#Sînema# , Êşa Dîrokekê û Bîrdanka Milletekî
Xoşan Qado
Bi giştî, têkiliya Kurdên Rojavayê Kurdistanê bi sînemayê ra tenê di çarçoveya çanda temaşekirina filmên di sînemayê da bû. Û ev çand ji destpêka salên 80yî ve geş bûbû, ku êdî jinan kincên xwe yên Kurdî li xwe dikirin û li gel hevser, meriv û cîranên xwe diçûne holên sînemayê.
Di destpêka salên 1930î da, şêniyên bajarê Qamişloyê yê nûavakirî, hino hino hînî çanda serdana holên sînemayê û temaşekirina fîlman dibûn. Li ser dîwarê mizgefta mezin fîlm nîşan didan, ev yek bû çirûska destpêkê ya girêdana xelkê herêmê bi sînemayê re. Ji ber ku bajarê Qamişloyê ji hêla Fransiyan ve hate avakirin, ku hingî Sûriye bi temamî di bin serweriya Fransayê da bû, icar mijarên mîna avakirina holên sînemayê û belavbûna çanda temaşekrina fîlman dibû beşek ji prosesa avakirina vî bajarî. Ev çand êdî li bajarên din jî belav dibû û gelek holên sînemayê vebûn. Li Qamişlo, Amûdê, Dirbêsîyê û bajarên din jî. Û bi vê çandê ra hezkirina çûyîna holên sînemayê bo temaşekirina fîlman di nava xelkê herêmê da cihekî baş girtibû.
Sînema û Karesata Şewatê
Peyva sînemayê xwedî cihekî pir mezin ê xemgînî û êşê bû di nav welatiyên Rojavayê Kurdistanê de. Çinku yekser şewata Sînemaya Amûdê û dîmenê şewata zarokan li ber çavan radixist.
Di 13ê mijdara 1960î da, li Amûdê bi minasebeta piştgiriya şoreşa Cezayirê fîlmekî Misirî yê bi navê Reşeyê Nîvê Şevê li hola Şehrezadê hate nîşandan. Berpirsên hikûmeta Sûriyeyê hingî ferman dabûn birêvebirên dibistanan ku şagirtan ji bo li fîlmê temaşe bikin bînin û ji wan pereyan wergirin. Ji ber ku tovê hezkirina temaşekirina fîlman di dilê xelkê da şîn hatibû bi qeflan zarokan berê xwe dan hola Şehrezadê, lê nedizanîn ku wê ew hezkirin bibe reşe û xwe li canê wan bipêçe. Di encama şewatê da nêzî 283 zarok bûn qurbanê vê karesatê. Ew çanda hezkirinê piştî wê karesatê êdî di dilê xelkê da vemirî û şûna wê tirseka mezin ji bihîstina navê sînemayê peyda bû.
Lingê Şikestî yê Sînemayê
Têkiliyeke rasterast a bi sînemayê ra wekî berhemanîn, anku weke prosesa çêkirina sînemayeke Kurdî li Rojavayê Kurdistanê tune bû. Tenê hewildanên takekesane bûn û bi piranî jî di warê belgefîlman da pêşketinek hebû. Dema pêlên sosyalîzmê geşbûn û belavî gelek welatan bûn, ji Rojavayê Kurdistanê jî kesan berê xwe dane welatên sovyetê û derhênerî û hindek beşên girêdayî hunera dîtbarî xwendin, lê ew kes venegeriyan welat.
Hingî li herêmên binxetê, ji ber ku li hêrêmê weşana wan baş dikêşa derfeta temaşekirina li hindek kanalên Tirkî hebû û bi rêya wan kanalan Kurdên Rojavayê Kurdistanê li fîlmên derhênerê Kurd Yılmaz Güney temaşe dikirin, pê ra keseyet û taybetmendiya civakî ya Kurdên bakur nas kirin.
Di heman demê da gelek kes, ku Kurdên Şama paytextê Sûriyê bûn, cihekî baş di sînema û dramaya Sûrîyeyê da girtibûn, lê belê ew ekter mîna kesên Sûriyeyî dihatin naskirin ne wekî kesên Kurd, lewra kesayeta Kurdî di sînema û dramaya Sûriyê da bi rêya wan nedihat temsîlkirin.
