Diyarbakır (Süryanice: ܐܡܝܕ Āmīd, Kürtçe: Amed, Ermenice: Տիգրանակերտ Dikranakerd, Zazaca: Diyarbekır), 2021 yılı itibarıyla 1.791.373 kişilik nüfusa sahiptir. İlin yüzölçümü 15.272 km2'dir. Valiliğin denizden yüksekliği 674 m'dir. Diyarbakır kent merkezi yaklaşık 9000 yıllık bir geçmişe sahiptir.

Etimoloji
Diyarbakır şehri farklı dönemlerde farklı isimlerle anılmıştır. MÖ 200'de Amidi Asur hükümdarı Adad-Nirari'ye ait bir kılıç kabzasında şehrin adı Amid ya da Amidi olarak geçmektedir. Roma ve Bizans kaynaklarında şehrin adı Amid, O'mid, Emit ve Amide şeklinde adlandırıldığı görülmektedir. 11. yüzyılda yöreye gelen Türkmenler şehirdeki yapılarda kullanılan siyah renkli taşlardan dolayı şehre Kara Amid demişlerdir. Müslüman Arapların egemenliği sırasında buraya yerleşen Bekr (بکر) kabilesinden dolayı Diyâru Bekr (ديار بكر, Bekr kabilesinin yurdu) olarak kayıtlara geçmiştir. Diyaru Bekr daha sonraları Diyarbekir; Osmanlı'nın son yıllarına kadar daha çok bir bölge adı olarak kullanılmıştır. Ancak merkez için kullanılan Amid isminin kullanımının özellikle Diyar-ı Bekr'in (Diyarbekir) 1867 yılında vilayet oluşu sonrası yavaş yavaş terk edildiği, bütün bölgeyi nitelemesinin yanında merkez sancak için de Diyarbekir (Diyar-ı Bekr) adının kullanıldığı görülmektedir.
Diyarbekir'in Diyarbakır oluşuna dair çalışmalar, Türk Dili dergisinin Haziran 1938 nüshasında özetlenmiştir. 17 Kasım 1937 tarihinde Atatürk'ün trenle Diyarbekir'den Elazığ'a geçtiği gece yapılan bir dil tartışmasının ardından Türk Dil Kurumuna gönderilen bir telgrafla başladı. Yapılan çalışmaları sonucu şehrin adı Diyarbakır olarak değiştirildi. Türk Dil Kurumu Genel Sekreteri İbrahim Necmi Dilmen'e gönderilen telgraf şöyledir.
« Diyarbekir şehrinin isminin etimolojisine dair etüt var mıdır? Esasta bu şehrin ismi 'Bakır memleketi' manasına olan 'Diyarbakır' olması gerektir ve artık bu isimle tanınacaktır. Dil Kurumu'nun bu hususta Tarih Kurumu ile iş birliği yaparak, historik ve lengüistik tetkikatta bulunması emrediliyor. Balıkesir saylavı İsmail Hakkı'nın da mesai birliğine davet edilmesi faydalı olacaktır. Tetkikatın titizlikle yapılmasını ve mümkün ise neticelerin takiben bildirilmesini saygılarımla dilerim. »
Şehirde bakır madenciliği olmamakla beraber, ilde bakır madenciliği yaygın, kayda değer olmamıştır.

Tarihçe
Silvan şehirin eski adı “Tigranakert” olarak Büyük Dikran tarafından kuruldu
Büyük Dikran tarafından kurulan Silvan şehrinin, Ermenistan Krallığın MÖ 70 yılında başkenti Tigranakert olduğu savunulursa da bu bilgi spekülatif niteliktedir. Mezopotamya ile Anadolu medeniyetlerinin geçiş bölgesinde olan Diyarbakır’ın tarihi çok eski devirlere dayanmaktadır. Yontma taş ve Mezolitik devirlerde Diyarbakır ve çevresinde var olan mağaralardan burada yerleşim olduğu yapılan arkeolojik araştırmalar ile anlaşılmıştır. Eğil-Silvan yakınlarındaki Hassun Dicle Nehri ve kolları üzerinde Ergani yakınlarında Hilar mağaralarında bu çağdan kalma kalıntılar tespit edilmiştir. Şehrin 65 kilometre kuzeybatısında Ergani ilçesi yakınlarında yer alan Çayönü Tepesi kazılarında, dünyanın en eski köyü bulunmuştur. Çayönü'ndeki insanlar zamanla göçebelikten yerleşik köy yaşama, avcılık ve toplayıcılıktan besin üretimine geçmiştir.

Şehrin kent merkezinde, MÖ 3000 Hitit ve Hurri-Mittani egemenliği yaşanmıştır. MÖ 1260 yılına kadar egemenliklerini sürdüren Hurri-Mitaniler'den sonra sırasıyla Asurlular, Aramiler, Urartular, İskitler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selevkoslar, Partlar, Ermeniler, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklu Hanedanı, İnaloğulları, Artuklular, Eyyübiler, Moğollar, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar Diyarbakır'a egemen olmuşlardır.

Asurlular döneminde şehir, bölge valilik merkezi olmuştur. Milattan sonra bir ve ikinci asırlarda şehir ve bölgesi için Romalılar ve Partlar arasında savaşlar yapılmıştır. Romalılar'ın hakimiyetine geçen şehir Roma İmparatorluğu'nun yıkılması ile Bizans yönetime geçmiştir. Ömer döneminde İslam ordusu Diyarbakır'ı ve çevresini fethetmiştir. Halid bin Velid, Diyarbakır'a giren ilk İslam kumandanıdır. Diyarbakır böylece bir eyalet olarak İslam devletine bağlandı.

869-899 yılları arasında Diyarbakır ve çevresinde Şeyhiler Hanedanı hüküm sürmüştür fakat Halife Mütazıd bu hakimiyete son vermiştir. Daha sonraki yıllarda Hamdânîler hâkim oldularsa da 990 yılında bölgeye hâkim olan Mervaniler, 1096 yılına kadar saltanatlarını sürdürmüşlerdir. Alparslan 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi'nden bir sene önce Diyarbakır’a geldi. Mervânîler, Selçuklular'a tabi oldu. Melikşah'ın vefatından sonra Diyarbakır'da egemenlik Suriye Selçukluları'na geçti.

