دیدار، نیوار محەمەد سەلیم
محەمەد محسن، نڤیسکارێ وارێ سینەمایێ، د دیدارەکێ دا بۆ ڕۆژناما ئەڤرۆ بەحس ل ڕەوشا سینەمایێ ل پارێزگەها دهۆکێ دکەت و ددەتە زانین ژی کو پشتەڤانیا ڕەوشا سینەمایێ ب تنێ ل سەر دەزگەهێن ڕاگەهاندنێ دبێژن و ب کریار چو بۆ ناهێتە کرن.ئاماژە ب وێ چەندێ ژی دکەت و فلمە فیستڤالا دهۆک یا نێڤدەولەتی بوویە دەرگەهەک بۆ دەرکەفتنا هژمارەکا ئەکتەر و سینەماکار و دەرهێنەر و کەسانێن باش. نەڤەشارت ژی کو هندی کەسانێن سەرمایەدار و گەنجێن خوەبەخش و حەز ژێکەرێن وارێ سینەمایێ هەبن مەترسیا گرتنێ ل سەر فلمە فیستڤالا دهۆک یا نێڤدەولەتی نابیت.
ئەڤرۆ: تو ڕەوشا سینەمایێ چاوان د هەلسەنگینی؟
محەمەد محسن: دەستپێکا سینەمایێ ب ڕەنگەکێ گشتی ل پشتی سەرهلدانێ بوویە. گەلەک یا لاواز بوو و چو بەرنامێن ڤەخواندی نەبوون دا کو بەر ب پێش بچیت، بەلێ د سەر وێ چەندێ ژی ڕا ژ گەلەک وەلاتێن ژنوو ڕزگاربووین باشتر بوو.
ل کوردستانێ دەستپێکەک یا هەیی هندەک کەسێن گەنج و ئەکادیمی و خودان حەز و هندەک سەرمایەدارێن حەز ژ نەتەوا خوە دکەن و سەنگا سینەمایێ دزانن خوە هاڤێتیە د ڤی واری دا و کار دکەن و پشتەڤانیا ڤی کەرتی دهێتە کرن. نها هندەک فلم دهێنە چێکرن چو ب پشتەڤانیا دەرهێنەرێن ناڤخۆ یان ژی یێن ژ دەرڤە یێن کورد. پێنگاڤێن ئێکێ یێن پشتەڤانیکرن و پێشخستنا سینەمایێ یێن دەستپێکرین و شەمەندەفرا سینەما کوردی یا ب ڕێ کەفتی.
ئەز ژی ئێک ژ پشتەڤان و کاراکتەرێن سینەما کوردی بوویمە هەر ژ سالا 2003ێ و هەتا نها ژ بەر حەزا من یا زێدە بۆ ڤی کاری و ب تایبەت بۆ نڤسینا چیرۆکێن شانۆیێ و سینەمایێ. ل کوردستانێ ب خوە ژی حەزا سینەمایێ هەر ژ کەڤن دا هەبوویە. هەکە بیرا کەسانێن مەزن بهێتە ڤە شەڤانێن گوندان چو هەلکەفتەک بایە یان ژی بێ هەلکەفت دا هندەک کەس کۆم بن و دا حاکمەکی و هندەک زێرەڤانان چێکەن و چن هندەک کەسان سزا دەن پشتی هندەک تۆمەتێن ژ قەستا بۆ دروست دکرن وەکو شانۆ و پاران ژێ وەرگرن و ب وان پاران دا چن گیانەوەرەکی پێ کرن و ڤەکوژن و پێکڤە خۆن، خوەشی ژ هندێ دبرن. د ناڤ شورەشێن کوردی ژی دا، سەرەرایی وان هەموو دەردەسەریێن ب سەرێ مللەتی و پێشمەرگەیی هاتی، شانۆ ل سەر ڕەوشا ژنێ و بن دەستیا وێ و یێن سیاسی و ل سەر نەورۆزێ ژی دهاتنە چێکرن. ل وی دەمی من و محسن قوچانی پێکڤە ئه و کار دکر. ژ بەر نەبوونا کچان ژی گەلەک جاران کوڕ ب وی ڕۆلی ڕابوویە.
ل پشتی سەرهلدانێ و دروستبوونا حوکمەت و پەرلەمانی دلخۆش بووین، پتر گرنگی ب سینەمایێ بهێتە دان، بەلێ ل گەل ڕێزێن من بۆ بەرپرسێن مە یێن خودان دەستەلات هێژ سەنگا سینەمایێ نزانن کو سینەما بۆ نەتەوان گەلەک و گەلەک یا گرنگە.
