HILMIYÊ SÊWREGÎ (1900-1959)
Hîlmî Beg yan zî Hîlmîyo Sêwregij, serra 1959 î de qezaya Sêwregi de ameyo dinya. Bado şîyo Îstanbul, labelê ma nêzanê çi sebeb ra û çi wext şiyo uca. Wexto ke uca de bîyo, têkilîya ey bi teşkîlat û şexsiyetanê welatperwer û roşinvîranê kurdan ra bîya û winî aseno ke o bi xo zî zerwaştox yan zî azayê nê teşkîlatan bîyo.
Derheqê keye, qicikeye, wendiş û tehsîlê nûştoxî, heyatê ey yê wextê Komare de agahdarîyêka ma ya vêşî çin a. Ey, qanûnê peynameyan ra dime peynameyê “Ergün”î girewto. Tena ma zanê ke o wext postexaneyê Îstanbulî de xebitiyayo, ti ra pey sewbîna cayan de zî mudirîya postexaneyî kerda, çar kênayê ey bîyê û mueseseya postexaneyî ra teqawît bîyo û serra 1959 de Îstanbul de dinya xo bedilnaya. Warê ey weş û cayê ey behiştê Homayî bo.
Muhtewaya nuşteyanê ey ra dîyar beno ke Hîlmîyê Siwêrekî, kurdêko welatperwer o; zaf qîymet dano tehsîlê gedeyanê kurdan, ziwan û kulturê kurdan. Hetê fikir û sîyasî ra zî wazeno sey heme miletan Pirensîbê Wîlsonî seba mileta kurdan zî bêrê tetbîqkerdiş. Coka veng bi ciwananê kurdan dano û vano: “Bi qelema xo, bi cesaretê xo yo medenî, bi kar û kerdişê xo yê milî wextê xebate ameyo û belkî zî vîyarto.”
Nuştiş û eserê Siwêrekî, yew heta zî fikir û fikirîyatê ey eşkera kenê. Hende ke ez zana, nuşteyê Siwêrekijî kovara Jîn û rojnameyê Serbestî de ameyê neşirkerdiş. Nuştoxê ma, nuşteyê xo mabênê serranê 1918-1919î de bi di nameyan nuştê; bi kurdî “Hîlmîyê Siwêrekî” û bi tirkî zî “Sîvereklî Hîlmî”. O wext Jîn û Serbestî pîya girêdayeyê Cemîyeta Tealîya Kurdistanî bî. No sebeb ra yo ke ma şênê vajê ke Hîlmîyo Siwêrekij bi xo zî yan zerwaştoxê Cemîyetî bîyo yan zî raşte raşt azayê cemîyetî bîyo.
Kovara Jîn de hewt nuşteyê Hîlmîyê Siwêrekî neşir bîyê: Nuşteyo yewin, hûmara 8. de bi sernuşteyê Kürd Gençlerine (Ciwanadê Kurdan rê), hûmaranê 14., 19. û 24. de zî rêzenûşteyê Kürd Atasözleri (Vateyê verênan yê Kurdan) ameyê neşirkerdiş; hûmara 13. de nuşteyê Şehirliler ve Köylüler (Sûkij û Dewijî); hûmaranê 22. û 25. de zî bi nameyê “Kürd Çocukları İçin Şiir” (Seba Gedeyanê Kurdan Şiîrî), rojnameyê Serbestî de zî roja 11ê gulana 1919î de bi nameyê Aziz Kürdistan (Kurdistano Ezîz) nûşteyêkê ey ameyo neşirkerdiş.
O, nuşteyê Kurdistano Ezîz de, di xusûsîyetan ser o vinderto: o yewin, îlheqkerdişê Kurdistanî bi hukmatê Ereban yê Îraqî yo; o didin zî, vanê “Îran Kurdistanî wazeno”. Nuştox idîaya Îranî bi wişkîye red keno û vano: “Bêguman hîç yew dewlete û milleta Îslamî zî qandê çîyêk winasarênî misade nêdano Îranî. Prensîbê Miletanê ke Wîlsonî dîyar kerdî zî qandê naye rê misade nêkenê. Çimkî Wîlsonî zî qebûl kerdo ke her milete qederê xo bi deste tayîn bikero. Dewamê nuşteyê xo de, seke ewro zî tayê kesî îdîa nîsbeta irqî ya mabeynê kurd û eceman kenê, cewabê înan dano û bi kilmîye vano: “Kurd hîç yew wext nêbîyo ecem. Hîç yew minasebet mabeynê ecemîye û kurditîye de çin o. Nê hurdî qewmî hem tarîx de û hem zî nika, mabeynê înan de bi heme hewayan ra ferqî estî.”