1095’te Türk emirlerinden Sadr’ın Amid valisiyken ölümü sonrasında kardeşi İnal şehre yönetici olmuş, İnal'ın kendi adıyla 1098 yılında İnaloğulları Beyliği'ni kurmasıyla bu beyliğin yönetiminde kalmıştır. 1142 yılından sonra da vezir Nisanoğlu Müeyyedüddin ve ardılları yarı bağımsız olarak Âmid şehrini yönettiler. Eyyubilere tabi olan Artuklu Beyliği'nin Hasankeyf Artuklu hükümdarı Nureddin Muhammed'in talebi üzerine Âmid şehri Selahaddin Eyyubi komutasındaki Eyyubi ve Artuklu kuvvetlerince 1183 yılında ele geçirildi. Selahaddin Eyyubi şehri Nureddin Muhammed'e bırakmış ve böylece şehir Hasankey Artukluları'nın başkenti olmuştur. 1232 yılına kadar Hasankeyf Artuklularının hakimiyetinde kalan yerleşim bu tarihte Eyyubiler tarafından ele geçirildi. 1241'de yılında Anadolu Selçuklu Devleti'nin denetiminde olan şehir, 1257-1259 yılları arasında Meyyafakirin Beyinin denetimine girdi. 1259’da İlhanlılar tarafından alınan şehir kendilerine tabi olan Anadolu Selçukluları'na geri verildi. Şehir, 1302 yılında İlhanlı hükümdarı tarafından Mardin Artukluları'na bırakıldı. 1394 yılına kadar Artuklu hakimiyetinde kaldı. Artuklular dönemlerinde kente önemli bir Türkmen kökenli nüfus yerleşimi olmuştur.

1394 yılında Timur tarafından yağmalanan yerleşim 1404 yılında Timur tarafından Akkoyunlular'a bırakıldı. Akkoyunlu Devleti'nin kurulmasıyla da bir süre bu devlete başkentlik yaptı. Şehir, 1508'de Safeviler tarafından ele geçirildi.
1508-1515 yılları arasında Anadolu Beylikleri, Memlûkler ve Safevî devletleri arasında bu bölge için mücadeleler devam etti. Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim, Diyarbakır Kuşatması'yla 10 Eylül 1515'te Bıyıklı Mehmet Paşa kumandasında kenti Osmanlı egemenliğine kattı.

Diyarbakır, Osmanlılar döneminde önemli eyaletlerden birinin merkezi olmuş, doğuya sefer yapan orduların hareket üssü ve kışlağı görevini görmüştür. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, özellikle I. Dünya Savaşı'nın yakın zamanlarında hastalık, yangın ve sefalet yüzünden büyük sıkıntı çeken Diyarbakır; Cumhuriyet devrinde büyük ve önemli imar, sosyal, kültürel ve ekonomik hareketler yaşamıştır. 1950'lerden sonra yeni şehir kurulmuş; yollar, hastaneler, okullar ve modern yapılarla gün geçtikçe büyümüş ve gelişmiştir. Yeni şehir kara, hava ve demir yollarıyla Türkiye'nin dört bir yanına bağlanmış önemli merkezlerden biri haline gelmiştir.

Cumhuriyet dönemi
Atatürk, Ali Çetinkaya ve Sabiha Gökçen Diyarbakır'da, 16 Kasım 1937
Diyarbakır, 2 Eylül 1993'te çıkarılan 504 sayılı kanun hükmünde kararname ile büyükşehir unvanı kazandı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 20 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.

Coğrafya
Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin orta kısmında, El Cezire'nin (Mezopotamya) kuzeyinde yer almaktadır. Doğuda Batman ve Muş, batıda Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya, kuzeyde Elazığ ve Bingöl, güneyde ise Mardin illeri bulunmaktadır. Yeryüzü şekilleri açısından genelde dağlarla çevrili, ortası hafif çukurlaşmış görünümdedir ve Güneydoğu Torosların kollarıyla çevrilidir. En yüksek dağı Muş sınırı yakınındaki Andok Dağı'dır (2830 m).

İklim
Diyarbakır'da sert bir kara iklimi egemendir. Yazları çok sıcak geçer fakat kışları Doğu Anadolu Bölgesi kadar soğuk geçmez. Bunun başlıca nedeni Güneydoğu Toroslar yayının kuzeyden gelen soğuk rüzgârları kesmesidir. En sıcak ortalaması 40,2 derece, en soğuk ay ortalaması ise -10,1 derecedir. Günümüze kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 48,4 derece ile 29 Temmuz 1946 gününde, en düşük sıcaklık ise -25,7 derece ile 11 Ocak 1933 gününde yaşanmıştır.
Yıllık yağış ortalaması 496 milimetre olan şehirde, bu yağışın %2'lik kısmı yaz aylarında düşmektedir. Kuzeydeki dağların eteklerine doğru gidildikçe yağışlar da artar.

Bitki örtüsü
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin doğal bitki örtüsü olan bozkır, Diyarbakır'da da egemendir. Bozkır bitki örtüsü içinde otsu bitkiler daha fazladır. Bunlar ilkbaharda kısa bir süre içinde yeşerip çiçeklenir, ama yağışların kesilmesiyle yaz başında kururlar. Çevredeki dağlar, yer yer meşe ormanlarıyla kaplıdır. Diyarbakır topraklarının %33’ü orman ve fundalık, %40’ı ekili arazi ve %22’si çayır ve meralarla kaplıdır. İlkbaharda her yer yemyeşildir. Yaz aylarında ise dere kenarları dışında her yer bozkırdır, otlar tamamen kurur. Vadilerde söğüt, çınar, ceviz ve kavak ağaçları, yükseklerde ise meşe, ardıç ve yabani meyve ağaçları yer alır. Ormanlık arazi her ne kadar %33 görülmekteyse de muntazam ormanlık saha çok azalmıştır.

