=KTML_Bold=چۆن لە نۆی نیسان تێبگەین؟=KTML_End=
#ئیبراهیم مەلازادە#
دەتوانین بڵێین هەندێک داڕمان زیانبەخشن. لەوانەیە لە دوو ڕوانگەوە ڕاست بێت، ڕوانگەی یەکەم، بەو پێوەرەی کە دیکتاتۆرێکی شەکەت و ماندوو، تەنیا ویست و داخوازی ئەوەیە وازی لێ بهێنن، بمێنێتەوە. ڕوانگەی دووەمیش ئەوەیە، تا خەڵک بەئاگا دێتەوە و بزووتنەوەیەکی سیاسی “مۆدێرن”، وەکوو بەدیل بۆ ئەو سیستمە سیاسییە دەسەڵاتخوازە درووست دەکات. ئەوسا، گرنگ نییە دیکتاتۆر بەهێزە یا شەکەت و لاواز، ئەوسا جەماوەر بە ڕێبەرێتی وەها بزووتنەوەیەکی ئازادیخواز بۆ خۆی تێدەگات کە ئەو دیکتاتۆرە دەبێت بڕوات. بەدیلەکەشی ئامادە و سازە و بەدیلێکی مۆدێرن و پێشکەوتووە.
لە سەروبەندی ڕاپەڕینەکەی “ژینا” لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، برادەرێک پێی وتم ئێستا پێم خۆش نییە ڕژێمی ئاخوندەکان بڕوخێت. پێی وابوو، هێشتا نە بەدیلی ئەو ڕژێمە هەیە. بۆ ئەوەی نەتەوەکانی ئێران جارێکی دیکە دووچاری ڕژێمێکی هاوچەشن نەبنەوە و نەچنەوە ناو هەمان بۆشایی دەستەڵات، یان هەر هیچ نەبێت دوو چاوی گەڕەلاوژێ و هەمووان دژی هەمووان نەبنەوە، وەک ئەوەی لە لیبیا و سووریا و یەمەن ڕووی دا. ئەو پێی وابوو، هەموو ئەو حیزب و گرووپ و بزووتنەوانەی کە هەن، هەڵگری هیچ دونیابینییەک نین و ژیانی هاووڵاتییانی ئێران زیاتر دووچاری ماڵوێرانی و سەرگەردانی دەکەنەوە. ئەگەر ئێستا خەڵکی لەوە نەترسن لەسەر شەقام یەکێک بیانکوژێت، یاخود بە شەو دزەکان بەسەر ماڵەکانیاندا نەدەن، ئەوسا، ئەوەشی دێتە سەر.
لەڕاستیدا، ئەوە چش لەوەی کە ئێراق لە ماوەی ئەو هەشتا ساڵەی ڕابردووی پێش 2003 دا، نەتەوەکانی ئێراقی نەک هەر پێش نەخستن، بەڵکوو هەمووی سڕ کردبوون لەناو ژمارەیەک وەهمی ئایدیۆلۆجی و نەخوێندەواری و دواکەتوویی و خێڵگەرایی و ناوی گەورە و دەرگەی وێران. کاتێک #بەعس#ییەکانیش هاتنە سەر دەسەڵات، ژیانی خەڵکییان تەنگتر کرد. حیزبی بەعس بوو بە جێگرەوەی دەوڵەت و خەڵک و خوا. هەر ئەوە مابوو دیکتاتۆر داوامان لێبکات سەڵەواتی لەسەر لێبدەین. خۆ هەر واش بوو، هەر کەس ناوی بهێنابایە دەبوایە لەگەڵی بڵێن “حفظە اللە ورعاە”. بەڵام لە ئاکامدا یەک دیکتاتۆر بوو. خەڵکیش بەئازادیخواز (ئەگەر هەبووبن) و بە ڕزگاریخوازیشەوە یەک دوژمنیان هەبوو، ئەویش ئەو تاکە دیکتاتۆرە بوو، لەگەڵ دارودەستە ستەمکارەکەی.
دیکتاتۆر، سیستەمێکی سەقامگیری داهێنابوو لە ڕووی ئابووری و ئیداری و کۆمەڵایەتییەوە، بەڵام خۆی خاوەنی بوو، بەو مانایەی ئەو سیستەمە لە دەوڵەتەوە نەدەهات، بەڵکوو داڕێژەری سیاسەت و ئابووری و سیستەمە کۆمەڵایەتییەکەش لە ئەنجوومەنی سەرکردایەتی دیکتاتۆرەوە درێژ دەبووەوە، نەک لە دامەزراوەکانی دەوڵەتێکی مۆدێرن. بەو مانایەی ڕەهەندی دنیای دیکتاتۆر، ڕەهەندێکی خێڵەکی خودسەر بوو بە ماکیاجێکی مۆدێرن. بۆ کەس نەبوو بدزێت، یا گێرەشێوێنی بکات بێجگە لە خۆی و کوڕە سەرشێتەکانی و دارودەستە ڕێگەپێدراوەکەی. ئەوانەی لەو سیستەمە تاریکە تێنەگەیشتوون، خۆزگەی پێدەخوازن، چونکە هەمان ئەقڵییەت دنەی هەموو ئەوانە دەدات کە سیستەمێکی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی مۆدێرنیان نەدیوە و لێشی تێناگەن.