Bi giştî, têkiliya Kurdên Rojavayê Kurdistanê bi sînemayê ra tenê di çarçoveya çanda temaşekirina fîlmên di sînemayê da bû. Û ev çand ji destpêka salên 80yî ve geş bûbû, ku êdî jinan kincên xwe yên Kurdî li xwe dikirin û li gel hevser, meriv û cîranên xwe diçûne holên sînemayê. Lê hino hino ev çand jî kêm dibû, nemaze piştî ku rêjîma Beasê li Sûriyeyê bi awayekî plankirî sînema xiste bin kontrola xwe û xwest bi rêya wê polîtîkayên xwe yên nijadperest pêk bîne. Vê rewşê hetanî ku ev çand bi temamî ji nav milet rabû berdewam kir. Yanî pêşî ji ber êşa kareseta şewata Sînemaya Amûdê û dûre ji ber siyaseta dewletê, holên sînemayê bûne holên dawetan.
Di destpêka salên 2000î de, hewildanên hindek kesan hebûn bo çêkirina belgefîlman. Di vê serdemê de demkî be jî li Sûriyeyê ev derfet çêbû ku hindek çalakiyên çandî û wêjeyê pêk werin. Jixwe ew belgefîlmên ku dihatin çêkirin jî ji bo televizyonên Kurdî dihatin şandin, çinku derfeta nîşandana wan li herêmê yan jî li holên taybet tune bû.
Kameraya dawetan bûbû bîrdankeka dîmenên herêmê. Çinku ji ber siyaseta rêjîma Sûriyeyê, xelkên herêmê nedikarîn bi serbestî dîmenan bikişînin, îcar dema xêliya bûk û zavayê re li nava bajarî digeriyan bi rêya kameravanên dawetan dîmenên bajaran digirtin û carinan hindeke kesên din jî li gel wan ji xwe ra dîmen dikişandin. Kameramanên dawetan li herêmên Rojavayê Kurdistanê roleka mezin ji bo belgekirin û belavkirina çanda dîtbarî ya li herêmê lîstin, nemaze kameramanê Ermenî ku arşîva wî gencîneyeka binirix bû ji bo tevahiya civakê.
Komîna Fîlm a Rojava xwedî roleke bingehîn bû ku diviya çanda temaşekirina fîlman ji nû ve bi kirasekî rengûreng û xemilandî di hişê zarokan de vejîne. Komînê destpêkê li bajarên Rojavayê Kurdistanê dest bi nîşandana fîlman kir, piştre projeya sînemaya gerok dest pê kir û endamên Komînê berê xwe dane gundan jî ku li wan deveran jî zarok bikarin li fîlman temaşe bikin.
Qonaxa Hewcedariya Bi Sînemayê
Piştî di sala 2011an de li Sûriyeyê serhildan pêk hat, sala 2011ê, êdî pêdiviyeke gelek mezin bi sînema û çalakiyên dîtbarî hebû ku cihê xwe di nava gel û civakê da bigire. Piştî Şoreşa 19ê Tîrmehê li Rojavayê Kurdistanê, di warê hunerî de pêşketinek çêbû ku sînema jî yek ji qadên wê ye. Lewra êdî hewcedarî bi sazûmaniyê çêbû ku vê pêvajoyê geştir bike. Îcar di sala 2014an da bi mebesta pêşxistina hunera dîtbarî Hunergeha Welat li Qamişloyê hate avakirin. Di vê saziyê da gelek kar û xebat di warê çêkirina belgefîlm, vîdeoklîp û rêzefîlman da hatin kirin. Lê vê jî têrê nekir ku pêdivî bi zêdetir xurtkirina çanda sînemayê çêbû û vê carê jî gaveka din hate avêtin û Komîna Fîlm a Rojava di sala 2015an de hate avakirin.
Komîna Fîlm a Rojavayê dabeşî sê beşên sereke dibû; beşa nîşandana fîlman bo geşkirina çanda sînemayê, beşa perwedeyê û beşa produksiyonê.
Ji ber ku sînema hêmaneke sereke ya pêşketin û geşkirina civakê ye, Komîna Fîlm a Rojava jî xwedî roleke bingehîn bû ku çanda temaşekirina fîlman ji nû ve bi kirasekî rengûreng û xemilandî di hişê zarokan de vejîne. Destpêkê Komîna Fîlman li bajarên Rojavayê Kurdistanê dest bi nîşandana fîlman kir, piştre projeya sînemaya gerok dest pê kir, îcar ne tenê li bajaran, endamên Komîna Fîlman berê xwe dane gundan jî ku li wan deveran jî zarok bikarin li fîlman temaşe bikin.