هەکە بەرپرسەکێ مە یێ ل چ پلە بیت سمینارەکێ ل جهەکی ب گێریت ل ناڤخۆ یان ژ دەرڤەیی وەلاتی دبیت ژمارەکا زۆر یا کەسان نەچن گوهداریا وی بکەن یان هەتا جهێ ئامادەبوونا گەلەک کەسان نابیت وێ نامێ بگەهینیت، بەلێ ب ڕێیا سینەمایێ دشیان دایە نامێن گەلەک و گەلەک مەزن بگەهیننە ڕێژەکا زێدە یا مرۆڤان. هەکە بابەتێ ئەنفالان بکەینە نمونە چەندین فلم و چیرۆک و سیناریۆ و پرتووک دێ ل سەر هێنە چێکرن و ب ملیۆنان مرۆڤ ل دنیایێ دێ تەماشە کەن و سەرنجا وان بۆ مە ڕاکێشیت دا دووبارە ئەنفال ل سەر مە ڕانەبن و حەشەد شەعبی هێرشی مە نەکەتەڤە، سینەما دێ شێت ڤی کاری کەت. مەرەم ئه و نینە ژی کو پارە نەهاتینە مەزاختن، بەلکو ب بۆچوونا من ب دروستی نەهاتینە مەزاختن. بۆ نمۆنە وەزیرێ ڕەوشەنبیری پۆستەکێ سیاسی یە، کەسەکێ سیاسی دهێتە هەلبژارتن، بەلێ هەکە ئەڤ کەسێ سیاسی دلسوژێ نەتەوا خوە بیت دێ کەسەکێ شارەزا د هەموو بیاڤێن سینەمایێ دا وەکو شیرەتکار ل دەف خوە دەتە کاری دا ل دەمێ فایلێن چیرۆکێن چیرۆکنڤیسێن وەکو مە دچنە دەف ل سەر نیاتێ نیاسینێ یان یێ حزباتیێ هەلنەبژێریت، وان هەلبژێریت یێن دێ پتر شێن خزمەتا نەتەوا کوردی و کوردستانێ کەن. ل هەموو دنیایێ سینەمایێ ب کار دئینن بۆ ب هێزبوونا لوبیا نەتەوی. ل وەلاتێن بیانی ب بەرنامی ڤان کاران دکەن تورکیا د چێکرنا فلمێ دولا گورگا یان ئەرتۆگۆل یان ئیرانێ ل دەمێ ئه و فلمێ ل سەر داعش چێکری. چ تشتێ د بەرژەوەندا وەلاتێن وان دا بیت وێ دکەن هەکە تەماشەی فلمێ ئەرتۆگۆل بکەین چەندین دیمەنێن مرۆڤاتی یێن وەسان یێن کرینە تێدا چو کەسێ ببینیت دێ بێژیت کەس وەکو تورکان نینە و جارەکێ دویان ئەڤ دیمەنە دهێنە باوەرکرن. ل ئیرانێ هەر وەسا هەکە تەماشەی فلمی بکەیی دێ بینی هەکە ئیران نەبایە دا هەولێر کەڤیت د ڕاستی چو تشتێ وەسان نەبوو و ئه و چەکێ ئیرانێ دایە پێشمەرگەیی ژی هەموو یێ ژ کار کەفتی بوو هەکە پێشمەرگە نەکوشت بیت ڕزگار نەکریە. ئه و دەما دچن وی فلمی وەردگێرنە سەر چەندین زمانان و خەلک دێ وەسان تێ گەهیت کوردان چو نەکرینە و هەموو وان یا کری، ڕاستە هەڤپەیمانان ل ئەسمانی هاریکاری یا کری، بەلێ شەرێ سەر ئەدی پێشمەرگەیی یێ کری و ب هزاران شەهید و دەه هزار بریندار یێن داین.
