەجێکردنی ئەم پەیمانامەیەدا بەرنامەیەکی خۆبەڕێوەبەری ناوخۆیی بۆ زۆرینەی کوردەکان لە ناوچەکانی خۆرهەڵاتی فوڕات، باشور لە باشوری سنورەکانی ئەرمینیا کە ئەمەش لەوەیە لەمەولا دیاری بکرێت، وە باکوری سنوری تورکیا لەگەڵ سوریا و میسۆپۆتامیا، وەک لە بەشی دووەم، بەندی 27 بڕگەکانی 2 و 3 پێناسە کراوە، ئەگەر نەتوانرێ بە گشتی پارێزگاری لەسەر پرسێک بکرێت، ئەوا پەسەند دەکرێت لەلایەن ئەندامانی لیژنەکە بە پلەبەندی حوکمەتەکان، پێویستە بەرنامەیەک دابنرێت تیایدا بەتەواوی پارێزگاری لە (کلد و ئاشوری) و نەتەوە و ئاینەکانی تر بکات لەو ناوچەیە، وە لەگەڵ ئەم ئامانجانەشا لیژنەیەکی تێکەڵ کە پێویستە (بەڕیتانیا، فەڕەنسا، ئیتاڵیا، ئێران، کوردەکان) نوێنەری خۆیان هەبێت و سەردانی شوێنەکان بکەن بۆ پشکنین و بڕیار بدەن چی چارەسەر بکرێت، لەکاتی ڕاستکردنەوەی سنور ئەبێ لە سنوری تورکیادا بێت لە ژێر ڕۆشنایی ئەم پەیماننامە بێت ئەو سنورەش لەگەڵ ئێراندا یەکبگرێتەوە.
بەندی 63/ حوکمەتی تورکیا ڕازیبێت بەوەی کە ڕەزامەند و جێبەجێ کاری بڕیارەکانی هەر دوو لیژنەکە کە لەبەندی 62 ئاماژەی پێکراوە لە ماوەی سێ مانگدا لە کاتی ئاگادارکردنەوەی حوکمەت.
بەندی 64/ لە ماوەی یەک ساڵدا لە کاتی چونە بواری جێبەجێکردنی ئەم ڕێکەوتنامەیە ئەوا کوردەکانی ئەو ناوچانەی کە لە بەندی 62 ئاماژەی پێکراوە ویستی خۆیان دەردەبڕن لە بەردەم (ئەنجومەنی کۆمەڵەی گەلان) بەشێوەیەک کە پیشانی بەن زۆرینەی دانیشتوانی ئەو ناوچانە ویستی ئەوەیان هەبێت کە سەربەخۆبن لە تورکیا، لە پاشاندا ئەنجومەنکە ڕەچاوی ئەوەدەکات کە ئەو خەڵکە توانای ئە جۆرە سەربەخۆییەیان هەیە، ڕاسپاردەی ئەوە دەکات کە سەربەخۆییان دابینبکرێت، تورکیا ڕازی دەبێت بە جێبەجێکردنی ڕاسپاردەکە و وە دەستبەرداری هەموو ماف و ناونیشانەکانی خۆی دەبێت لەو ناوچانەدا.
وردەکاری ئەو دەستبەرداربونەش بە ڕێکەوتنێکی جیا ئەکرێت لە نیوان تورکیا و هاوپەیماناندا.
ئەگەر کاتێک ئەم دەستبەرداربونە ڕوبدات نابێ هاوپەیمانان ناڕەزایەتی دەرببڕن بۆ ئەو کوردانەی کە خۆبەخشانە ئەچنە ناو دەوڵەتە سەربەخۆ کوردیەکەوە لەم جۆرەش ئەو کوردانەی کە دانیشتوی ئەو بەشەی کوردستانن ئەوەیکە تا ئێستا لە ژێر ویلایەتی موسڵدا بووە.
لە پاش هەستانەوەی دەوڵەتی تورکیا و ڕوخاندنی خەلافەتی عوسمانی، تورکیا وەک براوەیەک هاوپەیمانانی ناچار کرد کە (پەیمانامەی لۆزان) ببەستنو جێی (پەیمانامەی سیڤەر) بگرێتەوە، بەمەش کورد هەلی بوون بە دەوڵەتی لەدەستدا.
ئامادەکردن: ڕێکان جیهان
نەخشە: مەجید سەرتیپ[1]