Akarsular
Dicle Nehri, Diyarbakır
Diyarbakır şehrinin en önemli akarsuyu Elazığ ili sınırları içinden çıkan Dicle nehridir. Nehir, Diyarbakır şehrinin bulunduğu lav sahanlığının doğu kesimine paralel akar. Burada nehir vadisinin tabanı 600 m’ye iner. Diyarbakır’ın güneyinde 8 km mesafede doğuya yönelir. Dicle, Diyarbakır ilindeki akarsuların tümüne yakınını toplar. Yalnızca ilin kuzeybatı köşesindeki küçük bir alanın suları Fırat ırmağına gider. Ayrıca Dicle nehri üzerinde inşa edilen Dicle, Devegeçidi, Kralkızı, Silvan gibi barajlar sayesinde hidroelektrik enerjisinin üretimi artmış bunun yanında sulama faaliyetleri de gelişmiştir.

Yönetim
Ana madde: Diyarbakır'ın ilçeleri
Merkezî yönetim
Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.
Diyarbakır, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
Diyarbakır Valisi 1964-Çayeli doğumlu Münir KARALOĞLU 9.06.2020/274 sayılı kararla Antalya Valisi iken atanmıştır.
Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim
Büyükşehir Belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.(5216 saylı kanun 16.madde)
Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanan Adnan Selçuk Mızraklı (HDP), 19 Ağustos 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Diyarbakır Valisi Hasan Basri Güzeloğlu kayyum olarak atanmıştır.

17 ilçe belediyesinin 14'ünü HDP'li adaylar kazanmıştır. YSK bunlardan Bağlar Belediye Başkanı seçilen HDP'li aday Zeyyat Ceylan'ın (KHK kapsamında ihraç edildiği için)[1] yerine seçimi ikinci tamamlayan Hüseyin Başoğlu'na (AK Parti) mazbatayı vermiştir. Diğer ilçelerden Bismil, Eğil, Ergani, Hazro, Kayapınar, Lice, Kocaköy, Kulp, Silvan, Sur ve Yenişehir belediye başkanları ise göreve geldikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerlerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır. Son durumda 17 ilçe belediyesinin 11'ini kayyum olarak atanan kaymakamlar, 2'sini HDP, 3'ünü AK Parti, 1'ini SP yönetmektedir.
Diyarbakır Büyükşehir Belediye Meclisi bazı üyelerin görevden uzaklaştırılması nedeniyle belirsizleşmiştir.
Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Nüfus
Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2022 verileri) Diyarbakır İl Nüfusu: 1.791.373 (2021 sonu). İlin yüzölçümü 15.168 km2'dir. İlde km2'ye 118 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 932 kişi ile Bağlar’dır)
İlde yıllık nüfus artış oranı %0,45 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Kayapınar (%2,73)- Lice (-% 2,85)
04 Şubat 2022 TÜİK verilerine göre 19 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.046 mahalle bulunmaktadır.

Ekonomi
Diyarbakır'da geniş tarım arazileri bulunur insanlar çoğunlukla da tarım ile uğraşır ekilen başlıca tarım ürünleri: buğday, arpa, kırmızı mercimek, nohut ve pamuktur. Bahçelerde ve bostanlarda ise üzüm, elma, karpuz, kavun ve çeşitli sofralık sebzeler yetiştirilir. Ergani ilçesinde bakır çıkarılmaktadır. Ayrıca son dönemlerde Diyarbakır'da yapılan petrol aramalarında petrol kaynakları bulunmuştur.

Kültür
Diyarbakır'ın tarihî Ulucamisi avlusundan bir görüntü
Diyarbakır Ulu camisini iç avlusundan bir görünüm
Diyarbakır'ın tarihî Dört Ayaklı Minaresi

Ulu Camii minaresi
Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri, UNESCO tarafından 2015'te Dünya Mirası olarak tescil edildi.[56] Devlet Tiyatrosu ve Büyükşehir Belediye Tiyatrosu, Diyarbakır il merkezinde yer almaktadır. Kentte ayrıca Diyarbakır Kitap Fuarı düzenlenmektedir.
Diyarbakır; Uluslararası Gazeteciler ve Yazarlar Derneği tarafından şehirlerin turistik mekanları, konaklama yerleri, şehir halkının misafirperverliği gibi özelliklerin değerlendirildiği, Turizmin Oscarı olarak da anılan Altın Elma Ödülünü 2018 yılında kazanmıştır.

Mutfak
Binlerce yıl Arap, Ermeni, Kürt, Süryani, Türk, Yahudi ve Zaza halklarının iç içe yaşadığı Diyarbakır'da, bu kültürlerin bileşiminden meydana gelen yemek kültürü bir hayli zengindir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı ve bulgurdur. Bu nedenle Diyarbakır mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Diyarbakır lahmacunu ve kadayıfının yanı sıra peyniri ile de ünlüdür. En ünlü yemekleri kaburga dolması, içli köfte, sac tava, meftune ve ciğer kebabıdır.

Karpuzu ile ünlenen Diyarbakır, ana yemek olarak ciğer kebabı, içli köfte, çiğ köfte, bulgur pilavı, kaburga, keşkek, lebeni; tatlılardan ise burma kadayıf ve sütlü nuriye ile yemek kültürü açısından da zengindir.[1]

İbadethaneler
Ulu Camii
Ana madde: Diyarbakır Ulu Camii

Ulu Cami, Diyarbakır
Çok sağlam, bazalt taştan yapılmış, Anadolu’nun en eski camilerindendir. Diyarbakır Kalesi'nin surları üzerinde Harput Kapısı ile Mardin Kapısı'nı birleştiren eksenin batısında yer alır. MS 639 yılında İslam orduları Diyarbakır’ı fethedince Mar-Toma Kilisesi’nin camiye çevrilmesiyle kurulmuştur. İslam aleminde ''5. Harem-i şerif'' olarak tanınmaktadır. Duvarlarında birçok uygarlığın kitabesi bulunmaktadır.