ژ لایەکێ دی ڤە ژی پێدڤیە پەرلەمانێ کوردستانێ هندەک پرۆژێن قانوونان ل سەر پشتەڤانیکرنا هۆنەری و سینەمایێ دەربکەت دا کو پشتەڤانیا ڤی واری بهێتە کرن. ب دەهان کەنالێن تلەڤزیۆنێ یێ هەیین؛ هەکە بەرێ خوە بدەینی زنجیرێن تورکی و فارسی و عەرەبی و مەکسیکی نە، هەر یێ کەلتۆرێ خوە ل سەر مە د سەپینن و هەر ژی یێ پاران ژی کوردستانێ دبەن. پێدڤیە وەکو هەر وەلاتەکێ جیهانێ کونترۆل ل سەر کەنالان هەبیت و ڕێژەکا دەستنیشانکری هەبیت بۆ نمۆنە بێژن ب ڕێژا هندە ژ سەدێ بەرهەمێ نجیرە و فلمان دڤێت یێ ناڤخۆیی بیت، کەنال ل وی دەمی دێ نەچار بیت پشتەڤانیا دراما کوردی بکەیت و فلمان و ئه و ب خوە دێ پێش کەڤن. دێ بیتە پیشە و خەلکەک ژی دێ مفای ژێ بینیت ئه و پارە ژی دێ مینیتە ل ناڤ کوردستانێ و ناچیتە ژ دەرڤە.
ئەڤرۆ: بەرچاڤترین ئه و ئاستەنگێن دکەڤنە بەر سینگێ سینەمایێ چنە؟
محەمەد محسن: پشتی دەستپێکرنا فلمە فیستڤالا دهۆک یا نێڤدەولەتی ل سەر دەستێ عادل حەسەن وەکو ڕێڤەبەرێ گشتی یێ ڕەوشەنبیری و هۆنەری ل وی سەردەمی و تەمەر ڕەمەزان پارێزگارێ دهۆکێ ل وی سەردەمێ، ئێک ژ پێنگاڤێن مەزن یێن باش بوون بۆ پێشخستنا وارێ سینەمایێ ل پارێزگەها دهۆکێ و گەلەک گەنجێن دهۆکێ و یێن دژی کو من نەڤێت ناڤان ب بێژم نەکە کەسەکی ژبیر کەم چەندین فلم بەرهەم ئینان و بۆ دەستپێکەکا باش بۆ وارێ سینەمایێ ل دەڤەرێ و دەڤەرێن دژی یێن کوردستانێ. بەری چەند سالان سینەما وەکو نها نەبوو، پێشتر چەند دا یا ب زەحمەت بیت کچەکێ ڕۆلەک د فلمەکی دا گێرابا، نها گەلەک ب ساناهیتر ئه و کچ یا دهێتە دیتن و ب ڕەنگەکێ گەلەک باش و جوان و سەرنجراکێش ژی یا وی ڕۆلی دگێریت.
هەکە بەحس ل ئاستەنگان ژی بکەم یا ژ هەموویان سەرەکیتر، نەبوونا هۆلا سینەمایێ یە کو پێشتر هۆلا محەمەد عارفێ جزیری هەبوو و پاشان هاتە نووژەنکرن، بەلێ کار تێدا ناهێتە کرن. مە فلمە فیستڤالا دهۆک یا سینەمایێ یا هەیی، بەلێ مە هۆلێن سینەمایێ لێ نینن، ئەڤ جهێ فلمە فیستڤال لێ دهێتە نمایشکرن ب چو ڕەنگان ب کێری نمایشا فلمان ناهێت و ب تنێ یا بۆ ئاهەنگا ڤەکرن و گرتنا فلمە فیستڤالێ یا باشە، بەلێ ژ نەچاری فلم ژی لێ دهێنە نمایشکرن. داخواز ژ حوکمەتا هەرێمێ دکەین وەکو پێدڤیەکا ب لەز هۆلێن سینەمایێ ل دهۆکێ و قەزایێن وێ ژی بهێنە چێکرن، دا فلمێن فلمە فیستڤالێ ل قەزایان ژی بهێنە نمایشکرن. پتریا فلمێن مە یێن ل ڤێرێ دهێنە نمایشکرن دبیت ئێش و ئازارێن وان بن و حەز بکەن ببینن. ئەڤ خەلکە د بێ بەهرن ژ تەماشەکرنێ، بۆ نها دشیان دایە ڕێیێن ڤەگوهاستنێ بۆ وان دابین بکەن دا کو بهێن و تەماشەیی وان فلمان بکەن. هەموو ب گۆتن دبێژن پێدڤیە پشتەڤانیا هۆنەری و سینەمایێ بکەین، بەلێ هێش ب دروستی دیار نەکریە و نەکریە پراکتیک کا چاوان ڤێ هاریکاریێ بکەن و ئەڤە ل هەموو دنیایێ یا هەیی ژبلی دو سێ وەلاتیێن وەکو ئەمریکا (هۆلیۆد) و هند (بۆلیۆد) و تورکیا. ل هەموو وەلاتێن دی پارە بۆ بەرهەمئینانا فلمان دهێنە تەرخانکرن.
