شفقنا-العربی الجدید می‌نویسد: با فرا رسیدن نود و نهمین سالگرد امضای توافق لوزان میان دولت آنکارا و متفقین (پس از جنگ جهانی دوم) در 24-07-1923 میلادی، بار دیگر گفت‌وگو و جدال درباره این توافق شکل گرفته و اینکه #توافق لوزان# پیروزی دیپلماتیکی برای «مصطفی کمال آتاتورک» و همراهان وی بوده و منجر به تاسیس جمهوری نوین ترکیه شد یا شکستی بود که موجب از دست رفتن اراضی بسیاری از آن شد؟
به گزارش سرویس ترجمه شفقنا به نقل از العربی الجدید، هر سال با فرا رسیدن زمان امضای این توافق، ادعاهایی درباره حاکمیت ترکیه بر تنگه‌های دریایی، حفاری و استخراج نفت و رابطه توافق لوزان با سال 2023 میلادی به عنوان یکصد سالگی امضای توافق و زمان انقضای آن مطرح می‌شود.
«رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه به مناسبت نود و نهمین سالگرد امضای توافق صلح لوزان در پیامی گفت: ترکیه به تقویت جایگاه تاثیرگذار خود در مسائل منطقه‌ای و جهانی و حرکت با گام‌های ثابت به سمت سال 2023 میلادی ادامه خواهد داد.
مهمترین بندهای توافق لوزان میان ترکیه و کشورهای اروپایی
در پی ورود تُرک‌ها به جنگ‌های آزادسازی جغرافیای کنونی ترکیه در سال‌های 1919 تا 1922 میلادی، توافق لوزان در 24 -07- 1923 در شهر لوزان سوئیس میان نمایندگان مجلس ملت کبیر ترکیه از یک سو و بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، یونان، رومانی، بلغارستان، پرتغال، بلژیک و یوگسلاوی به امضا رسید.
هئیتی به ریاست «عصمت اینونو» و با حضور دکتر رضا نوربی و حسن ساکا به نمایندگی از ترکیه در این مذاکرات حضور داشتند.
آتاترک در کتاب نطق درباره توافقنامه صلح لوزان گفته بود: «این توافقنامه به مثابه دفع سوء‌قصد علیه ملت ترک است که از قرن‌ها پیش برای نابودی این ملت تدارک دیده شده و با عهدنامه سور کامل شده بود.»
این توافق از 143 بند و 4 فصل تشکیل شده است و در 23 -08- 1923 میلادی پس از تایید پارلمان ترکیه وارد فاز اجرایی شد و به موجب آن، مصطفی کمال آتاتورک تاسیس جمهوری نوین ترکیه را در 29 اکتبر همان سال اعلام کرد.
بر اساس گزارش‌‌های ترکیه، در بندهای این توافق به استقلال و تعیین مرزهای ترکیه و نیز حمایت از اقلیت‌های مسیحی یونانی اردتودکس در ترکیه در مقابل حمایت از اقلیت مسلمان در یونان، تنظیم وضعیت بین‌المللی جدید ترکیه، ساماندهی روابط آن با کشورهای پیروز جنگ و ترسیم جغرافیای سیاسی ترکیه نوین و تعیین مرزها با یونان و بلغارستان پرداخته شده است.
ترکیه همچنین طبق توافق لوزان علاوه برخورداری از حق بکارگیری تنگه‌های دریایی این کشور به وقت جنگ و صلح به صورت قطعی از هر گونه ادعا درخصوص حقوق سیاسی و مالی و حاکمیتی بر شام، عراق، مصر، سودان، لیبی و قبرس صرف‌نظر کرد.
این توافقنامه همچنین حاکمیت و استقلال بین المللی ترکیه را تضمین و احکام معاهده سور که امپراتوری عثمانی در 10 -08- 1920 میلادی امضا کرده بود، ابطال شد.
بر این اساس، تعیین مرز عراق نیز به نتیجه گفت‌وگویی بین مجلس ترکیه و انگلستان در آینده موکول شد. مرز یونان نیز همانند توافقنامه مولداوی پذیرفته شد ولی یونان منطقه قاراآغاج را به عنوان غرامت جنگی به ترکیه واگذار کرد.
مهمترین شایعات درباره توافق لوزان
هر سال با فراسیدن سالگرد امضای توافق لوزان، بگومگوهایی درباره ادعاهای متعدد درخصوص این توافق مطرح می‌شود که مهمترین آن، انقضای توافق پس از گذشت 100 سال است اما واقعیت آن است که با خواندن متن کامل توافق می‌توان مشاهده کرد در آن هیچ بندی که تاریخ انقضایی ذکر شده باشد، دیده نمی شود.
در همین رابطه، «حمزه تکین»، سردبیر خبرگزاری «اخبار ترکیه» به العربی الجدید گفت: علیرغم اینکه هیچ بندی در توافق لوزان درباره تاریخ اتمام آن وجود ندارد اما اقدامات غیر قانونی طرف یعنی و نقض نص توافق به ویژه در زمینه مسلح کردن جزایر دریای اژه، تهدیدکننده این توافق است و ترکیه باید در صدمین سالگرد امضای توافق لوزان تحرکاتی را برای حمایت از مرزها، منافع و امنیت ملی خود به دور از این توافقنامه آغاز کند.