Ma nêzanê ke nê nûşteyan ra teber sewbîn kovar û rojnameyan de, nuşteyê ey ameyî çapkerdiş yan nê? Belkî sewbîn nuşte û kitabê ey zî bibê labelê goreyê zanayîşê ma yê nikayên, nuşte û eserê ey yê ke çap bîyê namêyê înan cor ra ameyî rêzkerdiş.
Peynî de ma şênê vajê; gelek kesê ercîyayê winayênî estî ke ked û huqûqê înan ma ser o zaf o, labelê ma bi xo înan xo vîrî kerdî. Labelê şexsîyetê sey Siwêrekî, bi xebat û qelema xo, millet û welatê xo rê xizmetê zaf muhîmî kerdî. Mahîyetê nê nuşteyan de ey xîtabê milete û bîlhesa zî xîtabê ciwananê kurdan kerdo. Awayêko nûştoxî bi xo hûmara 8. ya Jînî de xîtabê ciwanan kerdo, ez zî vateyê ey dubare kena: “Gelî ciwanan! Deştê zerrênê ke binê hewranê berzan yê Kurdistanî de bêwayîr mendî, heme dewê xopan û keyeyê xirabe yê welatê ma, daristanê sey cenetî û koyê berzî veng danê şima; şîkayet û lomeyê xo şima wendoxan ra kenê; pabeyê hewara şima yî û vanê “Bi qelema xo, bi cesaretê xo yo medenî, bi kar û kerdişê xo yê milî wextê xebate ameyo û belkî zî vîyarto.
Gelî ciwanan! Hêvîya welatî pêro şima yî.
Belê, mesela heyatê Kurdistanî yo. Hîç mekewê pey hewnandê xapînokan. Ewro wezîfeyê zaf muhîmî dekiwenê şima mil. Nê gam û rojê ke ma tira vîyarenê, zaf muhîm î. Mekewê hewnan!
Eke ma wazenê huzurê dinya û rîpelanê tarîxî de bêleke bimanê, gerek ma fek ezezî, guman û îxtilafandê xo ra veradê, Êdî însaf bikê!...”
Wexto ke ma bala xo bidê di şîîranê ey yê kurmancîyan -ma yewe çarnaya kirmanckî ser û cêr ra nuşta- ma şênê vajê ke nê di şîîrê ey edebîyatê gedeyanê kurdî de nîmûneyanê tewr verênan ra yê.
$Yewveng$
Ma ne beg î ne paşa yî
Ma heme keko yî, heme bira yî
Dostanê xo rê canfîda yî
Dişmenanê xo rê bela yî
Pîyê ma wo her hewt qatê asmênî
Ma ya ma wa weş Kurdistan
Ma ewladê heme kurdan
Ma wazenê îlm û îrfan
Ders û raştîye embazê ma yî
Şûr û qeleme hemhalê ma yî
Nêverêne meng û serrî
Her ca bibo gul û lale
Îstanbul, 21 temmuze 1919
$Çimeyî:$
Jîn, Siverekli Hilmi, Kürd Gençlerine, no: 8, Îstenbol, 19 Kasım 1334 (1918),
Jîn, Siverekli Hilmi, Şehirliler ve Köylüler (24 Şubat 1335/1919), no: 13, Îstenbol, 10 Mart 1335
Jîn, Siverekli Hilmi, Kürtlerde Atasözleri, no: 14, Îstenbol,
Jîn, Siverekli Hilmi, Kürdlerde Atasözleri, no: 19, Îstenbol, 22 Mayıs 1335,
Jîn, Hîlmîyê Siwêrekî, Ji bo zarowê Kurdan-1: Serê Sibê (Şiîr), No: 22, Cild: 5, s. 941
Jîn, Siverekli Hilmi, Kürdlerde Atasözleri (Önceki Sayılardan Devam), No: 24, cid: 5, s. 1023
Jîn, Hîlmîyê Siwêrekî, Ji bo zarowê Kurdan-2: Yekdeng (şiîr), cild: 5, No: 25, s. 1049, Îstenbol, 21 Tîrmeh 1919
Serbestî, Siverekli Hilmi, Aziz Kürdistan, No: 492, Îstenbol, 11 Mayıs 1919.
Kurmancî ra çarnayox: Seîd Veroj. [1]