یان دڤێت حوکمەت ب دروستی خوە لێ بکەتە خودان و بودجەکا تایبەت بۆ دابین بکەت، یان ژی دشێت ب ڕێیا کەرتێ وەبەرهێنانێ سەرمایەداران هان بدەت و ل سەر ب سەپینیت کو هندەک ژ بەرهەمێ وان بۆ وەزارەتا ڕەوشەنبیری بیت. ب ڤێ ڕێ پشتی ماوەکی وەزارەتا ڕەوشەنبیری دێ بیتە دەرگەهەکێ باش یێ ژێرخانا هۆنەری. یان ژی هەتا ڤی کاری ب ڕێیا کۆمپانیەکێ ژی بکەن، پشتی ژێرخانەکا مەزن دروست دکەت دشێت خزمەتا گەلەک کەرتێن دژی بکەت. هەموو تشتی مرۆڤ چێ دکەت و دشێت پێش بێخیت و بلا ئەڤ پێنگاڤە ژی ژ دهۆکێ بیت چونکو ئه و خودانا فیستڤالێ یە. دڤێت وەبەرهێنان د ڤی واری دا بهێتە کرن دا کو فلمە فیستڤالا دهۆکێ ببیتە خودان ژێرخانەکا باش.
ئەڤرۆ: گازندا نەنمایشکرنا فلمێن کوردی یا هەیی؟
محەمەد محسن: ئه و ژی گرێدایی نەبوونا هۆلێن سینەمایێ یە. ما هەکە هۆلێن نمایشکرنا فلمان نەبن، ما دێ ل کێرێ هێنە نمایشکرن، کەنالێن تلەڤزیۆنان ژی بۆ وان فلمەکێ بیانی ب ساناهیترە چونکو دبیت تێچوویێ وی گەلەک کێمتر بیت یان ژی هەر ژ جهەکی بینیت و دبنیات دا پارەیی ژی نەدەن. پێدڤیە ل سەر کەنالان بهێتە سەپاندن کو ڕێژەکا دەستنیشانکری یا فلمێن کوردی هەبیت.
ئەڤرۆ: دو فلمە فیستڤالێن نێڤدەولەتی بۆ هەرێمێ نە گەلەکن؟
محەمەد محسن: دو دبیت گەلەک بن، بەلێ یا دهۆکێ پتر جهێ خوە یا کری و یا بوویە تشتەکێ ژیوار. دبیت یا دی لاواز بیت، ب تایبەت ژی وەزارەتا ڕەوشەنبیری ژی دیارکریە کو دڤێت بهێتە پارڤەکرن هەر پارێزگەهەکێ گرنگی بۆ وارەکی هەبیت. هەکە یا دی هەبیت ژی ڕانەگرن ژی، بلا هەبیت و هەڤرکی د ناڤبەرا هەردویان دا بیت.
ئەڤرۆ: مەترسیی ل سەر فلمە فیستڤالا دهۆک نینە؟
محەمەد محسن: هندی گەنجێن خوەبەخش یێن خودان شیان ئەڤێن فلمە فیستڤالێ ب ڕێڤە دبن و سەرمایەدارێن هاریکار بۆ فلمە فیستڤالێ هەبن، باوەر ناکەم چو مەترسی ل سەر بن، یا دژی دڤێت مە باوەری ب خوە و شیانێن خوە هەبیت و چو جاران هزر ل بابەتەکێ ژ ڤی ڕەنگی نەکەین.
ئەڤرۆ: مە بەرهەمێ فلمە فیستڤالا دهۆکێ دیتیە؟
محەمەد محسن: بەرهەمێ ئەڤرۆ یێ دیارە ل شوونا دەرهێنەرەکی نها مە ب سەدان دەرهێنەر هەنە. هەکە مە کچەکا ئەکتەر نەبیت نها ب سەدان کچێن ئەکتەر یێن هەین و چەندین فلمێن مە ل فیستڤالێن مەزن یێن جیهانی هاتنە نمایشکرن، بەرهەمێ وێ گەلەک یێ بەرچاڤە و سال بۆ سالێ دێ بەرچاڤتر بیت.[1]