Safa Camii
Ana madde: Safa Camii
Palu (Parlı) Camii ismi de verilen yapı 1532 yı­lında yapılmış bir Akkoyunlu eseridir. Çini ve motiflerle süslen­miş çok zarif olan minaresinin son zamanlara kadar kılıfla muhafaza edildiği söylenmektedir. Batısında büyük Hekim Muslihiddin-i Lari’nin mezarı vardır. 15. yüzyılda, Akkoyunlular döneminde, Uzun Hasan tarafından yaptırılmıştır ve dönemin mimari başyapıtlarındandır. Özellikle minaresinin taş işçiliği dikkat çekicidir. Minaresinin harcının Diyarbakır çevresinde yetişen kokulu bitkilerle karıldığı için yakın zamanlara kadar sadece Cuma hutbelerinde minarenin kılıfının çıkarıldığı bilinmektedir.

Behram Paşa Camii
Ana madde: Behram Paşa Camii
Behram Paşa Camii, 1572 yılında Diyarbakır Valisi Behram Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmış Osmanlı eseridir. Caminin yapımına kapısı üzerindeki kitâbesine göre 972 (1564-65) yılında başlamış ve 980 (1572) tarihinde tamamlamıştır. Ayrıntılarıyla Diyarbakır’ın yerel mimarisini yansıtan yapı, boyutlarıyla İstanbul’daki sadrazam camilerinden geri kalmıyor. Caminin çok süslü minberi bir sanat harikasıdır. Tamamen kesme taştan yapılmıştır. tek kubbeli bir yapıdır. Sakıflı son cemaat yeri, aynı üslupta yapılmış önündeki şadırvanı ile sütunlu bir saray girişini anımsatmaktadır. Bu tip sakıflı girişlere Osmanlı Dönemi yapılarında rastlanmakla birlikte burada olanakların sonuna kadar zorlandığını görüyoruz. Güneye özgü taş işçiliğinin eklenmesi, yerel özelliklerin katılmasıyla Osmanlı Mimarisinin ana şemalar kalmakla beraber bulunduğu yerlerde yerli geleneklerle beslenerek, az da olsa değişik bir karaktere büründüğünü izlemekteyiz. Giriş kapısının üstündeki sağ ve sol sahanların ters düzeninin bugünkü in­şaatlarda kullanılan modern sıkıştırma usulünün günümüzden 400 sene önce taş inşaatına tatbiki suretiyle yapılması fen adamları­nın dikkatini çekmekte ve takdirini kazanmaktadır. 5 Mayıs 1828’de Behram Paşa Camisi minaresine yıldırım düştü ve ancak 1930’da onarılabildi.[1]

Nebi Camii
Ana madde: Nebî Camii
Akkoyunlu eseri olup, 15. yüzyıldan kalma taşla örtülü tek kubbeli bir camidir. Minaresinde Muhammed'den (Kaalen Nebiye) diye bahseden kitabelerin çokluğundan dolayı Nebi veya Peygamber Camii denildiği sanılmaktadır. 1530 yılında Hacı Hüseyin adlı bir kasap tarafından yaptırılan minare­si 1960 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce yeri değiştirilerek onarılmıştır.

Fatihpaşa Camii
Ana madde: Fatih Paşa Camisi
Kurşunlu Cami de denilmektedir. 1516-1520 yılları arasında şehrin ilk Osmanlı valisi Diyarbakırlı Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. ilk Osmanlı eseri­dir. Duvarları çok güzel Osmanlı çinileri ile kaplıdır. Mihrabı ve min­beri görkemli bir sanat yapıtı olan caminin ayrıntıları Selçuklu tarzındadır. Cumhuriyet devrinde onarılan caminin yanında bir de türbe vardır. Daha önce çok geniş olan cami havlusu doksanların ortasında bölünmüştür. Cami bünyesinde bir kûmbette bulunmaktadır.

Hüsrev Paşa Camii
Ana madde: Hüsrev Paşa Camii
Osmanlı devri Diyarbakır valile­rinin ikincisi olan Hüsrev Paşa tarafından 1512-1528 tarihleri ara­sında yaptırılmıştır. Bina önce Üsreviye Medresesi adı ile yaptırılmıştır. Kesme taştan yaptırılmış olan minaresi Selçuklu tar­zında olup, sarkıtlarla süslüdür.

Melek Ahmed Camii
Ana madde: Melek Ahmed Paşa Camii
Melek Ahmed Paşa tarafından 16. yüzyılda yaptırılmıştır. Tümü çiniden yapılmış mihrabı çok ilgi çe­kicidir. Minaresine yarıya kadar birbirini görmeyen iki merdiven­le çıkılır, yarıda bu iki merdiven birleşir. Kaidesinin süslemeciliği oldukça inceliklidir. Çini mozaiklerle süslü kabartmalar ince ve ustalıklı bir beğeni örneğidir. Ayrıca Melek Ahmet'in kabri burada bulunmaktadır.

İskender Paşa Camii (Merkez)
Ana madde: İskender Paşa Camii (Diyarbakır)
Diyarbakır’da İskender Paşa Mahallesi’nde bulunan bu camiyi Diyarbakır’da 14 yıl valilik yapan İskender Paşa 1551 yılında yaptırmıştır. Bazı yazmalarda bu caminin Mimar Sinan eseri olduğuna dair bilgiler bulunuyorsa da Mimar Sinan’ın eserlerini derleyen Tuhfetûl Mimarin’de ismi geçmemektedir.
Osmanlı mimarisinde belirli bir plan tipinin uygulandığı bu caminin önünde şadırvanı, doğusunda da türbesi bulunmaktadır. Son cemaat yeri dört sütun ve köşelerdeki L şeklinde ayakların taşıdığı beş bölümden meydana gelmiştir. Sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olan sütunların başlıkları oldukça sadedir.
Kare planlı, 14,76 x 14,76 m ölçüsündeki ibadet mekanının üzeri merkezî bir kubbe ile örtülüdür. Buradaki tromplar da çok aşağıdan başlamakta ve ortası bir çizgi ile ikiye ayrılmaktadır. Trompların arası da birer kemerle birbirlerine bağlanmıştır. Bu tromplara dayanan kubbe dışarıdan onaltıgen bir kasnağa oturmaktadır.
Mihrap taştan olup mukarnaslıdır. Osmanlı mihraplarının bir benzeridir. Minber orijinalliğinden uzaklaşmış ahşap bir eserdir.
İskender Paşa Camisi Erken Osmanlı devri mimarisinin özelliklerini taşımasına rağmen, bir bakıma da Diyarbakır camilerinin etkisinde kalarak yapılmıştır. Caminin sol tarafına silindirik gövdeli, tek şerefeli taş minare eklenmiştir.

