=KTML_Bold=فەلسەفەی خۆشەویستی بۆ خاک و نیشتمانسازی=KTML_End=
#سامان سۆرانی#
لە فەلسەفەدا چەمکی نیشتمان بریتیە لە شوێن و بارەگای نیشتەجێبوونی مرۆڤ، ئەمەش گرێدراوە بە هەستی ئینتیمای مرۆڤ، تەنانەت ئەگەر مرۆڤ لەو شوێنەش لەدایک نەبووبێت.
لە زماندا دەوترێ نیشتمانی خەڵک خودی خەڵکەکەیە، واتە جێگیربوونیانە، پاش گەشتکردنیان. بەو شێوەیە چەمکی نیشتمان یەکێکە لەو چەمکانەی، دوو رەهەندی هەیە: رەهەندی یەکەم، رەهەندێکی ماددیە و گرێدراوە بە ژیان لە شوێنێکی دیاریکراو. رەهەندی دووەم، بەستراوەتەوە بە ویژدان و هەست و سۆزی مرۆڤ بۆ خاکەکەی.
لێرەدا بۆمان دەردەکەوێ، چۆن دەکرێ لە رووی فەلسەفییەوە لەناو چەند دەقی جیاجیا مامەڵە لەگەڵ چەمکی نیشتمان بکەین. بەو پێیە لە فەلسەفەی سیاسیدا کار بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگەی شار کراوە، لە رێگەی ئەوەشەوە مرۆڤ بەرەو ژیانێکی سەقامگیر هەنگاوی ناوە. پێویستبوونی مرۆڤ بە نیشتمان زەروورەتی هەبوونی دەسەڵاتێکی سیاسی دەخوڵقێنێ، کە حوکمی مرۆڤەکان بکات و کاروبارەکانیان راپەڕێنێت. ئەوەش بووە بە مایەی درووستبوونی گرێبەستی کۆمەڵایەتی و گرێدراوە بە چەمکەکانی تر، بۆ نموونە چەمکی هاووڵاتیبوون.
چونکە ئینتیما بۆ نیشتمان دەچێتە ناو خانەی هەست و سۆزەوە، دەبینین لە فەلسەفەی ئەخلاقدا نیشتمان چووەتە ناو خانەی بەهاکان و لێکۆڵینەوەی لەسەر کراوە، ئەوەی پێی دەوترێت زانستی بەهاکان (Axiologie) .
ئەگەر چی لە رووی فەلسەفییەوە نیشتمانپەروەری ئاڵۆزترین چەمکە، دەبینین لەناو سیاسەت و ئایدیۆلۆژیادا نیشتمانپەروەری یەکێکە لەو چەمکە نیشتمانیانەی، کە زیاتر باوە، هەرچەند ئەوەش بابەتێکە ناکرێ پێوانە بکرێت.
کاتێ دەتوانین دوا قسەی خۆمان لەسەر ئەو چەمکانە بکەین، کە گرێدراون بە هەستەکان و بە دڵسۆزی، ئەگەر ئەو چەمکانە ببن بە کردار و ئێمەش بە کردەیی بیانبینین.
ئەو کاتە دەتوانین بڵێین فڵان کەس بەڕاستی نیشتمانپەروەرە و فیسارکەس خاکی خۆی خۆش دەوێت و خۆی گرێداوە بە چارەنووسی نیشتمانەکەی و بە پیرۆزییەوە دەڕوانێتە بەرژەوەندییە باڵاکانی و ئامادەیە لە پێناویدا گیان و ماڵی بکات بە قوربانی.
چەمکی هاووڵاتیبوون لە فەلسەفەدا بریتیە لەو پەیوەندییەی، کە بە پێی سیستەمی سیاسی و کۆمەڵایەتی، تاک بە نیشتمانەوە گرێ دەدات و دیالکتیکی ماف و ئەرک لە نێوانیاندا درووست دەکات.
هاووڵاتیبوون لەناو چەمکەکانی دەوڵەتی هاوچەرخدا بریتیە لە پێدانی هەموو مافێ بە تاک، چونکە ئەو هاووڵاتیە لە وڵاتێکی دیاریکراو هەڵگری رەگەزنامەی ئەو وڵاتەیە و دیارترین مافیش بریتیە لە مافی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوری.
وەکو هاووڵاتییەک تاک بۆی هەیە بەشداربێت لە هەموو ئەو بابەتانەی، کە پەیوەستن بە نیشتمانەکەی، بۆیە دەبێت تاک پابەندی یاساکان بێت و پێشێلیان نەکات.