ئەوەی لە ئێراق لە 9 ی نیسانی 2003 ڕووی دا، ئازادبوون نەبوو، بەڵکوو ڕزگاربوون بوو لە مۆدێلێکی تاک دیکتاتۆر، بۆ مۆدێلێکی فرەدیکتاتۆر، گۆڕینەوەی دیکاتۆرێکی زەبەلاح بوو بە کۆمەڵێک وردەدیکتاتۆر. گۆڕینەوەی حزبێک بوو بە کۆمەڵێک حیزبی خورافەسازی و مەزهەبگەرای دواکەوتوو؛ گۆڕینەوەی دیوێکی شۆڤێنیستی ستەمکار بوو، بە دیوێکی مەزهەبگەرای، خورافەساز و چاوچنۆک و بە سیستەمێکی دەوڵەتی قووڵ و ناسەقامگیری درێژخایەن.
ناسیۆنالیزمی بەعس، هێندەی شۆڤێنیست بوو، هێندەش هەڵگری هەندێک خەسڵەتی مۆدێرنێتە بوو. یەکێک لەو خەسڵەتانە ئیداری و ڕێکخراوەیی لە خێر و شەڕدا. ڕێکخراوەیی لە پاکوخاوێنی شارەکان و ڕێکخراوەیی لە سوپا و پۆلیس و بەڕێوەبردندا، لە بەرانبەریشدا ڕێکخراوەیی لە قەڵاچۆکردن و جینۆسایدی نەتەوەیەکی وەکوو کورد، سەرکوتکردنی هاووڵاتییانی خۆشی، لە ڕێی سوودوەرگرتن لە ئامرازەکانی دەوڵەت و لەو خەسڵەتە گرنگەی کە پێی دەڵێن ڕێکخراوەیی و ئیدارە.
ناسیۆنالیستە ئیسلامیستەکان کە هاتن، بەدیلی شۆڤێنیزمی بەعس نەبوون، بەڵکوو دیوی دووەمی بەعس بوون، درێژکراوەیەکی شێواوی ناڕێکخراوی ناهەشی بێ بەرنامە بوون. بە هیچ جۆرە سیستەمێکی هاوچەرخ ئاشنا نەبوون. چاویان لە دەستی بابەگەورەی ئەمریکی بوو، بە فەزڵ و نیعمەتی خۆی، ئامۆژگارییەکییان بکات و دەستیان بگرێت بەرەو ئاییندەیەکی جیاواز، بەڵام نەیاندەزانی ئەو ئاییندەیە چییە و چۆن دەبێت!
ئەمریکا، دەتوانێت دەستی مرۆڤێکی عاقڵ بگرێت تا سنوورێک، لەوێ بۆ خۆی دەزانێت بۆ کوێ بڕوات، بەڵام دەستی مرۆڤێکی گەمژە و نەخۆش ناگیرێت، چونکە نە بەرژەوەندی وڵات و نە بەرژەوەندی خەڵکەکەی دەزانێت، لە کوێ بەرەڵای بکات، دەچێتەوە سەر هەمان ئاخووڕی بەعسییەکان.
داکانە بەرازە ستەمکارەکە ڕۆیشت، بەڵام بێچووە پەروەردەنەکراوەکانی دە ورد و درشتی ئەو وڵاتە بەربوون. نەک هەر ڕۆڵەی مۆدێرنێتە نەبوون، بەڵکوو بوون بە دوژمنی سەرسەختی سیستەمێکی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی مۆدێرن. ئەو نوخبە سیاسییە دەستەڵاتدارەی ئەو سەردەمە، تا ئەوڕۆشی لەگەڵدا بێت؛ کاتێک یادی 21 ساڵەی داڕمانی گەورە دیکتاتۆر دەکەینەوە، دەبینین نوخبەیەکی بێ ناسنامە و بێ کلتور و بێ کەسایەتی، لەژێر هەژموونی دەوڵەتێکی دراوسێدا، قەپاڵ لە منداڵی خۆشی دەگرێت. دۆخێکیی سیاسیی میلیشیایی میلیتاریزەی وەهایان درووستکردووە، ئاییندەی ئەو وڵاتەیان خسووەتە سەر لەپی عیفریت. ئەگەر پێشتر زیاتر لە چل ساڵ لەناو خوڕافەی ناسیۆنالیزمی عەرەبیدا هاواریان دەکرد، فەلەستین، ئەوڕۆ لەناو خورافەی “یا مەهدی” هاواری فەلەستین دەکەن. ئەنجامەکەش یەک شتە، داڕمانی دەوڵەوت و نەتەوەکانی ناو ئەو وڵاتە.
بەو مانایەش، ئەگەر دیکتاتۆر بمابوایە، لەوانەبوو ئۆپۆزسیۆنێکی نیشتمانی مۆدێرن لەناوخۆی وڵات درووست ببوایە، کە باوەڕی بە دیموکراسییەت و سێکولاریزم و مافەکانی مرۆڤ هەبوایە و وڵاتی بەرەو سەقامگیری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی ببردبایە. داوای بووردنی لە خەڵکی کوردستان بکردبوایە لەپای ئەو کۆمەڵکوژی و جینۆسایدەی کە دەوڵەتی ئێراق دژ بە خەڵکی کوردستان ئەنجامی دا. هەموو پابەندبوونە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیشی بەرانبەر کوردستان و ئێراق ئەنجام بدابوایە.
ئایا، لە داهاتوودا وەها بزووتنەوەیەک بۆ ڕزگارکردنی ئەو نەتەوانەی ئێراق درووست دەبێت، کە سیستەمێکی مۆدێرن لە ئێراق بوونیات بنێت؟ تا ئێستا، لەسایەی ئەو سیستەم و ئاڕاستە ناهەش و چەواشەکارییە میلیشیاییە نادرووستەی کە هەیە، هیچ ئاسۆیەکیش بەو ئاڕاستەیە نابیندرێت. [1]