Kale Camii (Hz. Süleyman–Nazıriye Camii)
Ana madde: Hazreti Süleyman Camii
Hz. Süleyman Camii, Nisanoğlu Ebul Kasım tarafından 1155-1169 yılları arasında yaptırılmıştır. Cami bitişiğinde Osmanlılar döneminde yapılan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman ile Diyarbakır'ın Araplar tarafından alınışı sırasında şehit düşen diğer sahabelerin yattığı Meşhed bulunmaktadır. Diyarbakır’ın fethi sırasında şehit olan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman dâhil 27 sahabe bu bölgede, 13 sahabe ise surların farklı bir yerinde öldü. Yaralanan Sultan Sasa’nın da 6 ay sonra şehit olmasıyla birlikte bölgeye toplam 41 sahabe defnedildi. Diyarbakır’da mezar yerleri kesin olarak bilinen 30 sahabenin 27'sinin kabri bu camidedir. 27 şehit sahabenin kabirleri Türkiye'nin her yerinden ziyaretçi akınına uğramaktadır.

Dört Ayaklı Minare
Ana madde: Dört Ayaklı Minare
Akkoyunlu Kasım Han tarafından yaptırılan Şeyh Mutahhar Ca­misinin dört ayaklı minaresi yekpare dört sütun üzerinde inşa edilmiş ilginç anıtlardandır. Balıkçılarbaşı semtindeki Kasım Padişah diye de adlandırılır. Cami Şeyh Mutahhar türbesinin bulunduğu arsa üzerinde inşa edildiği için bu adı almıştır. Minaresindeki kitabesinde caminin 1500 tarihinde Akkoyunlu sultanı Kasım Bey'in zamanında yapıldığı yazar. 4 yalın sütun ile başlıklar üzerinde oturan kare mimarisi ile Anadolu camileri içinde tek örnek oluşturmaktadır.

Mesudiye Medresesi
Ana madde: Mesudiye Medresesi
Ulu Camii'nin kuzeyinde ve cami­ye bitişiktir. 1198 yılında Artuklu Melikül Mesut Kutbudin Ebu Muzaffer Sokman zamanında inşasına başlandığı üzerindeki ki­tabeden anlaşılmaktadır. Motif ve kitabeleriyle çok değerli bir sanat eseri olan medresenin avlusundaki mihrabın iki yanına ustaca yer­leştirilmiş döner taş sütunlar binanın herhangi bir yerinde mey­dana gelecek çökmeyi veya kaymayı tespit için konulmuştur. Bina kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Mesudiye Medresesi içinde öğrenim yapılan Anadolu’nun ilk üniversitesidir.

Zinciriye Medresesi
Ana madde: Zinciriye Medresesi
Sincariye Medresesi de denilir. Bina 1198 yılında yapılmış olup, mimarının adı İsa Ebu Dirhem’dir.


Efraim ikonu, Meryem Ana Kilisesi, Diyarbakır.
Meryem Ana Kilisesi
Ana madde: Meryem Ana Kilisesi
3. yüzyıldan kalmadır. Zamanla bir­çok onarım görmüş olup, Bizans devrinden kalma mihrabı, Ro­ma biçimi kapısı ilginçtir. Kilisede bazı azizlerin türbesi bulunmaktadır. Şehrin en güzel Süryani Kadim Yakubi mez­hebi kilisesidir. Diğer bir kilisede Keldani Kilisesidir. Ortodoks Süryanilere ait bir kilisedir. 3. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen yapı, günümüze dek birkaç kez yanmış, yıkılmış, yenilenmiş, defalarca onarım geçirmiştir. Mardin'deki Deyr-ül Zafaran'dan gelen Patrik 2. Yakup, 1871 yılında ölene kadar burada yaşamış ve yapı o dönemde Patriklik Merkezi olarak hizmet vermiştir.

Surp Giragos Kilisesi
Ana madde: Surp Giragos Kilisesi
Kırkdamaltı Kilisesi olarak da bilinen Surp Giragos Kilisesi 3. yüzyılda Diyarbakır Belisırma Bölgesi'ndeki en yüksek kilise olup, Amirarzes Basileios ve eşi Tamara tarafından yaptırılmıştır. 1283-1295 yılları arasında dekore edilmiştir. Birapsisli bazilikal planlı olan kilisede bulunan fresklerde, incilin hikâye ettiği tüm konular ile Selçuklu Sultanı II. Mesud’un resmi tasvir edilmiştir. Giriş bölümünü oluşturan mekân, kayanın bir bölümünün kopması sonucu tahrip olmuştur.

Saint George Kilisesi
Ana madde: Saint George Kilisesi
İç Kale'nin Dicle'ye bakan yüksek kayalıkları üzerinde yer almakta, böylece Sur içinde yer almayan tek kilise özelliğini taşımaktadır.

Mar Petyun Kilisesi
Ana madde: Mar Petyun Keldani Kilisesi
Özdemir Mahallesi'nde, Yeni Kapı Caddesi'ndedir. Ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmeyen ve 17. yüzyıla tarihlenen kilise, Katolik mezhebinden Keldaniler tarafından günümüzde de kullanılmaktadır.

Diğer önemli camiler
Ömer Şeddat Camii, Kadı Camii, Hacı Büzürk Camii, Arap Şeyh Camii, Lala Kasım Camii, Kurt İsmail Paşa Camii, Hadım Ali Paşa Camii şehrin diğer önemli camileridir.