دیارە مرۆڤ پێویستی بەوە هەیە باس لە رەوشتە باشەکانی نیشتمانی خۆی بکات و ئەو رەوشتە باشانە ببن بە بەشێ لە داستانێکی گشتگیر و پەیوەست بن بە رابردوو و بە ئایندەیەک، دوور لە خەمی تەسکی ژیانی تاکەکەسی و کێشەکانی ژیان، جگە لە قسەکردنیش سەبارەت بە هەل و مەرجی کۆمەڵایەتی و سیاسی، کە کاریگەرییان هەیە لەسەر کەمکردنەوەی هەڵقوڵانی نیشتمانپەروەری و نیشتمانسازی.
فەلسەفەی شتێک بریتیە لە خودی ئەو شتە و مەبەستی هەبوونی ئەو شتەیە، واتە فەلسەفەی شتێک گەڕانە بە دوای بوون و هۆکار و کاریگەری ئەو شتە.
لەبەر ئەوەی نیشتمان ئایندەیە و ئینتیما، وەکو پەیوەستبوونێکی رۆحی و مەعنەوی بە نەتەوەو نیشتیمانەوە، ئەو هەستە نەگۆڕەیە، فاکتەرێکە لە فاکتەرەکانی بونیادنانی کۆمەڵگە.
کەواتە ئینتمای مرۆڤ بۆ کۆمەڵگە هاندەر دەبێت، کە مرۆڤ کۆمەڵگەکەی بپارێزێ و بەردەوام خەمخۆری پەرەپێدان و گەشەسەندنی بێت.
هەرێمی کوردستان، کە لەسایەی سەرکردایەتی حەکیمانەی کوردستان وئیدارەدانی سەرکەوتووانەی حکومەت پەرەی سەندووە و بەردەوام گەشە دەکات. کوردستان لانەی باب و باپیرانمانە و ئینتما بۆ ئەم نیشتمانە تەنها دروشمێک نیە، هەڵکرێ، بەڵکو مێژوو و شارستانیەت و قووڵییە و کۆگایەکی کەلتووری و کۆمەڵایەتیە بۆ بەهاکان.
کاتێ کار لەسەر پاراستنی ئینتیمای خۆم بۆ نیشتمان و خاکەکەم دەکەم، دەتوانم چەمک و مانای نیشتمانپەروەری دەستەبەر بکەم، کە لە هەمان کاتدا گرێدراوە بە دەستەبەرکردنی چەمکی هاووڵاتیبوون.
ئەمەش ئاماژەیەکە بۆ سەرجەم ئەو پرنسیپ و ماف و ئەرکانەی، کە هاووڵاتی هەرێمی کوردستان جیا دەکاتەوە لە هاووڵاتیانی شوێنەکانی تر.
هەرێمی کوردستان بەشێکە لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی، بۆیە پێویستە لەسەر دەسەڵاتی هەرێم بەمەبەستی بەهێزکردنی ئینتیمای هاووڵاتیانی کوردستان بەردەوام بێت لەسەر جێ بەجێکردنی دادپەروەری و یەکسانی و نەهێشتنی جیاکاری و کاربکات بۆ بەهێزکردنی شەفافیەت و دەستپاکی و زامنکردنی ئەوەی، هەموو هاووڵاتییەک بتوانێت مافە رەواکانی پەیڕەو بکات.
یەکیکی تر لە دیاردەکانی ئینتیمای نیشتمانی بریتیە لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری هەرێم و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دارایی و ئیداری و ئەخلاقی و پاراستنی ئازادی بیروڕا و دەستەبەرکردنی ئاسایشی هزری و پاراستنی یەکگرتوویی و یەکڕیزی کۆمەڵگە.
کەواتە نیشتمان وەکو کەرەستەیەکی سەرەکی و پێویست بۆ ژیانی مرۆڤ، کەرەستەیەکی شارستانی بەردەوامە.
مانا و ئاسۆی نیشتمان کامڵ نابێت، ئەگەر هاووڵاتی بوونی نەبێت. مەبەستمان ئەو هاووڵاتییەیە، کە کار بۆ قووڵترکردنی بوون و ئەزموونی مرۆڤایەتی دەکات.
ئینتیما بۆ نیشتمان پابەندبوون و بەرپرسیارێتییە، دەستکەوتێکی بەردەوامە لە زۆرێ لە بوارەکان، بەمەبەستی پەیوەستکردنی دەستکەوتەکانی رابووردوو بە دەستکەوتەکانی ئێستا، تا دەگاتە ئایندی نیشتمانی نوێ، کە تیایدا هەموو رۆڵەکانی نیشتمان بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ دەگرن و رۆڵ دەگێڕن و ئەرک و مافەکانیان پەیڕەو دەکەن.