Piştî dameziraninda Komîna Fîlm a Rojavayê, pêdivî bi pêşxistina karê sînemayê di biwarê pratîkî da çêbû, lewra akademîya Şehîd Yekta Herekol hate damezrandin û di nava beşên wê yên cihêreng da, beşa sînemayê jî hebû ku erkê perwerdeya di biwarê sînemayê da girtibû ser milê xwe. Di vê beşê da nêzî 20 xwendekarî perwerde dîtin û dawiyê jî nêzî 17 kurtefîlm ji aliyan wan ve hatin berhemanîn.
Komîna Fîlm a Rojavayê gelek fîlm û belgefîlm çêkirin, her wisa di çêkirina gelek fîlmên dîtir de jî bû alîkar. Belgefîlmên bi navê Zarok in Em, Darên Bitenê, Hezkirin Di Rûyê Qirkirinê De, fîlmên sînemayê yên bi navê Bajarên Wêranbûyî, Ji bo Azadiyê, Kobanî, Nameya Şingalê, Berbû, û kurtefîlma Mal gelek berhem hatin dayîn. Her wiha di warê rêzefîlman de jî du rêzefîlm hatin çêkirin: Tava Sor û Evîna Kurd.
Tevî tecribeya kurt a komînê û hemû zehmetiyên di warê çêkirina sînemayê de, berhemên ku li jor hatin ziman bi rengekî profesyonel derketin holê. Fîlmê Ji Bo Azadiyê ceribandina destpêkê ya çêkirina fîlmeke dirêj a li gorî pêvanên sînemayê bû. Çîroka vê fîlmê xwe dispêre bûyerên rasteqîne ku behsa berxwedana 100 rojî ya li Sûra Amedê dike. Fîlm bi temamî li bajarê Kobaniyê hate kişandin ku di şert û mercên zehmet de xebateke mezin diviya. Gelek kesên amator beşdarî vê xebatê bûn û cihekî baş di çêkirina fîlmê de girtin. Ev fîlm wekî pencereyekê vebû ku cîhanê jê temaşeyî sînemaya Kurdî dikir. Lewra fîlm piştî ku beşdarî Mihrîcana Kolkatayê ya li Hindistanê bû beşdarî gelek mihrîcanên din jî bû.
Fîlmê Bajarên Wêranbûyî jî çîroka sê bajarên ku li rastî êrîşên tund ê Daişê hatinedigire dest: Şingal, Cezaa û Kobanê. Vê fîlmê Xelata Baştirîn Fîlmê li Mihrîcana Mexicoyê ya navdewletî wergirt.
Fîlmê Kobanê, çîroka berxwedana efsûnî ya şervan û gelê Kobanê ya li dijî Daişê û hêzên tundrew vedigêre. Tê de hûrgiliyên jiyana şervanan û vîn û berxwedana bo parastina bajarê Kobanê tê nîşandan.
Fîlmê Berbû, çîroka êşa bajarê dagirkî Serê Kaniyê ye ku ji hêla Tirkiye û komên girêdayî wê hate dagirkirin. Ew mînanî bîrdanka vî bajarî ye ku bi çîrokên şêniyên wê tijî ye.
Belgefîlmên Darên Bitenê û Evîn Di Rûyê Qirkirinê De ji projeyên Komînê yên belgekirin û danasîna çand û hunerên gelê herêmên Mezopotamyayê ne,ku balê dikişînin ser hunerên resen ên gelên vê herêmê.
Piraniya fîlmên Komîna Fîlm a Rojavayê li gelek mihrîcanên navdewletî hatin nîşandan û gellek ji wan jî xelat wergirtin. Ev yek ji encama ked û xebata salan a hezkiriyên vê hunerê û vê xakê bûn. Ev herêm bi salan hate çewisandin û hunera sînemayê tenê di bin kontrola rêjîma Baasê de bû, lewre ne ji bo çêkirinê ne jî ji bo pêşkêşkirina fîlman tu bingehek tunebû. Hindek sazî û kes li şûna dîmenên biêş û dijwar ên ku êrîşên hêzên tundrew ên li ser herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê nîşan didin dixwazin dîmenên bedew ên nirxên aşîtî û hevjiyanê bi rêya sînemayê belav bikin da ku bibin bersiv bo hemû hewildanên qirkirin û tunekirina gelên vê herêmê.
[1]