Müzeler
Diyarbakır (Arkeoloji) Müzesi, Ziya Gökalp Müze Evi, Gazi Köşkü müze evi, Cahit Sıtkı Tarancı Müze Evi günümüzde Diyarbakır'ın aktif müzeleridir. Robotik bilimin babası sayılan Diyarbakırlı El Cezeri adına yakın zamanda bir müze açılacaktır.[kaynak belirtilmeli] Müze Dicle Üniversitesi, Dicle Teknokent'te yer alacaktır.

Diyarbakır Müzesi
Diyarbakır'da ilk müze 1934 yılında Ulu Cami'nin devamı olan Senceriye (Zinciriye) Medresesinde açılmıştır. 1985 yılında ise Elâzığ Caddesi üzerinde bulunan yeni binasına taşınmıştır. Müzede Neolitik Çağ'dan itibaren Eski Tunç, Urartu, Asur, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı devirlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Çoğunluğu Artuklular döneminden kalma çok sayıda sikke ile yöresel, etnografik nitelikli eserler de müzede teşhir edilmektedir.

Arkeoloji Müzesi
Diyarbakır'da ilk müze 1934 yılında Ulu Cami'nin devamı olan Zinciriye Medresesi'nde açılmıştır. 1985 yılında ise Elazığ caddesi üzerinde bulunan Dedeman Oteli arkasında bulunan yeni yapısına taşınmıştır. Müzede Diyarbakır yöresinden kazılar, satın alma ve müsadere yoluyla edinilen eserler, Neolitik Çağ'dan itibaren Eski Tunç, Asur, Urartu, Helenistik, Roma, Bizans, Artuklu, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı devirlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Ayrıca bunlardan başka birçok başka eser de sergilenmektedir.

Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi
Ana madde: Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi
Şair Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğduğu bu ev geleneksel Diyarbakır evlerine güzel bir örnek teşkil etmektedir. 1973 yılında Kültür Bakanlığı tarafından satın alınıp müze haline getirtilmiştir. Müzede Cahit Sıtkı Tarancı'nın eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Ziya Gökalp Müzesi
Ziya Gökalp'in yaşadığı bu ev 1956 yılında müze haline getirtilmiştir. Gökalp'in eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Sosyal aktiviteler
El sanatları
Diyarbakır'ın el sanatları içerisinde kuyumculuk, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir. Diyarbakır el sanatları, I. Dünya Savaşı'na kadar çok ileri bir düzeydeydi. Örneğin Konya'daki Mevlana türbesinin ikinci kapısı, Bağdat'taki İmam-ı Azam türbesinin altın ve gümüş işlemeli kapısı ile avize, şamdan ve kandilleri Diyarbakır'da yapılmıştır.
Eskisi kadar olmamakla birlikte günümüzde önemini koruyan bu el sanatlarında hasır bilezik, kişmiş gerdanlık, gümüş işlemeli nalın ve çekmeceler Diyarbakır'ın kuyumcularının beğenilen ürünleri arasındadır. Köylerde el dokumacılığı ve halı, kilim üretimi de yapılmaktadır.

Halk oyunları
Davul, zurna eşliğinde oynanan Diyarbakır oyunları yörenin aşk, ıstırap ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Oyunlardan bazıları Delilo, Halay, Esmerım, Çaçan, Tekayak, Çiftayak, Şîrani, Avare, Bave Teyar ve Çepik'tir. Bu oyunların kendilerine özgü özellikleri, ayrı figür ve hareketleri vardır.

Önemli yerleri
Diyarbakır Surları
Diyarbakır Surları
Surdan görünüm
Diyarbakır Surları'ndan gece görününü
Diyarbakır Kalesi
Ana madde: Diyarbakır Kalesi
Surların uzunluğu 5,5 km, yüksekliği 10-12 metre, kalınlığı 4-5 metredir. Çin Seddi'nden sonra en büyük sur olma özelliğini taşımaktadır. Dicle vadisinden yaklaşık 100 metre yükseklikte geniş bir düzlük üzerine kurulmuştur. Dış kalenin 82 burcu vardır. Burçlar arasında geniş bir yol vardır, bu duvarlar 70 santimetre kalınlığındadır. Burçlar çoğunlukla yuvarlaktır, ancak dört ve altı köşeli olanlar da vardır.

Diyarbakır Surları
Diyarbakır Surları: Diyarbakır Surları 5,5 km uzunluğunda ve 7–8 m yüksekliğindedir. 16 kalesi ve 5 çıkış kapısı olan siyah bazalt surlar, kentin en ilgi çekici yeridir. Ortaçağ askerî mimarisinin muhteşem örneğini oluşturan bu surlar yazıtlar ve kabartmalarla dekore edilmiştir.

Zerzevan Kalesi
Roma İmparatorluğu döneminde askeri yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Çınar ilçesine 13 km uzaklıktadır. 60 dönüm arazi üzerinde 1200 metre sur kalıntısı, 21 metrelik gözetleme kuleleri, kilise, depolar, yer altı ibadethaneleri, evler, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları, sarnıç ve diğer binalar bulunmaktadır. Ayrıca kalede bulunan Mithras Tapınağı, Roma İmparatorluğu'nun doğudaki ilk tapınağı olma özelliğini taşımaktadır.

Malabadi Köprüsü
Ana madde: Malabadi Köprüsü
Silvan ilçesinde bulunan, Artuklular zamanından kalma bir köprüdür. Ayrıca dünyanın, en geniş taş kemerli köprüsüdür.

Hanlar ve kervansaray
Diyarbakır’ın önemli yapıları arasında hanların önemli bir yeri vardır. Bunların başında Deliller Hanı, Hasan Paşa Hanı, Çifte Han ve Yeni Han gelmektedir.
Diyarbakır, İpek Yolu'nun üzerinde oluşundan ötürü belirli güzergahlar üzerinde han ve kervansaraylar yapılmıştır. Anadolu Selçuklularının da uyguladığı bu düzeni Osmanlılar da sürdürmüşlerdir.
Deliller Hanı (Hüsrev Paşa Hanı)
Ana madde: Deliller Hanı
Hüsrev Paşa Hanı adıyla anılan yapı 1527 yılında aynı şahıs tarafından yaptırılmıştır. Halk arasında Deliller hanı denilmesinin nedeni her yıl islam ülkelerinden Hicaza gitmek üzere bu handa toplanan hacı adaylarını götürecek delillerin burada kalmalarındandır. Yapı iki katlıdır. Restore edilerek 120 yataklı turistik modern bir otel olarak hizmete açılmıştır.