همچنین ادعا می‌شود توافق لوزان هرگونه حفاری نفت و گاز ترکیه در اراضی خود یا آب‌های منطقه‌ای را به مدت 100 سال ممنوع کرده است و به همین خاطر، ترکیه اکتشافات نفتی در استان‌های شرقی را عیلرغم اینکه در مناطق نزدیک بدان و در کشورهای مجاور نفت کشف شده، اعلام نکرده است. اما این موضوع در توافقنامه ذکر نشده است و ترکیه سال‌هاست که در اراضی و آب‌های منطقه‌ای خود دست به حفاری می‌زند و هیچ کشوری بدان اعتراض نکرده است.
علاوه بر این، درخصوص حاکمیت ترکیه بر تنگه‌های دریایی این کشور در بسفر و داردانل ادعاهایی مطرح شده است و ترکیه بر این اساس حق دریافت عوارض عبور و مرور از کشتی‌ها را ندارد ولی در واقع این موضوع در متن توافقنامه و نه پیوست آن ذکر نشده است. مسئله تنگه‌ها، یکی از موضوعات مورد بحث در لوزان بود که با کنوانسیون تنگه مونتره که در تاریخ 20 -07- 1936 به امضا رسید، حل شد.
در همین ارتباط، تکین اظهار داشت آنکارا حاکمیت ناقصی بر تنگه‌ها به خصوص در عوارض گمرکی و عبور برخی کشتی‌های نظامی دارد و در صورتی که پروژه کانال استانبول به اتمام برسد، ترکیه می‌تواند حاکمیت کامل خود را اعمال کرده و منافع اقتصادی کلانی به دست آورد لذا شاهد هجمه پررنگ به این پروژه هستیم.
سردبیر خبرگزاری اخبار ترکیه تصریح کرد: توافق لوزان مثل هر توافقی دارای نکات مثبت و منفی است، طبق این توافق، مرزهای جغرافیایی ترکیه نویت تحکیم و بقای جمهوریت تضمین شد اما در پی این توافق، ترکیه از ارث امپراتوری عثمانی صرف نظر کرد.
توافق لوزان؛ پیروزی یا شکست؟
اردوغان در سال 2016 میلادی در نشست با دهیاران ضمن انتقاد از توافق لوزان گفته بود: «برخی تلاش می‌کنند توافق لوزان را به عنوان یک پیروزی نشان دهند، به دریای اژه نگاه کنید، نیمی از جزایرمان را در توافق لوزان به یونان واگذار کردیم، آیا این پیروزی است؟ این جزایر، مِلک ماست، در آن مساجد و عبادتگاه داریم همچنین طبق این توافق، ما در منطقه اقتصادی خود محصور شده‌ایم، آیا هنوز این توافق را به شکل صحیح درک نمی‌کنیم، این چه توافقی است که حق و حقوق خود را طی آن از دست دادیم؟
در مقابل، «نورتان چتین»، مدیر مرکز اصول آتاتورک وابسته به دانشگاه تراکیا اظهار داشت: توافق لوزان به مثابه سند به رسمیت شناخته شدن حاکمیت و استقلال ترکیه بود که از دل مبارزات ملی به دست آمد.
چتین با تاکید بر لزوم ارزیابی بندها و جزئیات توافق لوزان طبق شرایط و معادلات آن دوره و درک صحیح آن گفت: بر این اساس، توافق مذکور طبق شرایط آن مقطع تاریخی یک موفقیت بزرگ برای ترکیه به شمار می رود.
از سوی دیگر، «مصطفی ارمغان»، مورخ ترکیه‌ای با «شکست آشکار» خواندن توافق لوزان گفت: میثاق ملی اهداف اساسی هیات مذاکره‌کننده را در مذاکرات تعیین کرده بود، جزایر اژه، اقلیم غرب تراکیا، قبرس و باتومی در گرجستان بخشی از اهداف میثاق ملی بود اما در سینی طلایی به طرف دیگر تسلیم شد.
ارمغان افزود: ملت ترکیه شهدای بسیاری در جنگ آزادسازی تقدیم کرد اما این خون‌ها در مذاکرات به هدر رفت به ویژه که طرف ترکیه‌ای اقلیم تراکیه غربی را که دارای اکثریت شهروندان ترک‌تبار است به یونانی‌ها تحویل داد، به هیچ عنوان نمی‌توان این امتیازدهی بی مورد را توضیح داد.
بازبینی توافق لوزان
اردوغان در سال 2017 میلادی در کنفرانس مطبوعاتی با همتای یونانی خود خواستار بازبینی در توافق لوزان شد که نخستین مورد طی 65 سال گذشته به شمار می رود، وی تاکید کرد: این توافقنامه به شکل عادلانه مرزهای ترکیه و یونان را ترسیم نکرده است باید آن را بازبینی کرد اما طرف یونانی تاکید کرد که توافق لوزان خالی از عیب و غیر قابل مذاکرات مجدد است.
در همین رابطه، «متیو رای»، پژوهشگر فرانسوی و متخصص تاریخ خاورمیانه درباره احتمال تغییرات در بندهای توافق لوزان گفت: علیرغم اینکه شرایط تاریخی و سیاسی دستخوش تغییر شده است اما بازبینی توافقات قدیمی امری دشوار است.
وی گفت: درخصوص ترسیم مرزها در توافق لوزان باید بگوییم که کسب اراضی جدید توسط ترکیه و یا از دست دادن اراضی کنونی تقریبا امری غیر قابل امکان است.
این گزارش را در العربی الجدید ببینید.
انتهای پیام.[1]