گەلی کوردستان لە خەباتی دوور و درێژی خۆیدا پێویستی بە وەرچەرخانێکی جۆری و مێژوویی هەیە، تا بتوانێ وەڵامێکی کارا بداتەوە بە ئاڵنگارییەکان.
دەتوانین بە راشکاوی بڵێین، گەلی کوردستان پێویستی بەوە هەیە، زیندوویی هزری خۆی مومارەسە بکات و خۆی لە ئاڵۆزی و حەساسییەتی حزبی و هەوەسی شەڕخوازی و کاڵفامی رۆشنبیریی و ئەو پەتایانە بەدوور بگرێت، کە رێگرن لەبەردەم پرۆژەکانی پێشەکەوتن و خۆشگوزەرانی، یان لە حزووری دادپەروەری و بەشداریکردن لە بڕیارە چارەنوس سازەکان.
ئاشکرایە، کەوا کۆمەڵەکانی مرۆڤایەتی لەگەڵ یەکتر خاڵی هاوبەشیان هەیە و کار بۆ داڕشتنی چەمکی نیشتمانی خۆیان دەکەن و بەکرداری لە بوارە جیاجیاکان دەتوانن بەردەوام شوێنەوارە راستەقینەکانی نیشتمان پێکبهێنن.
شانازیکردنی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان بە ئینتیمایان بۆ خاک و نیشتمان لە دەستکەوتەکانی نەتەوەی کوردستانەوە سەرچاوەی گرتووە، و واقیعی هاووڵاتیبوون لە ژیانیان رەنگی داوەتەوە.
ئینتیما بۆ کوردستان و شانازیکردن بە قارەمانێتی پێشمەرگە، پەروەردەیەکە لەناو خانەوادە دەچێنرێ و بەروبوومی لە بوارە جیاجیاکانی ژیان پێ دەگات.
بۆیە پێویستە پێوەرەکانی ئینتیما لەسەرجەم قۆناغەکانی خوێندن گەڵاڵە بێت و بەو شێوەیە تاک هەست بە بەرپرسیارێتی پاراستن و بەرگری کردن لە نیشتمان دەکات.
ئەرکی میدیاکانی کوردستان و ماڵپەڕەکانی ئینتەرنێت و پۆرتاڵەکانی گەیاندن و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانە ئینتیما بۆ خاک و خۆشەویستی نیشتمان لە ناو لاوان بەهێز بکات.
پەروەردەی تەندروست بنەمای سەرەکییە بۆ پەرەپێدانی مرۆڤ و پێشکەوتنی مرۆڤ لە رووی هزری و کۆمەڵایەتی و سیاسییەوە.
کۆمەڵگەی کوردستانی پێویستی بە بەرنامەی کار و نمایشکردنی راستییە کۆمەڵایەتییەکان هەیە، تا بەشداربن لە پەرەپێدانی چەمکی ئینتیمای نیشتمانی.
دواجار کوردستان نیشتمانە و روحی کوردستان تێکەڵبووە بە خۆشەویستی خاک و مرۆڤ. کوردستان دڵێکی گەورەیە بۆ هەموو نەوەکانی.
ئەو کەسەی ئینتیمای بۆ ئەم نیشتمانە هەیە، پێویستە لەسەری رێز و خۆشەویستی دەربڕی بۆ نیشتمان و هاووڵاتیبوون.
هەرێمی کوردستان خاوەندی توانایەکی زۆری مرۆییە و لە سەرچاوەی سروشتی کەم کورتی نیە، بۆیە پێویستە لەسەرمان پێکەوە کار بۆ درووستکردن وپەرەپێدانی ئێستامان بکەین و بە خەبات و بونیادنان زاڵبین بەسەر کێشمەکێش و ئالنگارییەکانی بەردەممان، تا پێکەوە بگەین بە سێکوچکەی بەهاکان، کە بریتیە لە (دادپەروەری و ئازادی و یەکسانی)، ئەم سێکوچکەیە مانایەکی راستەقینە بە چەمکی هاووڵاتیبوون دەدات. [1]
=KTML_Bold=تێبینی: ئەم بابەتە بە ڕێنووسی سەرچاوەی ئاماژە پێکراو نووسراوە، کوردیپێدیا هیچ دەستکارییەکی نەکردووە!=KTML_End=