Hasan Paşa Hanı
Ana madde: Hasan Paşa Hanı
Ulu Camii'nin karşısındadır. Osmanlı valilerinden Vezirzade Hasan Paşa tarafından 1572-1573 yıllarında yaptırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]Günümüzde kafelere, restoranlara, kitapçılara, antikacılara ev sahipliği yapmaktadır.

Sülüklü Han
Ana madde: Sülüklü Han
Sülüklü Han 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafından yaptırılmıştır.

Köprüler
Dicle Köprüsü (On Gözlü Köprü)
Dicle Köprüsü. Köprü, yazıtından anlaşılacağı üzere Mervaniler devrinde Diyarbakır hükümdarı Nizamüddevle Nasr tarafından 1065 tarihinde yaptırılmıştır.
Haburman Köprüsü
Ana madde: Haburman Köprüsü
Köprünün beş satırlık kitabesinden Zübeyde Hatun tarafından 1179'da yaptırıldığı öğrenilmektedir. Zübeyde Hatun Artuklu Necmüddin Albi'nin (1152-1176) kızı olup, bu köprüyü kendi parası ile yaptırmıştır.

Konum
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı Alanı km2 Rakım mt. Merkeze km]* Ulaşan Yollar
Bağlar 2008 429 705 3 / -08
Bismil 1936 1.679 548 54 -01, ,
Çermik Cumh.önce 948 686 86 -11 (Ergani)=> ,
Çınar 1937 1.934 673 35 -09
Çüngüş 1953 512 978 110 -11=> (Çermik)=>
Dicle 1936 738 939 85 -11=>
Eğil 1987 449 855 48 -11=> ,
Ergani 1926 1.510 951 55 -11, ,
Hani 1958 436 900 70 -08=> ,
Hazro 1954 426 1.012 70 -09=>
Kayapınar 2008 480 747 8 / -08
Kocaköy 1990 248 969 61 / -08, -11, -09
Kulp Cumh.önce 1.560 1.015 123 -08=>Lice=>
Lice Cumh.önce 982 997 84 -08=>
Silvan Cumh.önce 1.252 840 78 / -09
Sur 2008 1.227 674 2 / -08, -11, -09
Yenişehir 2008 358 668 2 -11, -09
DİYARBAKIR Cumh.önce 15.168 674
*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Spor
Ana madde: Diyarbakır'da spor
Diyarbakırspor 24 Haziran 1968'de, amatör futbol liginde olan Diclespor ve Yıldızspor'un birleşmesi ile kurulmuştur, renkleri kırmızı ve yeşilden oluşmaktadır. Amblemi ise Diyarbakır Suru ile Diyarbakır karpuzundan oluşmaktadır. Diyarbakırspor'un ilk başkanı, o zamanın Belediye Başkanı Nejat Cemiloğlu olmuştur.
2018-2019 Sezonu sonunda, Amed Sportif Faaliyetler 2. Ligde grubunu 8.sırada, Diyarbekirspor ise 3. Ligi 10.sırada tamamlamıştır. Diyarbakır’ın futbol BAL’da 2, kadın futbol liglerinde 2 takımı daha vardır. Ayrıca voleybol 2. Liglerinde 7, bölgesel liglerde 5 takımı daha bulunmaktadır. Bu sezon basketbol ve hentbol liglerine katılan takımı olmamıştır.
Ziraat Türkiye Kupası'nda Diyarbakır Yolspor ve Amed Sportif, katıldıkları ilk turda elenmişlerdir. Diyarbekirspor ise 4.turda Gençlerbirliği'ne elendi.
Önemli spor tesisleri: Diyarbakır Stadyumu (33.000), Seyrantepe Spor Salonu (6.200), Köşkler Spor Salonu (2.000), Yenişehir Kapalı Yüzme Havuzu (1.000), Diyarbakır Hipodromu (1.577).

Eğitim
Dicle Üniversitesi, Diyarbakır
2009 yılında, Diyarbakır ilinde 1281 okul bulunmaktadır:

Ana Okulu Sayısı: 90
İlköğretim Okulu Sayısı: 3096
Genel Lise Sayısı: 540
Özel Okullar Sayısı: 97
Meslek Lisesi Sayısı: 25
Yabancı Dil Eğitimi Veren Liselerin Sayısı: 116
Öğretmen sayısı 15.021'dir. Erkek öğrenci sayısı 214.462, kız öğrenci sayısı 181.413 olmak üzere Diyarbakır ilinde toplam öğrenci sayısı 395.875'tir.

Dicle Üniversitesi
Ana madde: Dicle Üniversitesi
1978'de Ankara Üniversitesi bünyesinde açılmıştır. Şu an bünyesinde 13 fakülte, 11 meslek yüksekokulu, 5 yüksekokul, 1 konservatuvar, 3 enstitü, 8 yygulama ve araştırma merkezi, 1 eğitim ve araştırma hastanesi yer almaktadır. Dicle Üniversitesi, Dicle'nin doğusuna kurulmuştur ve 60 hektarlık bir alana sahiptir. Yüzölçümü bakımından Dicle Üniversitesi, Türkiye'nin en büyük üniversitelerinden biridir,

Selahaddin Eyyubi Üniversitesi
Ana madde: Selahaddin Eyyubi Üniversitesi
İldeki ilk vakıf üniversitesi olarak 2013'te kuruldu. 2016'da FETÖ ile ilişkili olduğu gerekçesiyle kapatıldı. 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Altyapı
Ulaşım
İle havayolu, karayolu, demiryolu ile ulaşmak mümkündür.

Havayolu
Diyarbakır'a her gün Ankara, İstanbul ve İzmir’den düzenli olarak Antalya, Adana ve Bursa'ya ise haftanın belirli günlerinde seferler düzenlenmektedir. Sivil-askerî havalimanı olan Diyarbakır Havaalanı şehir merkezine 6 km uzaklıktadır.

Yurt Dışına Uçuşlar Almanya'nın Düsseldorf, Hannover ve Frankfurt eyaletlerine haftada üç gün Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkenti Erbil'e de haftada 4 gün tarifeli uçak seferleri yapılmakta. Ayrıca Suudi Arabistan'ın Cidde, Medine şehirleriyle KKTC'nin başkenti Lefkoşe'ye tarifesiz uçuşlar gerçekleştirilmekte.

Demiryolu
Diyarbakır demiryolu ağına bağlıdır. Bu ulaşımın merkezi Diyarbakır garıdır.Bölgesel trenler bazında Batman-Diyarbakır, Diyarbakır-Batman, anahat trenler bazında ise Diyarbakır-Kurtalan güzergahları vardır.

Karayolu
Diyarbakır'dan Türkiye'nin her yerine otobüs ile yolculuk mümkündür. Otogar şehir merkezine 4 km uzaklıktadır. İlin bazı illere olan karayolu uzaklıkları şöyledir:

Şehirde doğan Tanınmış kişiler
Amidli Aëtius, (5. yüzyıldan 6. yüzyıl ortasına kadar) Konstantinopolis'te bir Yunan tıp yazarı ve saray hekimi.
Amidalı Acacius, Amida piskoposu (ö.425)
Amidli Theodota; Ortodoks Süryani kutsal adamı, keşiş ve Amida piskoposu (698 öldü).
Amidalı Thomas; keşiş, belediye meclisi üyesi, korepiscopus ve Amida piskoposu (505-519).
Amida Ephraim, Hristiyan teolog, Orientis (Doğu Piskoposu) (526, 523-524) ve Antakya patriki (ö.527-d.545)
Antakyalı Isaac Süryani yazar ve vaiz (d.? ö.460)
Аvetik Bağdasaryan Ermeni Tarihçi, Astrolog, Seyyah ve Yazar. (17.yy)
Abdülkadir Aksu, Türk bürokrat ve eski İçişleri Bakanı
Ahmed Arif, Türk şair
Ali Faik Ozansoy, Türk şair ve bürokrat
Adnan Satıcı, Türk yazar
Agop Handanyan, Ermeni Hekim ve Yazar
Ali Emîrî: Türk yazar
Ayşe Şan Kürt şarkıcı
Aziz Yıldırım, Türk iş adamı ve eski Fenerbahçe SK başkanı
Cahit Sıtkı Tarancı, Türk şair
Celal Güzelses, Türk ses sanatçısı ve Mevlithan
Coşkun Sabah, Süryani şarkıcı
Diran Vosguiritchian, Ermeni-Fransız Ressam ve Partizan (d.16 Şubat 1914 - ö. 26 Şubat 1992)
Efesli İoannes Süryani Tarihçi (d.507 - ö.588)
Gazi Yaşargil, Türk tıp bilimcisi ve beyin cerrahı
Gamze Cizreli, Türk iş insanı ve Girişimci
Hesenê Metê, Kürt yazar
Hâmî-i Âmidî, Kürt Şair (ö.1747)
Orhan Asena; Türk oyun yazarı, şair ve hekim
Hovsep Pushman, Ermeni-Amerikalı ressam
Hamit Aytaç: Türk hattat
Hikmet Çetin; Türk devlet adamı, eski dışişleri bakanı
Hakki Akdeniz İş adamı ve Hayırsever
Kâzım İnanç Asker ve siyasetçi (1880, 21 Eylül 1938)
Leyla Zana, Kürt politikacı
Yekta Uzunoğlu; Kürt yazar, hekim, insan hakları savaşçısı, çevirmen ve girişimci.
Lokman Polat, Kürt yazar
Mehmed Emin Bozarslan, Kürt yazar
Mehmet Polat, Türk oyuncu
Kevork Malikyan, Ermeni aktör
Kosroff Malool Süryani Müzisyen, ilk Kürtçe müzik kaydı yapan kişi
Mehmed Uzun Kürt yazar
Naum Faik, Süryani yazar ve modern Süryani milliyetçiliğinin kurucu babası
Nihat Özdemir, Türk iş adamı ve TFF başkanı
Nihat Hatipoğlu; Türk akademisyen, ilahiyatçı
Osman Baydemir, Kürt siyasetçi
Ignatius Philip I Arkus 1866'dan 1874'e kadar Süryani Katolik Kilisesi Patriği (d. 11 Nisan 1827 ö. 7 Mart 1874)
Pınar Ayhan şarkıcı
Reşat Nazlı (Kürt Reşo) Süvari çavuş, istiklal kahramanı, İzmir'e Türk bayrağı çeken asker (ö. 1972)
Rupen Zartaryan, Ermeni yazar
Rojen Barnas, Kürt yazar
Jaklin Çelik, Kürt yazar
Joseph IV Timotheus Lazar Hindi, 1757'den 1796'ya kadar Keldani Katolik Kilisesi'nin Patriği (d. 25 Mart 1759 ö.1796)
Songül Öden, Zaza oyuncu
Süleyman Nazif, Türk şair
Sezai Karakoç Türk Şair, yazar
Tahsin Siret Bey, Türk ressam (1874-1937)
Uzun Hasan, Akkoyunlu hükümdarı (d.1423 ö.6 Ocak 1478)
İbnü'l Ezrak Tarihçi (d. 1116 - ö. 1176)
Ziya Gökalp; Türk yazar, siyasetçi ve sosyolog
Mıgırdiç Margosyan, Ermeni yazar
Seyfüddin Amidî, Şafii Alim ve hukuk bilgini
Zabelle C. Boyajian, Ermeni ressam ve yazar
Zana Farqînî; Kürt yazar, çevirmen ve dil bilimci
Zoora 5.yüzyılda yaşayan Süryani din adamı ve Aziz adına pek çok kilise ve manastır açılmıştır